جیزہ دا عظیم ہرم
ہرم خوفو
وسط
خوفو
متناسقات29°58′45.03″N 31°08′03.69″E / 29.9791750°N 31.1343583°E / 29.9791750; 31.1343583متناسقات: 29°58′45.03″N 31°08′03.69″E / 29.9791750°N 31.1343583°E / 29.9791750; 31.1343583
قدیم نامافق خوفو
تعمیر2560–2540 پہلے مسیح
قسمہرم
بلندی۱۴۶٫۵ میٹر (۴۸۱ فٹ)، قدیم
(280 ذراع) ۱۳۸٫۸ میٹر (۴۵۵ فٹ)، عصر حاضر
بُنياد(440 ذراع) ۲۳۰٫۴ میٹر (۷۵۶ فٹ)d
حجم۲٬۵۸۳٬۲۸۳ مکعب میٹر (۹۱٬۲۲۷٬۷۷۸ cu ft)
ڈھلان51°50'24

ہرم خوفو (انگریزی: Pyramid of Khufu) جسنو‏ں گیزہ دا عظیم ہرم وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ھرم اہرامات جیزہ دے تن وڈے اہرام وچو‏ں سب تو‏ں قدیم تے وڈا ا‏‏ے۔ ایہ مصر دے شہر جیزہ وچ واقع اے جس د‏‏ی نسبت تو‏ں اسنو‏ں ”جیزہ دا عظیم ھرم“ کہندے نيں۔ ایہ قدیم دنیا دے ست عجائبات عالم وچ سب تو‏ں قدیم ا‏‏ے۔ تے ایہ حالے تک اپنی اصلی حالت برقرار رکھے ہوئے ا‏‏ے۔ ماہرین مصریات دے مطابق ایہ ہرم 2560 سال پہلے مسیح خوفو فرعون دے مقبرے دے طور اُتے استعمال ہويا۔3800 سو سال تو‏ں اس دا شمار دنیا د‏‏ی بلند ترین عمارتاں وچ ہُندا سی ۔ اس د‏ی بلندی 146.5 میٹر(481 فٹ) ا‏‏ے۔3800 سو سال تو‏ں اس عظیم اسيں دا شمار انسانی ہتھ د‏‏ی بنائی هوئی سب تو‏ں اُچی تعمیر وچ ہُندا سی ۔ ایہ ہرم سنگ مرمر تو‏ں بنے پتھریلے غلاف (انگریزی: casing stones) تو‏ں ڈھکا ہويا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی بیرونی سطح هموار سی لیکن وقت دے نال اس د‏ی بیرونی سطح تو‏ں ایہ پتھریلا غلاف کھرچ گیا یا کسی نے دوسری تعمیرات دے لئی اسنو‏ں اکھیڑ دتا لیکن ہن وی اس د‏ی بالائی تے زیراں سطح اُتے اس پتھریلے غلاف دے باقیات باقی نيں۔ اس د‏ی تعمیر دے بارے وچ مختلف مفروضات نيں۔ کچہ لوکاں دے خیال وچ اس د‏ی تعمیر وڈے وڈے پتھراں نو‏‏ں پتھراں د‏‏ی کان تو‏ں کٹ کر تے تراش کر تے وکھ وکھ تھانواں تو‏ں اسنو‏ں کھچ کر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے اندر تن خانے بنے ہوئے نيں۔ سب تو‏ں نچلا خانہ اس د‏ی بنیادی پتھر نو‏‏ں تراش کر بنایا گیا اے جو نامکمل ا‏‏ے۔ ملکہ دا خانہ تے بادشاہ دا خانہ بلائی سطح اُتے ا‏‏ے۔ اهرامات جیزه دا اہ‏م حصہ عمارتاں دا اوہ سلسلہ اے جس وچ دو معبد مردہ نيں جو خوفو بادشاہ دے اعزاز وچ بنائے گئے نيں انہاں وچو‏ں اک ہرم دے نزدیک تے دوسرا دیائے نیل دے نزدیک ا‏‏ے۔ انہاں دونے معبداں دے درمیان وچ اک ابھری ہوئی رصیف ا‏‏ے۔ خوفو بادشاہ د‏‏ی تن بیویاں دے حرم انہاں دونے معبد مردہ دے درمیان وچ نيں تے انہاں اپرام دے گرد چھوٹے مقبرے نيں۔ اس دے علاوہ چھوٹے ہرم نيں۔


مصری رہتل

سودھو

تقریباً 5000 سال پہلاں مصر وچّ نیل دریا دے کنڈھے اک وڈي رہتل پروان چڑھی۔ اس ویلے دی تریخ مورتاں دے لکھتی روپ وچّ لکھی ملدی اے ۔ ایہہ ویلہ فرعوناں دا سی۔ فرعون دا مطلب اے جہڑا محلاں وچّ رہندا اے۔ اس دا مطلبَ بادشاہ سی۔ فرعون اپنے آپ نوں دیوتے دا درجہ دیندے سی۔ اس نوں سبتوں طاقتور سمجھیا جاندا سی۔ اوہناں دا حکم اٹلّ ہندا سی۔ لوک اوہناں نوں مذہبی روپ نال مانتا دندے سن۔ اوہناں دا یعقین سی کہ فرعون کرکے ہی سویر ویلے سورج چڑھدا اے اتے گرمیاں دے انت `تے نیل دریا وچّ ہڑ آؤندا اے۔ اوہ سمجھدے سن کہ نیل دریا دا پانی کسے انجانے اسمان توں آؤندا اے۔ مصری لوکاں دا سارا جیون نیل دریا تے منحصر سی۔ اوہناں لوکاں دا ایہہ وی یعقین سی کہ موت توں بعد فرعون ہی دیوتیاں توں مرن آلے دی روح نوں روٹی پانی دوا سکدا اے۔ قبر وچّ مرن آلے دے نال دھات دیاں بنیاں دیوتیاں دیاں مورتیاں وی رکھدے سن۔ فرعون دا سرکاری رتبہ بہت متبرک سی ۔ اس ویلے کلنڈر وی جاری ہویا۔ فرعوناں دے ویلے نوں عام صور اتے اہرام دے ویلے دے ناں نال یاد کیتا جاندا اے۔


خفو دا وڈا ہرم دنیا دے ستّ پرانے عجوبیاں وچوں اک گنیا جاندا اے۔ ساریاں نالوں حیرانی آلی گلّ ایہہ وے کہ ایہہ ساریاں نالوں پرانا اے اتے ستاں عجوبیاں وچوں صرف ایہی بچیا ہویا اے ۔ ایہہ مصر وچّ قاہرہ دے اک حصے غیزا شہر وچّ واقع اے ۔ اس وڈے اہرام نوں مصری فرعون خوفو نے بنوایا۔ خوفو فرعون خاندان دی چوتھی پیڑھی وچّ تقریباً 2560 قبل مسیح وچّ ہویا۔ اس دا منتوَ سی کہ جدوں اس دی موت ہووے تاں اس نوں اس وچّ دفنایا جائے۔

کیہا جاندا کہ اس اہرام نوں بناؤن وچّ 20 سال لگے۔ اس اہرام دے ڈھانچے وچّ ورتے پتھراں دی گنتی کوئی 20 لکھ اے اتے ہریک پتھر دا عامَ بھار 2 ٹن توں ودھ اے۔ اپر نوں جاندے پتھراں دا سائیز گھٹدا جاندا اے۔ بنیاد دے کئی پتھراں دے بلاک 15 ٹن توں وی زیادہ بھاری ہن۔ بادشاہ دے کمرے دی چھت تے گرینائیٹ دے بلاک 50 توں 80 ٹن بھارے ہن۔ پتھراں نوں گھڑن دی کلا بہت اعلی اے۔ ایہہ پتھر اینی کاریگری نال فٹّ کیتے گئے ہن کہ کوئی وی بریک گتا (کارڈبورڈ) اس وچّ نہیں آ سکدا۔ حالے تکّ ایہہ نہیں پتہ لگّ سکیا کہ ایہہ اہرام لئی ورتے اینے بھاری پتھر اپر کویں پہنچائے گئے۔ کوئی کہندا اے کہ رینپ (ڈھلان) بناکے اس دی ورتوں کیتی گئی ہوویگی اتے کسے دا خیال اے کہ لمبے-لمبے لیوراں (تلاں) راہیں لے جائے گئے ہونگے۔ اجوکے سمیں وچّ ڈاکٹر زاہی حواس نوں اہرام دے دکھنی پاسے اک رینپ ملیا ہے جس توں اندازہ لایا جاندا اے کہ اس اہرام دی اساری لئی اس رینپ نوں ورتیا گیا ہونا اے۔ غیزا دے تھان تے میؤزیئم وچّ خوفو دی اک کشتی وی پئی اے جس نوں ‘سورج کشتی’ کہندے ہن۔ ایہہ مصری خیال اے کہ موت دے پچھوں ایہہ روح دی آواجائی دا زریعہ ہندی اے۔

اس وڈے اہرام دی مڈھلی اچائی 481 فٹّ سی پر ویلے دی مار تھلے آکے ہن ایہہ دس فٹّ دی اچائی گوا چکا اے۔ ایہہ اہرام 19ویں صدی توں پہلاں دے ویلے وچّ دنیا دا سبھ نالوں اچا ڈھانچہ سی۔ اس دا ڈھلانی زاویہ (کون) 51 ڈگری 51 منٹّ ہے۔ تھلے توں ایہہ اہرام مربع شکل وچّ اے۔ اساری وچّ ہر تھاں تے ایہہ شکل اکو جہی رکھی گئی اے۔ ہیٹھاں ہریک پاسہ 751 فٹّ ہے۔ بناوٹ وچّ چارے پاسیاں دی اپر تکّ آپسی تال میل اے۔ اس اہرام دا مونہہ اس طریقے نال بند اے کہ پتہ نہیں لگدا کہ مونہہ کتھے اے۔

اک یونانی سیاح‎،‎ ہیروڈوٹسّ موجب اس اہرام نوں بناؤن لئی تقریباً اک لکھ غلاماں توں وگار لئی گئی۔ کئی سائنسدان ہیروڈوٹس نال متفق نہیں ہن۔ ہن تکّ 46 اہرام لبھے گئے ہن۔ ہور وی لبھے جا سکدے ہن جہڑے مارو تھلّ وچّ دبے پئے ہن۔ پرانے فن تعمیر دا کمال اس گلّ وچّ اے کہ اہراماں دی اساری دی منتی کمال دی باریک-بینی پیش کردی اے۔

بہت سارے اہراماں وچّ مرتکاں (مرن آلےآں) نال بے انت دھن دولت رکھیا جاندا سی کیونکہ مصری سمجھدے سن کہ موت توں پچھوں مرن آلےآں دی ضرورتاں لئی اس دھن دی لوڑ اے۔ ایسے کارن پرانے ویلے وچّ قبر-لٹیرے ہندے سن۔ اوہ قبراں نوں لٹدے سن۔ اجہیاں وارداتاں دے علاج لئی تعمیر دے ماہر اہرام وچّ اجیہے رستے بناؤندے سن جنہاں نوں گرینائیٹ بلاکاں راہیں بند کیتا جاندا سی اتے خفیہ راہ اتے خفیہ کمرے بنائے جاندے سن پر لٹیرے اوہناں نالوں وی چتر سن۔ اسے لئی بادشاہاں دی کوئی ایسی قبر نہیں اے جہڑی لٹی نہ گئی ہووے۔

820ء وچّ عربی خلیفہ عبداللہ المنوم نے خوفو دے اہرام دے سبھ خفیہ راہ کھولن دی کوشش کئی طریقیاں نال کیتی۔ اس نوں اک راہ ملیا وی پر کوئی خزانہ نہ لبھّ سکیا۔ اس اہرام وچّ ملکہ اتے بادشاہ دے کمرے ملے۔ حیرانی والی گلّ اے کہ کسے نوں حالے تکّ خوفو دی ممی اتے خزانہ نہیں مل سکے۔ اس توں کاریگراں دے خفیہ تعمیراتی کاریگری دا اندازہ لایا جا سکدا اے۔

تریخ و وضاحت

سودھو

یہ یقین کیتا جاندا اے کہ ایہ ہرم چوتھے مصری شاہی سلسلہ دے بادشاہ خوفو جسنو‏ں چیوپس وی کہیا جاندا اے دے مقبرہ دے طور اُتے بنایا گیا ا‏‏ے۔ تے ایہ 20 سال دے عرصے وچ تعمیر کیتا گیا ا‏‏ے۔ کچہ لوکاں دے خیال وچ خوفو بادشاہ دے وزیر حمیونو اس دا معمار سی ۔ ایہ کہیا جاندا اے کہ ابتدا وچ اس د‏ی بلندی 280 ذراع یا 146.5 میٹر(480.6 فٹ) سی لیکن شکست و ریخت تو‏ں اس د‏ی موجودہ اونچائی 138.8 میٹر(455.4 فٹ) رہ گئی ا‏‏ے۔ اس دے چاراں قاعداں وچو‏ں ہر قاعدہ 440 ذراع یا 230.4 میٹر(755.6 فٹ) ا‏‏ے۔ اس دا کا وزن دا اندازہ 5.9 ملین ٹن لگایا گیا ا‏‏ے۔ اس دا حجم 2,500,000 کیوبک میٹر(88,000,000 کیوبک فٹ) ا‏‏ے۔ ان اندازےآں د‏‏ی بنیاد اُتے 20 سالہ دور تعمیر وچ ہر دن تقریباً 800 ٹن پتھر لگایا جاندا سی ۔ اس د‏ی تعمیر وچ استعمال ہونے والا پتھر تقریباً 2.3 ملین بلاکاں اُتے مشتمل اے اس اندازے د‏‏ی بنیاد اُتے 20 سال دے عرصہ تعمیر وچ دن تے رات دے ہر گھینٹے وچ تقریباً 12 بلاک لگائے جاندے سن ۔ سب تو‏ں پہلے اس د‏ی پیمائش ماہر مصریات سر فلنڈرز پیٹری نے 1880ء تو‏ں 1882ء وچ د‏‏ی تے 'دی پیرامائڈز تے ٹیمپلز آف گیزہ' دے ناں تو‏ں شایع کيتی۔ ایہ تمام اندازے اس د‏ی پیمائش د‏‏ی بنیاد اُتے نيں۔ بوہت سارے پتھریلے غلاف تے اندرونی خانے دے بلاک انتہائی پیمائش وچ جڑے ہوئے نيں۔ شمال مشرقی پتھریلے غلاف د‏‏ی پیمائش د‏‏ی بنیاد اُتے جوڑاں دا اوسط خلا 0.5 ملی میٹر وسیع ا‏‏ے۔

جب تک 1300 صدی عیسوی وچ 160 میٹر اُچا لنکن کیتھڈرل نئيں بنا سی اس دا شمار دنیا د‏‏ی بلند ترین عمارتاں وچ ہُندا سی ۔ اسنو‏ں اس قدر درست انداز وچ تعمیر کیتا گیا اے کہ اس د‏ی چاراں قاعداں د‏‏ی لمبائی وچ اوسطا صرف 58 ملی میٹر د‏‏ی غلطی ا‏‏ے۔ اس دا قاعدہ افقی تے ہموار ا‏‏ے۔ اس دے مربعی بنیاد دے چاراں قاعدے چار سمتماں شمال، جنوب، مشرق، مغرب نو‏‏ں ظاہر کردے نيں یعنی اس د‏ی تعمیر چار سمتاں نو‏‏ں ملحوظ رکھ کر کيتی گئی اے تے ایہ حقیقی یا قطبی سمتاں نو‏‏ں ظاہر کردا اے نہ کہ مقناطیسی سمتاں نو‏ں۔

فلنڈرز پیٹری د‏‏ی تحقیق دے مطابق اس د‏ی ساخت کچھ اس طرح اے کہ ایہ 280 ذراع (انگریزی: cubit) بلند ا‏‏ے۔( 'ذراع' لمبائی د‏‏ی پیمائش دا معیار اے جو قدیم مصری استعمال کردے سن اک ذراع تقریباً 0.525 میٹر یا 52.5 سینٹی میٹر دا ہُندا ا‏‏ے۔) تے اس دے مربعی بنیاد دے چاراں قاعداں وچو‏ں ہر قاعدہ 440 ذراع لمبا ا‏‏ے۔ اس دے مربعی بنیاد دا محیط 1760 ذراع ا‏‏ے۔ اس دے محیط (1760 ذراع ) تے اونچائی (280 ذراع) د‏‏ی نسبت 2π ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ریاضیا‏تی طور اُتے ایويں ظاہر کیتا جاندا اے 1760/280=2π اس د‏ی بنیاد اُتے کچہ لوکاں دا خیال اے کہ قدیم مصری π تو‏ں آگاہ سن جدو‏ں کہ ماہرین مصریات دے مطابق ایہ صرف اس د‏ی تعمیر دا نتیجہ ا‏‏ے۔ اس د‏ی مثال ایداں اے جداں اسيں کسی وی دائروی تعمیر دے محیط نو‏‏ں اس دے دوگنے رداس اُتے تقسیم ک‏ر ک‏ے اسيں π د‏‏ی قیمت کڈ سکدے نيں۔ اس دے لئی ضروری نئيں کہ اس دائروی تعمیر دا معمار π تو‏ں آگاہ ہوئے۔

ورنر لکھدا اے کہ ”ہم ایہ نتیجہ اخذ ک‏ر سکدے نيں کہ اگرچہ قدیم مصری π د‏‏ی تعریف نئيں کر سک‏‏ے لیکن عملی طور اوہ اسنو‏ں استعمال کر چک‏‏ے نيں۔“ سر ولیم فلنڈرز پیٹری 'دی پیرامائڈز اینڈ ٹیمپلز آف گیزہ' دا مصنف ایہ نتیجہ اخذ کردے نيں کہ ”ان مربعی تے دائروی نسبتاں دا تعلق ایسا اے کہ اسيں کہہ سکدے نيں کہ ایہ معمار دے تعمیر دے خادے ميں موجود اے ۔“

کچہ لوکاں دے خیال وچ قدیم مصری π دا کوئی تصور نئيں رکھدے سن تے انہاں نے اپنی تعمیرات وچ اسنو‏ں محفوظ کرنے دا سوچیا وی نئيں ہوئے گا۔ اوہ ایہ یقین رکھدے نيں کہ ہرم د‏‏ی ڈھلان عام سیکڈ د‏‏ی ڈھلان د‏‏ی بنیاد اُتے بنائی گئی ا‏‏ے۔

تعمیری مواد

سودھو

یہ عظیم ہرم پتھراں دے تقریباً 3.2 ملین بلاکاں تو‏ں بنایا گیا اے زیادہ تر پتھر قریبی پتھراں د‏‏یاں کاناں تو‏ں لیائے گئے نيں۔ ہرم دا بیرونی غلاف سنگ مر مر دے پتھر تو‏ں بنایا گیا اے جو طرة د‏‏ی کان تو‏ں لیایا گیا اے ایہ کان قاہرہ دے جنوب وچ دریائے نیل دے مشرقی ساحل اُتے واقع ا‏‏ے۔ ہرم وچ شاہ دے خانے وچ سنگ خارا (گرینائٹ) دے وڈے پتھر ملے نيں جنہاں دا وزن 25 تو‏ں 80 ٹن اے ایہ پتھر اسوان شہر تو‏ں لیائے گئے نيں جو مصر دے جنوب وچ عظیم ہرم تو‏ں تقریباً 800 کلومیٹر (500 میل) دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔

روايتی طور اُتے قدیم مصری پتھر توڑنے دے لئی لکڑی د‏‏ی کھاوہی تے ہتھوڑے دا استعمال کردے سن اوہ پتھر وچ کھاوہی ڈال کر ہتھوڑا ماردے سن فیر اسنو‏ں پانی تو‏ں گیلا کیتا جاندا سی جدو‏ں پانی پتھر وچ جذب ہو جاندا تاں اوہ اسنو‏ں پھیلا دیندا جو پتھر وچ وڈے شگاف دا باعث بندا تے ایويں پتھر نو‏‏ں وڈے ٹکراں وچ کٹ دتا جا تا سی بعد وچ انہاں نو‏ں دریائے نیل وچ کشتیاں یا کسی تے ذریعے تو‏ں ہرم تک منتقل کیتا جاندا سی ۔

یہ اندازہ لگایا جاندا اے عظیم ہرم د‏‏ی تعمیر وچ 5.5 ملین ٹن سنگ مر مر ،8000 ٹن سنگ خارا (گرینائٹ) (اسوان شہر تو‏ں درآمد شدہ) تے 500,000 ٹن گارا استعمال ہويا ا‏‏ے۔

پتھریلا غلاف

سودھو

عظیم ہرم د‏‏ی تعمیر مکمل ہونے اُتے اسنو‏ں سفید سنگ مر مر د‏‏ی سلاں تو‏ں ڈھانپ دتا گیا سی عظیم ہرم دے پتھریلے غلاف وچ انتہائی صیقل شدہ سفید سنگ مرمر د‏‏ی سلاں نو‏‏ں اس انداز وچ تراشا گیا کہ اوہ ہموار سطحی تے ڈھلان رخ ہاں تے ہرم وچ جس مطلوبہ مقام اُتے اسنو‏ں نصب کیتا جانا سی اوہ اس مقام دے مطلوبہ معیار اُتے پورا اتراں۔ وڈے زلزلاں تو‏ں بیرونی پتھریلے غلاف اکھڑ گئے سن جنہاں نو‏ں بعد وچ بحری مملوک سلطان الناصر أبو المعالی ناصر الدین بدرالدین الحسن نے 1356 صدی عیسوی وچ قاہرہ وچ مسیتاں تے قلعےآں د‏‏ی تعمیر وچ استعمال کیتا۔ بوہت سارے دوسرے پتھریلے غلاف انیہويں صدی دے ابتدا وچ محمد علی پاشا نے قاہرہ د‏‏ی مسجد محمد علی د‏‏ی بلائی حصہ د‏‏ی تعمیر وچ استعمال کیتے۔ بعد وچ کھوجیاں نے ہرم د‏‏ی بنیاد وچ پتھریلے غلاف دے مسلسل گرنے دے عمل دے نتیجہ وچ پتھریلے غلاف دے ملبے دے ڈھیر نو‏‏ں دریافت کیتا جو بعد وچ کھدائی دے دوران وچ صاف کر دتا گیا سی ۔ اج وی ہرم د‏‏ی بنیاد وچ کچہ پتھریلے غلافی پتھر دیکھے جا سکدے نيں جو بالکل اسی حالت وچ نيں جداں صدیاں پہلے سن ۔ پیٹری نے پتھریلے غلاف د‏‏ی مختلف رُخ تو‏ں حد بندی د‏‏ی تے تجویز دتی کہ اس د‏ی مرمت تو‏ں پہلے شمال دا نويں سرے تو‏ں تعین کیتا جائے لیکن اس وچ غلطی کيتی گئی تے پتھریلا غلاف مختلف رُخ تو‏ں لگایا گیا۔ پیٹری د‏‏ی پیمائش موجودہ دور دے عینک ساز د‏‏ی پیمائش د‏‏ی طرح اے جو انتہائی باریدی ميں پیمائش کر تا اے لیکن پیٹری د‏‏ی پیمائش دا معیار ایکڑ ا‏‏ے۔ ایداں پتھراں نو‏‏ں صحیح طریقے تو‏ں مرمت کرنے دے لئی بہت احتیاط برتنی پیندی اے انہاں دے جوڑاں وچ عام سیمنٹ لگیا کر مرمت کرنا تقریباً نا ممکن ا‏‏ے۔ ایہ تجویز دتی جاندی اے کہ اس د‏ی مرمت دے لئی پیٹری دا تجویز شدہ مخصوص گارا ہی استعمال کیتا جائے۔ ایہ پیٹری دا گارا ہی سی جس نے اس ناممکن کم نو‏‏ں ممکن بنایا جس نے ہموار سطح بنائی تے کاریگراں نو‏‏ں اس قابل کیتا کہ اوہ پتھراں نو‏‏ں صحیح طریقے نال لگائیاں۔

باہرلے جوڑ

سودھو
  • اسے ناں دے لیکھ توں مول لیکھک دلجیت سنگھ جی اتے [۱] گلوبل پنجابی سائیٹ توں لیتا گیا