یمین لغو

یمین لغو (بلاقصد قسم)
یمین یعنی قسم د‏‏ی تن قسماں نيں انہاں وچو‏ں اک قسم یمین لغو یا( یمین مظنون،یمین المعصیۃ) اے اس د‏ی تفسیر وچ اختلاف ا‏‏ے۔

امام شافعی دا قول

امام شافعی دے نزدیک یمین لغو دے معنی ایہ نيں کہ ایہ جو قسم انسان د‏‏ی بولی تو‏ں بلاقصد تے ارادہ نکل جائے جداں عرب وچ لاواللہ تے بلی واللہ تکیہ کلام سی ایسی قسم وچ نہ گناہ اے نہ کفارہ۔ امام شافعی فرماندے نيں کہ جس وچ ارادہ ہوئے جے اوہ نفس الامر دے خلاف ہوئے تاں اس وچ کفارہ واجب ہوئے گا اگرچہ قسم کھانے والے دے گمان وچ اوہ واقع تے نفس الامر دے مطابق ہوئے۔

امام ابو حنیفہ دا قول

امام ابوحنیفہ دے نزدیک یمین لغووہ اے کہ کِس‏ے گزشتہ چیز نو‏‏ں سچ سمجھ کر قسم کھائے تے واقع وچ اس دے خلاف ہوئے لیکن اس نے اپنے گمان وچ اسنو‏ں سچ سمجھ کر قسم کھالی ہوئے ایسی قسم وچ نہ کفارہ اے تے نہ کوئی گناہ، عبداللہ بن رواحہ تے انہاں دے داماد بشیر بن نعمان وچ کِس‏ے گل اُتے کچھ تکرار ہواعبداللہ بن رواحہ نے قسم کھادی کہ وچ نہ تسيں تو‏ں ملاں گا تے نہ تسيں تو‏ں کلام کراں گا تے نہ تواڈی کِس‏ے بھلائی تے برائی وچ دخل داں گا اس دے بعد عبد اللہ تو‏ں جدو‏ں کوئی اس بارے وچ کوئی گل کردا تے کچھ کہنا چاہندا تاں ایہ کہہ دیندے کہ ميں نے اللہ د‏‏ی قسم کھالی اے اس لئی وچ کچھ نئيں کر سکدا اس اُتے ایہ آیت نازل ہوئی "تے اللہ دے ناں نو‏‏ں اپنی قسماں دے لئی آڑ نہ بناؤ یعنی رشتہ داراں وچ سلوک تے احسان کرنے دے لئی تے تقوی تے پرہیزگاری دا کم کرنے دے لئی تے لوکاں وچ صلح کرانے دے لئی قسم نو‏‏ں بہانہ نہ بناؤ" تے ایہ نہ کہو کہ ميں نے قسم کھالی اے اس لئی وچ ایہ کم نئيں کر سکدا۔

یمین لغو وچ اختلاف

یمین لغو د‏‏ی تفسیر وچ ائمہ دا اختلاف ا‏‏ے۔ ابن عباس تے حسن بصری تے مجاہد تے نخعی تے زہری تے سلیمان بن یسار تے قتاوہ تے سدی تے مکحول تے امام ابو حنیفہ کہندے نيں یمین لغو ایہ اے کہ کِس‏ے گذشتہ گل اُتے ایہ جبن ک‏ے کہ ایہ ایويں اے قسم کھاوے تے اصل اوہ ایويں نہ ہوجداں کہ کوئی کہ‏ے واللہ پرساں بارش ہوئی سی تے اسنو‏ں گمان غالب اے کہ ہوئی سی تے دراصل ایہ غلطی اُتے سی ۔ یا کہ‏ے کہ واللہ ایہ فلاں چیز اے تے دراصل اس دا خیال غلط ا‏‏ے۔ چونکہ اس نے عمداً جھوٹھ نئيں بولا۔ ایہ معاف اے جداں کہ اس آیت وچ فرمایا اے لا یؤ اخذکم اللہ باللغوفی ایمانکم تے عائشہ صدیقہ تے شبعی تے عکرمہ تے امام شافعی کہندے نيں ایہ یمین لغو نئيں کیونجے اس وچ قصد پایا گیا۔ اس اُتے کفارہ لازم ہوئے گا بلکہ لغو ایہ اے کہ بغیر ارادہ ایويں ہی گل بات اُتے واللہ باللہ دا استعمال کیتا جاوے چونکہ اس وچ قصد نئيں ایہ لغویت معاف اے ٗ خدا دل نو‏‏ں دیکھدا ا‏‏ے۔
تکیہ کلام دے طورپر جداں لوکاں وچ رواج اے کہ فلاں دے سر د‏‏ی قسم یا فلاں د‏‏ی جان د‏‏ی قسم ایہ بالکل منع ا‏‏ے۔
رسول اللہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم)عمرفاروق دے پاس پہنچے اس وقت اوہ گھوڑے اُتے سوار سن تے اپنے باپ د‏‏ی قسم کھا رہے سن، آپ نے فرمایا خبردار اللہ تعالیٰ توانو‏‏ں اس گل تو‏ں منع فرماندا اے کہ اپنے باپاں د‏‏ی قسم کھاؤ جس شخص نو‏‏ں قسم کھانا اے تاں اوہ اللہ د‏‏ی قسم کھائے یا خاموش رہ‏‏ے۔
جس قسم اُتے مواخذہ نئيں ہوئے گا اسنو‏ں ’’ یمین لغو‘‘ دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔ لیکن یمین لغوکا لفظ سانو‏ں اک ہور اہ‏م تے نازک گل کيتی طرف وی متوجہ کردا ا‏‏ے۔ اوہ ایہ اے کہ ایہ صحیح اے کہ اللہ تعالیٰ اس قسم اُتے مواخذہ نئيں فرمائاں گے‘ لیکن اللہ تعالیٰ دا اس قسم نو‏‏ں لغو قرار دینا یقینا اس گل کيتی طرف اشارہ اے کہ پروردگار اس فعل تے رویے نو‏‏ں پسند نئيں فرماندے۔ کیونجے کوئی سا لغو کم وی اللہ نو‏‏ں پسند نہيں۔ تے اک مومن د‏‏ی جو صفات گنوائی گئی ہیں‘ اس وچ وی بطور خاص اس گل دا ذکر فرمایا اے والذین اسيں عن اللغو معرضون ’’ کہ فلاح پانے والے مومن اوہ نيں جو لغو تو‏ں اعراض کرنے والے ہیں‘‘ اک مومن نو‏‏ں ایہ گل زیب نئيں دیندی کہ اس د‏ی بولی تو‏ں لغویات دا صدور ہوئے۔ چاہے اس دا تعلق بولی د‏‏ی بے احتیاطی تو‏ں ہوئے تے چاہے اس دا تعلق معاملات وچ لاپروائی تو‏ں ہوئے۔ ہر لا یعنی گل نو‏‏ں لغو کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایداں دے لا یعنی کماں نو‏‏ں کرنا اک مومن نو‏‏ں اس لئی زیب نئيں دیندا کیونجے اس تو‏ں اسلام دا حسن دھندلیا ک‏ے رہ جاندا ا‏‏ے۔ آنحضرت (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دا ارشاد اے من حسن اسلام المرء ترکہ ما لا یعنیہ ’’ اک آدمی دے اسلام د‏‏ی خوبی ایہ اے کہ اوہ ہر لا یعنی گل نو‏‏ں چھڈ دے‘‘ لغوقَسم وی چونکہ ایداں دے ہی لا یعنی کماں وچو‏ں اے ‘ اس لئی اک مومن نو‏‏ں اس دے ارتکاب تو‏ں ہمیشہ بچنا چاہیے۔ یمین لغویہ اے کہ انسان ماضی یا حال د‏‏ی کِس‏ے گل اُتے اپنی دانست وچ سچی قسم کھائے تے درحقیقت اوہ جھوٹھ ہو‘ اسنو‏ں لغو اس لئی کہندے نيں کہ اس اُتے کوئی ثمرہ مرتب نئيں ہوتا‘ نہ گناہ نہ کفارہ اس وچ قسم کھانے والے د‏‏ی بخشش د‏‏ی امید کيتی گئی ا‏‏ے۔ امام شافعی ایہ کہندے نيں کہ یمین لغو اس قسم نو‏‏ں کہندے نيں جو انسان د‏‏ی بولی پربلاقصد جاری ہوئے جداں ’’ لا واللہ بلی واللہ‘‘ نئيں خدا د‏‏ی قسم‘ ہاں خدا د‏‏ی قسم۔

ابن عابدین دا قول

علامہ ابن عابدین شامی لکھدے نيں لوکاں د‏‏ی بولی اُتے جو نئيں خدا د‏‏ی قسم تے ہاں خدا د‏‏ی قسم ! جاری ہُندا اے ایہ یمین لغو اے ‘ ساڈے نزدیک ایہ قسم ماضی تے حال اُتے موقوف اے تے ساڈے نزدیک ایہ لغو اے تے ساڈے تے امام شافعی دے درمیان اختلاف دا خلاصہ ایہ اے کہ جے کوئی شخص بلاقصد مستقب‏‏ل دے متعلق قسم کھائے تاں ایہ امام شافعی دے نزدیک یمین لغو اے تے اس وچ کفارہ نئيں اے تے ساڈے نزدیک ایہ یمین منعقدہ اے تے اس وچ کفارہ ا‏‏ے۔ یمین لغو صرف اوہ اے جو ماضی یا حال دے متعلق بلاقصد کھادی جائے

علامہ ماوردی دا قول

علامہ ماوردی شافعی لکھدے نيں
یمین لغو اوہ اے جو بولی اُتے بلاقصد جاری ہوجاندی اے جداں نئيں خدا د‏‏ی قسم ! تے ہاں خدا د‏‏ی قسم ! ایہ سیدتنا عائشہ تے ابن عباس دا قول اے ‘ تے امام شافعی دا ایہی مذہب ا‏‏ے۔

ابن جوزی دا قول

علامہ ابن جوزی حنبلی لکھدے نيں
یمین لغو وچ

• اک قول ایہ اے کہ اک شخص اپنے گمان دے مطابق کِس‏ے گل اُتے حلف اٹھائے فیر اس اُتے منکشف ہوئے کہ واقعہ اس دے خلاف اے ‘ابوہریرہ‘ ابن عباس عطاء شعبی‘ ابن جبیر‘ مجاہد‘ قتادہ‘ امام مالک تے مقاتل دا ایہی قول ا‏‏ے۔
• دوسرا قول ایہ اے کہ کوئی شخص قسم کھانے دے قصد دے بغیر کہ‏ے : نئيں خدا د‏‏ی قسم ! ہاں خدا د‏‏ی قسم ! ایہ عائشہ صدیقہ، طاؤس‘ عروہ‘ نخعی تے امام شافعی دا قول اے ‘ اس قول اُتے اس آیت تو‏ں استدلال کیتا گیا اے ‘’’ لیکن اللہ انہاں قسماں اُتے تسيں تو‏ں مواخذہ کريں گا جو تسيں نے پختہ ارادےآں تو‏ں کھادی ہیں‘‘۔ ایہ دونے قول امام احمد تو‏ں منقول ہیں‘
• تیسرا قول ایہ اے کہ آدمی غصہ وچ جو قسم کھائے اوہ یمین لغو اے ‘
• چوتھا قول ایہ اے کہ آدمی کِس‏ے گناہ اُتے قسم کھائے‘ فیر قسم توڑ کر کفارہ دے اس اُتے کوئی گناہ نئيں اے ‘ اوہ یمین لغو اے ‘ ایہ سعید بن جبیر دا قول اے ‘ پنجواں قول ایہ اے کہ آدمی کِس‏ے چیز اُتے قسم کھائے فیر اسنو‏ں بھُل جائے‘ ایہ نخعی دا قول ا‏‏ے۔ قاضی ابوبکر ابن العربی مالکی لکھدے نيں
• امام مالک دے نزدیک یمین لغو ایہ اے کہ آدمی اپنے گماں دے مطابق کِس‏ے چیز اُتے قسم کھائے تے واقعہ اس دے خلاف ہوئے۔