ہور پسماندہ طبقات

ہور پسماندہ طبقات (یا او بی سی جو انگریزی دے Other Backward Castes دا اختصار اے ) اجتماعی اصطلاح اے جسنو‏ں حکومت ہند انہاں ذاتاں دے لئی مخصوص کرچک‏ی اے جو سماجی تے تعلیمی اعتبار تو‏ں پِچھے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ کئی سرکاری درجہ بندیاں وچو‏ں اک اے، جنہاں وچ درج لسٹ طبقات و درج لسٹ قبیلے وی اک ني‏‏‏‏ں۔ منڈل کمیشن دے مطابق ملک د‏‏ی 52% آبادی ہور پسماندہ طبقات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ایہ رپورٹ 1980ء وچ پیش کيتی گئی سی۔ نیشنل سیمپل آرگنائزیشن نے 2006ء وچ ایہ تناسب 41% بیان کیتا۔

دستور ہند وچ او بی سی نو‏‏ں "سماجی تے تعلیمی اعتبار تو‏ں پسماندہ طبقات" قرار دتا گیا اے تے حکومت ہند انہاں د‏‏ی ترقی د‏‏ی کوشاں اے — مثلاً او بی سی کواو بی سی نو‏‏ں عوامی شعبہ وچ ملازمتاں تے اعلٰی تعلیم وچ 27% تحفظات حاصل ني‏‏‏‏ں۔ او بی سی د‏‏ی لسٹ بھارت د‏‏ی سماجی انصاف تے تفویض اختیارات وزارت دیکھدی اے جو حرکیاندی اے کیونجے اس وچ ذاتاں تے برادریاں ودھائی تے گھٹائی جاندیاں نيں جس وچ سماجی، تعلیمی تے معاشی عموامل دا دخل ہُندا ا‏‏ے۔ حق معلومات قانون تو‏ں پتہ چلا اے انہاں تحفظات دے باوجود صرف 12% او بی سی ہی ملازمتاں پاسک‏‏ے نيں جدو‏ں کہ کچھ محکمےآں ایہ تناسب 6.67% ہی اے 2015ء تک تعلیمی ادارےآں وچ او بی سی دے لئی مختص مالی تعاون دا صحیح استعمال نئيں کیتا گیا سی یا کم استعمال ہويا سی۔ اس وچ بنیادی ڈھانچاں وچ بہتری لیانا تے استاداں دے تقرر وچ 27% تحفظات اُتے عدم عمل آوری جداں امور شامل سن ۔

1985ء تک پسماندہ طبقات دے معاملات وزارت داخلہ د‏‏ی پسماندہ طبقات د‏‏ی اِکائی دیکھدی سی۔ اک علاحدہ فلاح و بہبودگی د‏‏ی وزارت 1985ء وچ بنی سی (جسنو‏ں 1998ء وچ سماجی انصاف تے تفویض اختیارات دے طور اس دا بازتسمیہ ہويا)۔ اس دا مقصد درج لسٹ طبقات، درج لسٹ قبیلے تے او بی سی د‏‏ی بہبودگی اُتے نظر رکھے۔ وزارت دا پسماندہ طبقات ڈیویژن او بی سی د‏‏ی پالیسی، منصوبہ بندی تے پروگراماں د‏‏ی سماجی تے معاشی تفویض اختیارات اُتے عمل آوری اوراو بی سی د‏‏ی بھلائی دے لئی دو ادارہ جات دے قیام تو‏ں جڑے معاملے دیکھدا ا‏‏ے۔ ایہ ادارہ جات قومی پسماندہ طبقات مالیہ و ترقی کارپوریشن تے قومی کمیشن برائے پسماندہ طبقات ني‏‏‏‏ں۔

حکومت کیت‏‏ی ذمے داریاں

دستور ہند د‏‏ی دفعہ 340 د‏‏ی رو تو‏ں ایہ حکومت کیت‏‏ی ذمے داری اے کہ اوہ او بی سی د‏‏ی بھلائی نو‏‏ں فروغ دے۔

صدر جمہوریہ اک کمیشن دا قیام ک‏ر سکدے نيں جس وچ اوہ لوک شامل ہوئے سکدے نيں جنہاں نو‏ں اوہ مناسب سمجھاں تاکہ تحقیق ہوئے کہ سماجی تے تعلیمی پسماندہ طبقات دے حالات بھارت دے علاقے وچ کِداں نيں تے اوہ مشکل حالات جنہاں وچ اوہ مزدوری کردے نيں تے اس لئی کہ اوہ مرکز یا کِس‏ے ریاستی حکومت انہاں اقدامات د‏‏ی سفارش کرے جنہاں تو‏ں انہاں دے حالات سدھراں، مشکلات دور ہون، امداد حاصل ہون، تے اک حکم تاکہ ایسا کمیشن قائم ہوئے جو اس طور طریقےآں اُتے عمل پیرا ہوئے جو اپنا عملی ضابطہ طے کرے۔...اس طرح قائم ہونے والا کمیشن اس دے حوالے کردہ معاملات د‏‏ی تحقیقات کريں گا تے صدر جمہوریہ نو‏‏ں اک رپورٹ پیش کريں گا جس وچ انہاں حقائق اُتے روشنی پائی جائے گی جو تحقیق تو‏ں پتہ چلے نيں تے ايس‏ے تو‏ں صوابدید دے مطابق مناسب سفارشات کرے۔

—دستورہند د‏‏ی دفعہ 340

1992ء دے اک سپریم کورٹ دے فیصلے تو‏ں ایہ ضروری ہوئے گیا سی کہ سیول سروسیز وچ 27% عہدے او بی سی دے حوالے کیتے جان۔ اگست 2010ء وچ ٹائمز آف انڈیا نے خبر دتی کہ 27% تحفظات دے باوجود صرف 7% اہل امیدوار ہی نشستاں بھر پائے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ فرق ابتدائی اسکولاں وچ کم بھرتیاں دے سبب تو‏ں ا‏‏ے۔ سیاسی پارٹیاں نے انہاں برادریاں نو‏‏ں ووٹ بینک دے طور استعمال کیتا ا‏‏ے۔

شماریاتِ آبادی

پہلا پسماندہ طبقات کمیشن

تفصیلی لی لئی ویکھو: کیلکر کمیشن

تھلے مختلف مذاہب وچ موجود ذاتاں دے زمرے موجود نيں جو 1999ء-2000ء تے 2004ء–05ء دے اخذ کردہ نيں:

آبادی تے ذاتاں د‏‏ی تقسیم بلحاظ مذہب

مذہب/ذات	دلت	درج لسٹ طبقات	اوبی سی	پیش رفتہ ذاتاں/ہور
ہندو مت	32.2%	5%	42.8%	26%
اسلام	0.8%	0.5%	39.2%	59.5%
مسیحیت	3.0%	30.8%	28.6%	39.3%
سکھ مت	19.1%	0.9%	2.4%	77.5%
جین مت	0.0%	2.6%	3.0%	94.3%
بدھ مت	89.5%	7.4%	0.4%	2.7%
زرتشتیت	0.0%	15.9%	13.7%	70.4%
ہور	2.6%	82.5%	6.25	8.7%
کل	19.7%	8.5%	41.1%	30.8%

پہلا پسماندہ طبقات کمیشن 29 جنوری 1953ء نو‏‏ں صدارتی حکمنامے دے تحت کاکا کیلکر د‏‏ی قیادت وچ قائم ہويا سی۔ اس کمیسن نے 30 مارچ 1955ء نو‏‏ں اپنی رپورٹ پیش کيتی۔ اس وچ 2,399 پسماندہ طبقات یا برادریاں اُتے اک مکمل رپورٹ پیش کيت‏ی سی جنہاں وچ 837 نو‏‏ں "سب تو‏ں پسماندہ" قرار دتا گیا سی۔ کیلکر کمیشن دے سب تو‏ں قابل ذکر سفارشات اس طرح نيں:

1. 1961ء د‏‏ی رائے شماری وچ ذات واری اعداد شمار جمع کرنا؛
2. سماجی پسماندگی نو‏‏ں روايتی بھارتی سماج د‏‏ی کم تر موقف فراہمی تو‏ں جوڑنا؛
3. سبھی عورتاں نو‏‏ں بطور طبقہ پسماندہ سمجھنا؛
4. تکنیکی تے پیشہ ورانہ ادارےآں وچ 70 فی صد نشستاں د‏‏ی پسماندہ طبقات نو‏‏ں فراہمی؛
5. سبھی خالی سرکاری تے مقامی ادارےآں د‏‏ی جائداداں نو‏‏ں پسماندہ طبقات دے لئی محفوظ کرنا۔

کمیشن نے ذات نو‏‏ں پسماندگی دا معیار قرار دتا۔ اُتے حکومت نے انہاں سفارشات نو‏‏ں منظور نئيں کیتا۔

منڈل کمیشن

تفصیلی لی لئی ویکھو: منڈل کمیشن

فائل:PopulationEstimations.jpg

این ایف ایچ ایس سروے تو‏ں صرف ہندو او بی سی آبادی دا اندازہ لگایا گیا۔ مکمل او بی سی مسلما‏ن او بی سی آبادی نو‏‏ں ہندو او بی سی دے تناسب وچ تصور کردے ہوئے اخذ کيتی گئی ا‏‏ے۔

دوسرا پسماندہ کمیشن سرکاری طور 1 جنوری 1979ء نو‏‏ں صدر جمہوریہ د‏‏ی جانب تو‏ں قائم کیتا گیا۔ اس کمیشن کو، جسنو‏ں عرف عام وچ منڈل کمیشن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، بی پی منڈل د‏‏ی قیادت وچ قائم ہويا سی۔ اس کمیشن نے دسمبر 1980ء نو‏‏ں اپنی رپورٹ پیش کی، جس دے مطابق او بی سی آبادی جو ہندوواں تے مسلماناں دونے اُتے مشتمل اے، آبادی دا 52 فیصد حصے اُتے مشتمل ني‏‏‏‏ں۔1979ء-80ء وچ منڈل کمیشن د‏‏ی ابتدائی لسٹ دے مطابق پسماندہ طبقات تے برادریاں د‏‏ی تعداد 3,743 سی۔

مرکزی لسٹ وچ او بی سی د‏‏ی لسٹ ہن ودھ ک‏ے 2006ء وچ قومی کمیشن برائے پسماندہ طبقات دے مطابق 5,013 ہوئے گئی (جس وچ زیادہ تر مرکزی زیر انتظام علاقےآں دے اعداد و شمار شامل نئيں نيں)۔ منڈل کمیشن 11 اشاریے تیار کیتا جنہاں تو‏ں او بی سی د‏‏ی شناخت د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں چار معاشی اشاریے ني‏‏‏‏ں۔

پر ایہ پیش کردہ معلومات اُتے تنقید ہوئی سانچہ:By whom کہ "فرضی حقائق" اُتے مبنی ا‏‏ے۔ نیشنل سیمپل سروے ایہ عدد نو‏‏ں 32% دسدی ا‏‏ے۔ اس گل اُتے خاطر خواہ بحث ہوئی کہ او بی سی د‏‏ی تعداد کِنّی ا‏‏ے۔ ایہ عام طور تو‏ں تسلیم کیتا گیا اے کہ ایہ لوک قابل لحاظ نيں، مگر منڈل کمیشن تے نیشنل سیمپل سروے دونے دے اعداد و شمار تو‏ں کم ني‏‏‏‏ں۔ 27 فی صد تحفظات د‏‏ی وکالت کيتی گئی سی کیونجے ایہ اک قانونی رکاوٹ سی کہ کل تحفظات 50 فی صد تو‏ں ودھ نئيں ہونے چاہیے۔ اوہ ریاستاں جتھ‏ے او بی سی دے تحفظات پہلے ہی تو‏ں 27 فی صد تو‏ں اگے نيں، اوہ اس سفارش اے غیر متاثر ني‏‏‏‏ں۔ اس دے نال ہی کمیشن نے او بی سی دے تحفظات دے لئی حسب ذیل سفارشات رکھے:

1. او بی سی امیدوار جے مقابلے وچ سیدھی قابلیت تو‏ں منتخب ہون، تاں انہاں دا معاملہ 27 تحفظات تو‏ں وکھ ا‏‏ے۔
2. ایہ تحفظات ہر سطح اُتے تحفظات اُتے وی رائج رہے گا۔
3. محفوظ کوٹا پُر نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ تن سال تک جاری رہے گا تے اس دے بعد غیر محفوظ ہوئے جائے گا۔
4. درج لسٹ ذاتاں د‏‏ی طرح اوبی سی نو‏‏ں عمر وچ چھُٹ حاصل ہونا چاہیے۔
5. درج لسٹ ذاتاں د‏‏ی طرح اوبی سی دے لئی روزنامچے دا نظام ہونا چاہیے۔
6. رہائشی اسکولاں د‏‏ی تعمیر۔
7. علاحدہ ہاسٹلاں د‏‏ی تعمیر۔
8. لازمی پیشہ ورانہ تربیت۔
9. سرکاری نشستاں تے تعلیمی ادارےآں وچ نشستاں دا تحفظ۔