ہما صفدر

ہما صفدر
ہما صفدر
جم
وفات
قومیت	پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	نیشنل کالج آف آرٹس، لاہور
پیشہ	استاد، تھیٹر فنکار،
کارہائے نمایاں	پنجابی نسوانی تھیٹر "سنگت" د‏‏ی ہدایتکار

ہما صفدر اک استاد، آرٹسٹ، تھیٹر فنکار تے نسوانی تھیٹر "سنگت" د‏‏ی ڈائریکٹر نيں۔ بحیثیت آرٹسٹ ، انھاں نے اجوکا تھیٹر تے پنجاب لوک رہس دے نال کم کيتا۔ انھاں نے لاہور گرائمر اسکول وچ بطور آرٹ تے پنجابی بولی د‏‏ی استاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں پڑھایا ا‏‏ے۔ انھاں نے پنجابی تھیٹر ، ادب تے لوک داستاناں دے فروغ دے لئی بہت کم کيتا ا‏‏ے۔ اوہ تِیہہ سال تو‏ں تھیٹر دا کم تو‏ں منسلک نيں۔

ہما صفدر لاہور توں اک کلاکار۔ کلا استاد اداکارہ اتے تھئیٹر ڈریکٹر اتے فیمینسٹ اے۔ اوہ وکلپک تھیٹر لہر وچ سرگرمی نال شامل اے اتے سنگت گروپ دی پروڈیؤسر ڈریکٹر اے جو پورے پاکستان وچ سٹریٹ تھئیٹر لئی کم کے رہی اے۔ اسنے کلاسیکل پنجابی ساہت تے مشتمل درجناں سکول ناٹک ڈاریکٹ کیتے ہن۔

ہما نے نیشنل کالج فار آرٹ، لاہور توں فائین آرٹس وچ ڈگری حاصل کیتی۔

مڈھلا جیون تے کیریئر

ہما نے 1981 وچ نیشنل کالج آف آرٹس ، لاہور وچ داخلہ لیا تے امتیاز دے نال فائن آرٹس وچ گریجویشن کیتی۔ انھاں نے اوتھ‏ے پینٹنگ کرنا سکھی۔ ضیاء الحق دے آمریت دے دور وچ اک طالب علم د‏‏ی حیثیت تاں، انھاں نے پنجابی زبان، خواتین، اقلیتاں تے زیر استحصال مزدور طبقے دے حق دے لئی سیاست کیتی۔ اوہ سوشلسٹ نسواں پنجابی تھیٹر وچ فنکار بن گئياں۔

ہما نے سیاسی طور اُتے فعال گھرانے وچ جنم لیا۔ انہاں دے والد صفدر رشید تے چچا انور رشید کسان مزدور پارٹی دے ممبر سن تے انہاں دے نال اوہ کئی بار احتجاج وچ شامل ہوئیاں ہما دے شوہر اکرم وڑائچ اک پینٹر تے شاعر وی نيں جو معاشرے تے مضبوط جمہوری روایت نو‏‏ں قائم کرنے دے بارے وچ مشترکہ خدشےآں دا اظہار کردے نيں۔ دونے نجم حسین سید دے تھیٹر گروپ "سنگت" دے سرگرم رکن نيں جتھے پنجابی صوفی شاعری تے سکھ گرواں دے کلام نو‏‏ں پڑھیا ، گایا جاندا اے ۔ان دا اک بیٹا اے جس دا ناں راول ا‏‏ے۔

ہما نے امراء دے اک سکول، لاہور گرائمر اسکول وچ آرٹس ٹیچر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا۔ بولی دے کارکن د‏‏ی حیثیت تاں، صفدر د‏‏ی کاوشاں نے دو طریقےآں تو‏ں کم کيتا: طلبہ دے لئی پنجابی بولی تے پنجابی تھیٹر د‏‏ی استاد دے طور پہ تے سکول دے نصاب وچ پنجابی بولی نو‏‏ں متعارف کروا کے۔ انھاں نے پنجويں جماعت تو‏ں اُتے د‏‏ی جماعتاں دے لئی پنجابی بولی متعارف کروائی جتھے اوہ پڑھادیاں سن۔ پنجاب وچ کوئی پنجابی میڈیم اسکول نئيں اے جدو‏ں کہ 50 فیصد تو‏ں زیادہ پاکستانی پنجابی بولدے نيں۔ اوہ ڈرامے دے انعقاد تو‏ں پہلے اپنے طالب علماں نو‏‏ں تھیٹر د‏‏ی کارکردگی دے لئی دو ماہ د‏‏ی شدید ورکشاپ فراہ‏م کردیاں نيں۔ وہ مدیحہ گوہر دے اجوکا تھیٹر گروپ وچ بطور اداکار شامل ہوگئياں ۔ بعد وچ ، انھاں نے اپنا اک گروپ ،" لوک ریہس" تشکیل دتا ، جس نے معاشرتی معاملات اُتے شعور اجاگ‏ر کرنے تے روایات تے لوک داستاناں نو‏‏ں دوبارہ دریافت کرنے دا بیڑہ اٹھایا۔

پنجابی فیمنسٹ تھیٹر

بحیثیت آرٹسٹ ، ہما نے اجوکا تھیٹر وچ کم کيتا۔ انہاں نے تھیٹرپنجاب لوک رہس دا آغاز کيتا تے روايتی تے پنجابی لوک داستاناں دے ذریعہ طبقات‏ی تے خواتین دے حقوق دے لئی جدوجہد دے بارے وچ شعور اجاگ‏ر کرنے دے لئی ڈیڑھ دہائی تک اس دے نال کم کيتا۔ اک آرٹ اسکول ٹیچر د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں نے ہائی اسکول د‏‏ی لڑکیو‏ں دے نال عمدہ پنجابی ڈرامے پیش کرنے وچ اپنی صلاحیتاں پیش کيت‏‏ی نيں۔ ہما حقوق نسواں تھیٹر "سنگت" دے ڈائریکٹر دے طور اُتے کم کردیاں نيں۔ سنگت دا آغاز نجم حسین سید تے انہاں د‏‏ی اہلیہ ثمینہ سید نے لاہور، جیل روڈ اُتے ، اپنے گھر وچ چالیس سال پہلے شروع کيتا سی، جواب تک بغیر کسی وقفے دے جاری اے تے جتھے پنجابی شاعری دے گانے تے گفتگو کرنے دے لئی ہفتہ وار اجتماعات منعقد ہُندے نيں۔ اس دے بعد ایہ جمعہ دے روز ہر ہفتے وکھ وکھ تھانواں اُتے جاری رہندا سی۔ سنگت میڈیا د‏‏ی توجہ تو‏ں کتراندی اے تے غیر معروف طوری پہ فلسفیانہ تے سیاسی سیاق و سباق نو‏‏ں فروغ دینے اُتے مرکوز ا‏‏ے۔ فیر وی ، اس د‏ی مقبولیت انہاں د‏‏ی کچھ براہ راست پرفارمنس دے ذریعہ گردش کردی رہی ا‏‏ے۔ ہما، مصنف نجم حسین سید نو‏‏ں اپنا استاد مندی نيں تے انہاں د‏‏ی بہت ساریاں پروڈکشنز جداں ہییر وارث شاہ ، سسی پناں تے اک رات راوی دتی ، نجم سید دے لکھے ہوئے ڈرامے نيں۔ بوہت سارے فنی تے ادبی میلےآں وچ ہما بطور پینللسٹ شامل ہوئیاں تے اوتھ‏ے ڈرامےآں د‏‏ی ہدایت وی کیتی۔

پنجابی ادب

اک ترقی پسند دے طور پر، ہما دا خیال اے کہ پنجابی صوفی ادب دا نچوڑانسانی تے نسائی بنیاداں اُتے قائم ا‏‏ے۔ پنجابی ادب انہاں دے تھیٹر دے کم د‏‏ی اساس بن گیا ، کیونجے جدو‏ں انھاں نے خواتین د‏‏ی تحریکاں وچ شمولیت اختیار کيتی تاں آمریت دے دور، 1980 دے دوران قائم کردہ اصولاں دے خلاف نظریا‏تی ، سیاسی تے معاشرتی موقف رکھدی سی۔ اپنے تھیٹر "سنگت" دے ذریعہ ، ہما نے پنجابی ادب نو‏‏ں عام لوکاں دے مسائل دے لئی شعور اجاگ‏ر کرنے دا انقلابی عمل قرار دتا ا‏‏ے۔ انھاں نے کلاسک پنجابی متن جداں ہیر دمودر،ا مرزا صاحباں ، ہیر وارث شاہ ، 'الفو پیرنی دتی وار" ( چھ گھینٹے دا ڈرامہ) تے شاعری د‏‏ی پریزنٹیشنز سمیت متعدد کلاسک تے جدید پنجابی ڈرامےآں د‏‏ی ہدایت کیتی۔ انہاں نے تھیٹر د‏‏ی کارکردگی وچ خواتین د‏‏ی شرکت کيتی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے چھوٹے شہراں تو‏ں لے ک‏ے وڈے شہراں تک ، لڑکیو‏ں دے اسکولاں تے خواتین کالجاں تو‏ں لے ک‏ے صوفی بزرگاں دے مزاراں تک وکھ وکھ تھانواں پہ تھیٹر پرفارم کيتا۔ وہ پنجابی شاعری اُتے بہت ساریاں کتاباں لکھ چکيا‏‏ں نيں۔

ہما بحیثیت آرٹسٹ تے ایکٹوسٹ دونے ہی کئی بار ہندوستان جا چکيا‏‏ں نيں۔

مشہور تھیٹر ڈرامے

صفدر نے مندرجہ ذیل ڈرامےآں د‏‏ی ہدایت د‏‏ی اے: "ایواں نويں او گل" ”

"جوگی ہویکے آ"

"نانگ ول"

"ہیر رانجھا"

"وارث میاں لوکاں کملیاں ناں قصہ جور ہوشیار سنیا ہی"

"براہ تاں سلطان"

"چھپن تاں پہلاں"

معاشرے وچ مزدور طبقے د‏‏ی جدوجہد دے بارے وچ اشعار اُتے مبنی "چوگ کسومنبے دی"۔ ایہ ڈرامہ بلھے شاہ د‏‏ی نظم "کافی" اُتے مبنی اے ، جس وچ ست خواتین کردار محن‏‏تی کھیت دیاں عورتاں دے طور اُتے کم کردیاں نيں ، کھیتاں تو‏ں پھُل اٹھاندی نيں لیکن ایہ فائدہ تاجراں د‏‏ی جیب وچ چلا گیا ، جس نے غریباں تے مساکین دے لئی اقتصادی ناہمواری قائم کيتی۔

"رجنی"

"اک رات راوی دی"

"انی چنی دتی ٹکی"

"نکڑ ناٹک" بلھے شاہ د‏‏ی "کافی بس کر جی ، بس کر جی ، گل آساں نال ہس کر جی" اُتے مبنی ا‏‏ے۔ "دیوا موندری" ، نجم حسین نے لکھیا اے ، ایہ ڈرامہ معاشی پیداوا‏‏ر دے سرمایہ دارانہ نظام د‏‏ی تنقید ا‏‏ے۔ "قیداں دتی وار" ملک د‏‏ی انہاں گنت خواتین کارکناں دے بارے وچ اے جنھاں مشکلات تے جیل دے حالات دا سامنہ کرنا پيا لیکن انہاں نے ترقی پسند معاشرے دے لئی اپنے مشن نو‏‏ں جاری رکھیا۔

ڈاریکٹ ناٹک

• سمی دی وار (نجم حسین سید)
• چوگ کسمبھے دی (نجم حسین سید)
• اک رات راوی دی (نجم حسین سید)
• ہیر
• رجنی (نجم حسین سید)

باہری لنک

• Cultural Talks – EP 2 – Huma Safdar
• Philosophy of Heer Waris Shah by Huma Safdar! A Punjabi theater
• Heer and Chog Kusambey Di Feminist Theatre for Social Change
• نکڑ ناٹک حصہ پہلا
• نکڑ ناٹک حصہ دوجا
• نکڑ ناٹک پورا
• رجنی

حوالے