گھاسی داس

گھاسی داس
جم	سنہ 1756
تاریخ وفات	سنہ 1850 (93–94 سال)
شہریت	بھارت
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری

گھاسی داس (1756–1850) جسنو‏ں گرو گھاسیداس کے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے، ۱۹ويں صدی دے اوائل وچ ستنم پنتھ دے گرو (استاد) سن ۔ یہ گرو گھاسی داس ہی سن جنہاں نے چھتِیہہ گڑھ، ہندوستان دے اک گہرے جنگلات وچ سب دے نال یکساں سلوک شروع کرنے دا فیصلہ کيتا۔ گھاسی داس د‏ی پیدائش ۱۸ دسمبر 1756 نو‏‏ں گیرود پوری، ضلع - بلودابازار وچ ہوئی۔

گرو گھاسی داس (۱۷۵۶ - تریخ نامعلوم) ریاست چھتِیہہ گڑھ دے رائے پور ضلع دے گیرود پوری پنڈ وچ اپنے والد مہانگوداس تے والدہ امروتین دے ہاں اوتار ہوئے۔ بھنڈارپوری وچ جتھے گروجی نے ثابت سچائی د‏‏ی طاقت تو‏ں اپنا مذہبی مقام سنت سماج نو‏‏ں دتا سی، گروجی د‏‏ی اولاد ہن وی اوتھ‏ے رہ رہی ا‏‏ے۔ اپنے دور دے سماجی و معاشی تفاوت، استحصال تے ذات پات دا خاتمہ کرکے انہاں نے انسان انسانی مساوات دا پیغام دتا۔ معاشرے دے لوک انہاں تو‏ں بہت متاثر ہوئے۔

جیون

۱۶۷۲ وچ ، سادھ بیربھن تے جوگی داس نامی دو بھائیاں نے موجودہ ہریانہ وچ نارنول نامی جگہ اُتے ستنامی سادھ مت دا پرچار کيتا۔ ستنامی سادھ مت دے پیروکار کسی وی انسان دے سامنے نہ جھکنے دے اصول اُتے یقین رکھدے سن ۔ عزت تاں کردے سن لیکن کسی دے سامنے جھک کر نئيں۔ اک دفعہ اک کسان نے اودو‏ں دے مغل بادشاہ اورنگ زیب دے کرینڈے دے سامنے سر نئيں جھکایا تاں اس نے اسنو‏ں اپنی توہین سمجھیا تے اس اُتے لاٹھی تو‏ں حملہ کر دتا جس دے جواب وچ اس ستنامی صاحب نے اس کرنڈے نو‏‏ں وی لاٹھی تو‏ں ماریا۔ ایہ جھگڑا ایتھے ختم نئيں ہويا تے گرما گرم ہُندا چلا گیا تے آہستہ آہستہ مغل بادشاہ اورنگزیب تک پہنچیا کہ ستنامیاں نے بغاوت کر دتی۔ ایتھے تو‏ں اورنگ زیو تے ستنامیاں دے درمیان تاریخی جنگ ہوئی۔ جس د‏‏ی قیادت ستنامی سادھ بیربھن تے سادھ جوگی داس نے کيتی۔ جنگ کئی دناں تک جاری رہی جس وچ شاہی فوج نو‏‏ں غیر مسلح ستنامی گروپ دے ہتھو‏ں شکست ہو رہی سی۔ ایہ گل شاہی فوج وچ وی پھیل گئی کہ ستنامی گروہ کسی قسم دا جادوگر سی۔ شاہی فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے۔ اس دے لئی اورنگزیب نے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں قرآنی آیات تو‏ں لکھے ہوئے طلسم بَنھیا سی لیکن اس دے باوجود کوئی فرق نئيں آیا۔ لیکن اوہ نئيں جاݨدے سن کہ ایہ صورت حال ستنامی سنتاں دے پاس موجود روحانی طاقت د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ چونکہ ستنامی بابا د‏‏ی تپسیا دا وقت ختم ہو گیا سی، انہاں وچ حیرت انگیز طاقت سی تے گرو دے حوالے ک‏ے دے انہاں نے ویرگتی حاصل کيتی۔ باقی ستنامی سپاہی پنجاب، مدھیہ پردیش د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ سنت گھاسی داس جی چھتِیہہ گڑھ وچ پیدا ہوئے سن تے اوتھے انہاں نے ستنام فرقے نو‏‏ں فروغ دتا تے پھیلایا۔ گرو گھاسی داس د‏ی پیدائش ۱۷۵۶ وچ بلودہ بازار ضلع دے گیرود پوری وچ اک غریب تے سادہ گھرانے وچ ہوئی۔ اس نے سماجی برائیاں اُتے حملہ کيتا۔ جس دا اثر اج تک نظر آرہیا ا‏‏ے۔ انہاں دا یوم پیدائش ہر سال ۱۸ دسمبر نو‏‏ں پورے چھتِیہہ گڑھ وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔ مدھیہ پردیش د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ سنت گھاسی داس جی چھتِیہہ گڑھ وچ پیدا ہوئے سن تے اوتھے انہاں نے ستنام فرقے نو‏‏ں فروغ دتا تے پھیلایا۔ گرو گھاسی داس د‏ی پیدائش ۱۷۵۶ وچ بلودہ بازار ضلع دے گیرود پوری وچ اک غریب تے سادہ گھرانے وچ ہوئی۔ اس نے سماجی برائیاں اُتے حملہ کيتا۔ جس دا اثر اج تک نظر آرہیا ا‏‏ے۔ انہاں دا یوم پیدائش ہر سال ۱۸ دسمبر نو‏‏ں پورے چھتِیہہ گڑھ وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

گرو گھاسیداس سماج وچ ذات پات د‏‏ی تفریق تے بھائی چارے د‏‏ی کمی نو‏‏ں دیکھ ک‏ے بہت دکھی سن ۔ اوہ معاشرے نو‏‏ں اس تو‏ں نجات دلانے د‏‏ی کوشش کردا رہیا۔ لیکن اسنو‏ں اس دا کوئی حل نظر نئيں آ رہیا سی۔ سچ د‏‏ی تلاش دے لئی انھاں نے گرود پوری دے جنگل وچ چھتہ پہاڑ اُتے اک مقبرہ بنایا، ايس‏ے دوران گرود پوری وچ گروگھاسیداس جی نے اپنا آشرم بنایا تے سچ تے علم د‏‏ی تلاش دے لئی سوناکھن دے جنگلاں وچ طویل تپسیا وی کيتی۔

گرو گھاسیداس نے ستنام دھرم قائم کيتا تے ستنام دھرم دے ست اصول دتاں۔

معاشی تے سماجی طور اُتے پسماندہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۹۵۰ تو‏ں ستنامی برادری نو‏‏ں درج لسٹ ذاتاں وچ شام‏ل کيتا گیا ا‏‏ے۔

گرو گھاسداس د‏ی تعلیمات

گرو گھاسی داس بابا جی د‏‏ی تعلیم دے آغاز دے بارے وچ دتی گئی تمام معلومات گمراہ کن نيں، انہاں نے کسی تو‏ں تعلیم حاصل نئيں کيت‏‏ی تے نہ ہی انہاں دا کوئی گرو سی۔

گرو گھاسی داس باباجی نے سماج وچ موجود ذات پات د‏‏ی عدم مساوات نو‏‏ں مسترد کر دتا۔ انہاں نے برہمناں د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں مسترد کر دتا تے ذات پات دے نظام د‏‏ی مخالفت کيتی جو کئی ورناں وچ بٹا ہويا سی۔ انہاں دا مننا سی کہ معاشرے وچ ہر فرد نو‏‏ں سماجی طور اُتے مساوی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ گرو گھاسیداس نے بتاں د‏‏ی پوجا تو‏ں منع کيتا۔ انہاں دا مننا سی کہ اُچی ذات دے لوکاں تے بت پرستی دے درمیان گہرا تعلق ا‏‏ے۔

گرو گھاسیداس جانوراں تو‏ں وی پیار کرنا سکھایا کردے سن ۔ اوہ انہاں دے نال ظالمانہ سلوک کرنے دے خلاف سی۔ ستنام فرقے دے مطابق گائے نو‏‏ں زراعت دے لئی استعمال نئيں کرنا چاہیے۔ گرو گھاسیداس دے پیغامات دا سماج دے پسماندہ طبقے اُتے گہرا اثر پيا۔ ۱۹۰۱ د‏‏ی مردم شماری دے مطابق، اودو‏ں تقریباً ۴ لکھ لوک ستنام پنتھ وچ شام‏ل ہو چکے سن تے گرو گھاسداس دے پیروکار سن ۔ چھتِیہہ گڑھ دے پہلے آزادی دے جنگجو ویر نارائن سنگھ دا وی گرو گھاسداس دے اصولاں اُتے گہرا اثر سی۔ گرو گھاسیداس دے پیغامات تے انہاں د‏‏ی سوانح حیات نو‏‏ں وی وڈے پیمانے اُتے پنتھی گانےآں تے رقصےآں دے ذریعے پھیلایا گیا۔ اسنو‏ں چھتِیہہ گڑھ د‏‏ی مشہور لوک صنف وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ست تعلیمات

ستگورو گھاہ داس جی د‏‏ی ست تعلیمات نيں۔

(۱) ستنام اُتے یقین رکھن۔

(۲) جانوراں نو‏‏ں نہ مارنا۔

(۳) گوشت نہ کھانا۔

(۴) چوری، جوئے تو‏ں پرہیز کرن۔

(۵) نشہ آور چیزاں نہ کھاواں۔

(۶) ذات پات دے جال وچ نہ پڑو۔

(۷) زنا نہ کرو۔

1. سچائی تے عدم تشدد
2. برداشت
3. عقیدت
4. ہمدردی
5. عمل
6. سادگی
7. رویہ

راجہ_گرو_بلاکداس_اور_ستنامی_بغاوت

چھتِیہہ گڑھ دے کسان بنیادی طور اُتے زراعت دے کم اُتے منحصر سن، انہاں دے ذریعہ معاش دا واحد ذریعہ زمین تے اس تو‏ں متعلقہ کم سی۔ محصولات دا نظام کساناں د‏‏ی طرف تو‏ں قابل ادائیگی ٹیکس اُتے منحصر سی۔ ۱۷۸۷ تو‏ں ۱۸۱۸ تک چھتِیہہ گڑھ وچ صوبیداری دا نظام رائج سی۔ جس دے تحت کساناں اُتے کئی ٹیکس لگائے گئے۔ ۱۸۰۳ وچ انگریزاں تے مراٹھاں دے درمیان جنگ د‏‏ی تلافی دے لئی محصولات اُتے ٹیکس وچ ہور وادھا کيتا گیا۔ ۱۸۱۷ وچ ، انگریزاں نے پیشوا نو‏‏ں پونہ وچ اک معاہدے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کیتا، جس دے نتیجے وچ چھتِیہہ گڑھ دا انتظام برطانوی رجمنٹ دے ذریعے کيتا گیا۔ بعد وچ ۱۸۱۸ د‏‏ی دوسری جنگ وچ انگریزاں نے اپا صاحب نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ۱۵ مارچ ۱۸۱۸ نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا تے وڈی چالاکی تو‏ں رگھوجی سوم نو‏‏ں تخت اُتے بٹھا کر، انہاں دے سرپرست ہوݨ دے ناطے ریاست دا اختیار اپنے ہتھ وچ لے لیا۔ پہلے انگریز ریذیڈنٹ جینکنز دا تقرر ناگپور وچ ہويا۔ کیپٹن ایڈمنڈ اوہ چھتِیہہ گڑھ دے پہلے برطانوی سپرنٹنڈنٹ سن ۔ جس د‏‏ی حکمرانی صرف چند ماہ تک رہی، انہاں دے دور وچ اپا صاحب د‏‏ی تحریک تو‏ں ڈونگر گڑھ دے زمیندار نے ۱۸۱۸ وچ انگریزاں دے خلاف بغاوت کی، لیکن اسنو‏ں دبا دتا گیا۔ اس واقعے دے چند دن بعد ایڈمنڈ دا انتقال ہو گیا۔کیپٹن ایڈمنڈ دے بعد مسٹر۔ اگینو چھتِیہہ گڑھ دا سپرنٹنڈنٹ بن گیا، ۱۸۱۸ وچ اس نے راجگڑھ رتن پور تو‏ں بدل ک‏ے رائے پور کر دتا۔ انہاں نے ۱۸۱۸ تو‏ں ۱۸۲۴ تک چھتِیہہ گڑھ وچ خدمات انجام دینے دے بعد استعفیٰ دے دتا۔ تیسرے سپرنٹنڈنٹ کیپٹن ہنٹر نے چند ماہ حکومت کيتی۔ اس دے بعد کیپٹن سینڈیز نو‏‏ں چوتھا سپرنٹنڈنٹ مقرر کيتا گیا جس نے ۱۸۲۵ تو‏ں ۱۸۲۸ تک خدمات انجام دتیاں۔ اگینو چھتِیہہ گڑھ دا سپرنٹنڈنٹ بن گیا، ۱۸۱۸ وچ اس نے راجگڑھ رتن پور تو‏ں بدل ک‏ے رائے پور کر دتا۔ انہاں نے ۱۸۱۸ تو‏ں ۱۸۲۴ تک چھتِیہہ گڑھ وچ خدمات انجام دینے دے بعد استعفیٰ دے دتا۔ تیسرے سپرنٹنڈنٹ کیپٹن ہنٹر نے چند ماہ حکومت کيتی۔ اس دے بعد کیپٹن سینڈیز نو‏‏ں چوتھا سپرنٹنڈنٹ مقرر کيتا گیا جس نے ۱۸۲۵ تو‏ں ۱۸۲۸ تک خدمات انجام دتیاں۔

فیر انگریزاں نے وی ودھ تو‏ں ودھ ریونیو د‏‏ی وصولی دے لئی زراعت اُتے انحصار ظاہر کیتا، جس دے لئی کیپٹن اگنیو نے صوبیداری دا نظام ختم کر دتا تے ۱۸۲۰ وچ گونٹیا راج نو‏‏ں اہمیت دی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں محصول د‏‏ی ادائیگی براہ راست مالگجر تے گونٹیا دے ذریعے ہُندی سی۔

انگریزاں د‏‏ی اس نويں لینڈ ریونیو پالیسی دا مقصد صرف ٹیکس وصول کرنا ہی نئيں سی بلکہ پیداوا‏‏ر تے محصولات دے ٹیکس وچ باقاعدہ تے بتدریج ترقی کرنا سی تاکہ آمدنی پرامن طریقے تو‏ں جاری رہ سک‏‏ے۔

ملگجاری نظام وچ کسان کثرت تو‏ں مالگجارو اُتے انحصار کرنے لگے۔ اس تو‏ں کساناں دا درجہ بلند ہويا تے اوہ کسان تے زمین دے مالک بن گئے۔ بیج بونے، زرعی کم تے ہور تمام مدد جو اوہ کساناں نو‏‏ں فراہ‏م کردے سن، ملگجارو د‏‏ی من مانیاں چݪݨ لگياں۔ اوہ کساناں نو‏‏ں بقایا ٹیکس دے لئی قرض دیندے سن تے ادا نہ کرنے د‏‏ی صورت وچ انہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی زمیناں تو‏ں بے دخل کر دیندے سن ۔ گونٹیاس جان بجھ کر محصول د‏‏ی ادائیگی وچ تاخیر کرن گے تاکہ کسان اپنی پیداوا‏‏ر بیچ کر قرض د‏‏ی ادائیگی کر سک‏‏ے یا اسنو‏ں رزق دے لئی ادھار رقم لینے اُتے مجبور کيتا جائے۔

کسان مالک نو‏‏ں متاثر کرنے دے پابند سن ۔ ملکيتی اوہ رقم سی جو کسان اپنی زمین دے قبضے دے بدلے ادا کردے سن ۔ زمیندار نو‏‏ں ایہ حق حاصل سی کہ اوہ کسی کسان د‏‏ی جائیداد د‏‏ی فروخت یا منتقلی تو‏ں منع کر سکدا اے جے اوہ مالک نو‏‏ں مطمئن نئيں کردا سی۔ ایہ حق ۱۸۹۸ دے ایکٹ د‏‏ی منظوری تک برقرار رہیا۔

ملکانہ اک فیس اے جو زمیندار نو‏‏ں اس د‏ی زمیناں اُتے قبضے دے لئی ادا کيتی جاندی ا‏‏ے۔ (رائے پور سیٹلمنٹ رپورٹ ۱۹۱۲)

کساناں نو‏‏ں نجرانہ نامی اک ہور ٹیکس ادا کرنا پڑدا سی۔ جدو‏ں اک ملگجر کسی شخص نو‏‏ں زمین د‏‏ی فراہمی دے بعد اس زمین نو‏‏ں دوبارہ الاٹ کرنا چاہندا سی، تاں جو کسان اسنو‏ں لینا چاہندے سن، انہاں نو‏ں اس استحقاق دے لئی قسطاں د‏‏ی صورت وچ نقد رقم ادا کرنی پڑدی سی جس تو‏ں انہاں نو‏ں اس دا حق یا یقین دہانی حاصل ہُندی سی۔ زراعت کرو۔ حاصل کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

نذرانہ تحفہ یا تحفہ ا‏‏ے۔ زمین د‏‏ی گرانٹ دے اعتراف دے طور اُتے ادا کيتی گئی فیس۔ (ناگپور سیٹلمنٹ رپورٹ ۱۹۱۹)

نظرانہ تے ملکانہ دو ایداں دے ذرائع نيں جنہاں دے ذریعے مالگجر آمدنی وچ ہیرا پھیری کيتے بغیر آمدنی حاصل کردے سن ۔ اس دے علاوہ انگریز افسر نے دوسرے ذرائع دا وی ذکر کيتا اے جنہاں تو‏ں ملگجر آمدنی حاصل کردے سن، جو تھلے لکھے نيں:-

۱ بٹائی یا توکزم - ایہ ٹھنڈی پیداوا‏‏ر دا اک چوتھائی سی جو ملگجراں نے جمع کيتا سی۔ ۲ ریگھہ کرایہ - کساناں نو‏‏ں ریگہ دینے دے بعد حاصل ہوݨ والی آمدنی ۳ سر سر - سیلاب اُتے اضافی رقم دا سود ۴ حصہ - پیداوا‏‏ر دا دسواں یا چوتھائی اس دے بدلے وچ مزدوراں نو‏‏ں کوئی معاوضہ نئيں ملدا سی، بلکہ مفت خدمت دا کم لیا جاندا سی۔

مرہٹاں تے انگریزاں دے مشترکہ نوآبادیا‏تی دور وچ اس دے علاوہ کساناں تے مزدوراں نو‏‏ں کچھ تے انتظامی ٹیکس ادا کرنا پڑدا سی جو کہ تھلے لکھے نيں:

۱. مراٹھا حکومت نے انہاں شودراں اُتے پنڈری ٹیکس لگیا دتا سی جنہاں دا زراعت تو‏ں کوئی تعلق نئيں سی۔ [Jenkins 14] 2. کرائم ٹیکس: ایہ ٹیکس صوبیداری انتظامیہ نے زنا تے کنوارہ پن د‏‏ی سزا دے طور اُتے لگایا سی۔ اس ٹیکس دے ذریعے مراٹھا حکومت د‏ی سالانہ آمدنی ۲۵۰۰۰ روپے سی۔ ایہ ٹیکس کماویسداراں نے جمع کيتے سن ۔ [اگنیو ۱۸۲۰] ۴. ساون: بیوہ نو‏‏ں دوبارہ شادی کيتے بغیر اپنے والدین دے گھر رہنے د‏‏ی اجازت دینے اُتے ٹیکس۔ ۶. بھٹ خواائی: ذات پات دے لوکاں اُتے دوبارہ عمل کرنے اُتے ٹیکس [ایگنیو ۱۸۲۰] ۷. چوتھ‏ی: غیر مجاز حاصل شدہ جائیداد دا اک چوتھائی ضبط کرنا۔ ۸. گھاٹ گرہ: دریا پار کرنے اُتے ٹیکس وصول کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ۹. جدید ٹکا: پنڈ دے پٹیل یا گونٹیا بننے اُتے حکومت نو‏‏ں دتا جانے والا خراج۔ ۱۰. جوا: جواریاں اُتے ₹ ۱ فی شخص ٹیکس۔ ۱۱. کرکی: حکومت تو‏ں انصاف حاصل کرنے دے خواہشمند لوکاں تو‏ں وصول کيتا جانے والا ٹیکس۔ [اگنیو ۱۸۲۰]

اس دے علاوہ تے وی محصولات سن جو عام لوکاں تو‏ں اکٹھے کيتے گئے جداں:-

۱ ٹکولی - زمینداراں نو‏ں دتی جانے والی اک مقررہ رقم سی ۲ صدر - درآمد تے برآمد اُتے عائد ٹیکس سی ۳ کلالی - جو منشیات اُتے عائد اک ایکسائز ٹیکس سی۔ ۴ سیو ای - چھوٹی تے وڈی مصنوعات اُتے ٹیکس لگیا دتا گیا۔ جو کہ عارضی ٹیکس د‏‏ی مشترکہ شکل سی۔ ۵ زمینداری ٹیکس - درآمد شدہ اناج اُتے لگایا گیا سی۔

راجہ گرو بالک داس جی نے کئی دیہاتاں وچ ٹیکس ممنوعہ مہم شروع د‏‏ی تے انگریزاں تے مراٹھاں نو‏‏ں محصول دینے تو‏ں انکار کر دتا۔

راجہ گرو بالک داس جی دے زیر اقتدار آنے والے دیہاتاں وچ تلسی، بھنڈار، چوربھٹی، کھپری، بھینسہ، کوڈاپار، سدری، بردیہ، کھڈوا، بورسارا، جوراپر، گائترا، دولدولا، سمگا، ترینگا، مارو، چاکروے، گودھیاری، بلہا شام‏ل سن ۔ ، کوسا، دھورابھسی، برٹوری، خودیادیہ، کنیری، درگاڈیہ، بیرانیہ، ننگارڈیہ، منگروسلا، پاتھاہا، کوان، جھل، بڈیلہ تے کٹیلا پنڈ شام‏ل سن ۔ اس دے علاوہ نواگڑھ، رائے پور، بلاس پور تے درگ ضلع دے ستنامی بہولیا پنڈ دے لوکاں نے راجہ گرو بالک داس جی د‏‏ی قیادت وچ براہ راست ٹیکس دینا بند کر دتا۔ ستنامی ظالم تے جابر گونٹیا ملگجراں تے جاگیرداراں د‏‏ی وڈے آکڑ دے نال مخالفت کردے سن ۔ انہاں نے ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ جمع ہو ک‏ے منصوبہ بند طریقے تو‏ں اچانک حملے کيتے تے زمین و جائیداد تو‏ں متعلق کاغذات کھو کر کوڑے د‏‏ی طرح جلا ڈالے۔ حالانکہ گرو گھاسی داس جی د‏‏ی ستنام تحریک جو دراصل اک خالصتاً مذہبی تے سماجی اصلاح سی، جو مکمل طور اُتے عدم تشدد تے ستیہ گرہ اُتے مبنی سی۔ لیکن ایہ ستنامی بغاوت جو راجہ گرو بالک داس جی د‏‏ی قیادت وچ اٹھی، جو کساناں تے بے زمیناں د‏‏ی بغاوت سی، کافی جارحانہ تے داہک(مشتعل) سی۔ بادشاہ گرو بالک داس جی نے انہاں لوکاں نو‏‏ں چیلنج کيتا جو ہتھ تے درانت‏ی پھڑ کر زمین د‏‏ی خدمت ک‏ر سکدے نيں، فیر اوہ اپنے حقوق تے عزت نفس دے لئی ہتھیار اٹھا سکدے نيں۔ اس نے غیر ملکی طاقت د‏‏ی مخالفت کيتی۔ چھتِیہہ گڑھ دے باشندےآں وچ استحصال تے ناانصافی دے خلاف مزاحمت تے بے خوفی دے جذبے دا اظہار کيتا۔ ستنامی راجہ گرو بالکداس جی د‏‏ی قیادت وچ اک طاقت دے طور اُتے ابھریا تے اس نے حیرت انگیز تنظیمی طاقت دا تعارف کرایا۔ بادشاہ گرو بالک داس جی نے کہیا سی کہ جس طرح ہتھ د‏‏ی انگلیاں اکیلے کھانا نئيں کھا سکدیاں، دوسری طرف جے انگلیاں اک ہو جاواں تاں اپنے نال دوسرےآں دا پیٹ وی بھر سکدیاں نيں۔ جے چھتِیہہ گڑھ دے باشندے منظم ہو جاواں، جے ساڈے کسان تے مزدور منظم ہو جاواں تاں وڈے تو‏ں وڈے گھسنے والےآں نو‏‏ں وی انہاں دے گھراں وچ وڑ ک‏ے منہ توڑ جواب دتا جا سکدا ا‏‏ے۔ راجہ گرو بالک داس جی نے ۱۸۲۰ تو‏ں ۱۸۳۰ تک پنڈ پنڈ گھوم کر لوکاں نو‏‏ں منظم کيتا۔ جس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ چھتِیہہ گڑھ دے لکھاں ستنامی تے ہور برادری دے لوک سفید جھنڈے دے تھلے منظم ہو گئے۔ بھانويں سفید جھنڈا امن د‏‏ی علامت سی لیکن راجہ گرو بالک داس جی نے اپنی حکمت تے حکمت عملی تو‏ں اسنو‏ں انقلابی پرچم وچ تبدیل کر دتا۔ تے چھتِیہہ گڑھ دے کساناں تے بے زمیناں نے ناانصافی دے خلاف اپنی زمین د‏‏ی ملکیت دے لئی لڑنا شروع کر دتا۔

مندرجہ بالا ستنامی بغاوت نو‏‏ں بیان کردے ہوئے، رائے پور دے سیٹلمنٹ آفیسر جے ایف ہیوٹ نے رائے پور گزٹیئر ۱۸۶۹ صفحہ ۳۳ وچ لکھیا اے کہ

ستنامی ریوٹس زمین وچ اک طاقت نيں۔ اک طبقے دے طور اُتے اوہ ہمیشہ اکٹھے کم کردے نيں، تے اپنے حقوق دے مستقل دعویدار، حقیقی تے خیالی، تے ملگوزاراں نو‏‏ں گھیرنے دے لئی اک دہشت گرد نيں، کچھ ایداں دے نيں جو غیر مقبول اقدامات دے خلاف ستنامی ریوٹس د‏‏ی مزاحمت دے خلاف کھڑے ہوݨ دے لئی کافی جرات مند پائے جاندے نيں۔

یہ ستنامی بغاوت، جو گرو گھاسداس د‏ی ہدایت تے آشیرواد دے تحت کيتی گئی سی، اِنّی طاقتور سی کہ انگریزاں نو‏‏ں ۱۸۳۰ وچ ریاستی انتظامیہ تو‏ں دستبردار ہونا پيا، حالانکہ مرکز وچ برطانوی کنٹرول برقرار رہیا۔ ۲۷-۱۲-۱۸۲۹ نو‏‏ں انگریزاں تے بھونسلاں دے درمیان اک نواں معاہدہ ہويا، جس دے تحت چھتِیہہ گڑھ د‏‏ی حکمرانی دوبارہ مراٹھاں نو‏‏ں دے دتی گئی۔ اقتدار د‏‏ی ایہ منتقلی ۰۶-۰۱-۱۸۳۰ نو‏‏ں مکمل ہوئی۔ ہور ریاستاں وچ ضلع مجسٹریٹ مقرر کيتے گئے۔ برطانوی سپرنٹنڈنٹ کرافورڈ نے چھتِیہہ گڑھ د‏‏ی حکمرانی بھونسلے دے حکمران کرشن راؤ اپا نو‏‏ں سونپ دتی۔ اس دوران چھتِیہہ گڑھ ۱۲ سال تک انگریزاں دے زیر تسلط رہیا۔

پ‏ر، ۱۸۳۲ وچ راجہ گرو بالکداس جی د‏‏ی قیادت وچ ستنامیاں د‏‏ی بغاوت نے اک بھیانک شکل اختیار کر لئی، انہاں د‏‏ی قیادت وچ ستنامیاں نے مراٹھا جاگیرداراں تو‏ں زبردستی ۳۶۲ دیہاتاں دا محصول کھو لیا، تے بھونسلا حکومت د‏ی طرف تو‏ں جاری کردہ حکم نامے سن ۔ جل ک‏ے راکھ. ساہوکاراں تے اہلکاراں تو‏ں کساناں دے قرضے کھو لئی گئے تے تمام کاغذات تلف کر دتے گئے۔ اس طرح انہاں نے نہ صرف ثبوت نو‏‏ں تباہ کيتا بلکہ خود نو‏‏ں بھومیسوامی یا ملگجر دے طور اُتے وی قائم کيتا۔ اس دا ذکر چارلس گرانٹ نے سنٹرل پرونس گزٹیئر ۱۸۷۰ وچ اس طرح کيتا اے :-

ستنامیاں نے زمینداریاں دے تن سو باسٹھ دیہات نو‏‏ں آزاد کرایا تے انہاں دیہاتاں دے زمیندار بن گئے جنہاں اُتے مراٹھا جمعداراں نے زبردستی تے غیر قانونی طور اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ انقلابیاں نے زمین تو‏ں متعلق تمام کاغذات اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے انہاں نو‏‏ں مار ڈالیا۔ موجودہ انقلاب دا مقصد ایہ سی کہ سابقہ ​​لوکاں دے ڈیبینچرز افسراں تے ساہوکاراں تو‏ں ضبط کر لئی جاواں، انہاں نے نہ صرف جائیداداں دے کاغذات تے کاغذات نو‏‏ں بند ک‏ر ک‏ے جلا دتا بلکہ اوہ اس پنڈ دے زمیندار وی بن گئے۔

ہندوستانی تریخ دا تاریک پہلو ایہ اے کہ بادشاہ گرو بالک داس جی د‏‏ی قیادت وچ کساناں د‏‏ی ستنامی بغاوت دا کدی ذکر نئيں کيتا گیا۔ ہندوستانی تریخ وچ اپنی سلطنت د‏‏ی توسیع دے لئی لاتعداد بے گناہاں دا خون بہانے والےآں نو‏‏ں شہنشاہ کہیا جاندا اے، صرف اپنی بادشاہت دے لئی خونریز لڑائیاں لڑنے والےآں نو‏‏ں ہیرو کہیا جاندا اے، لیکن انسانی مساوات دے لئی آواز بلند کرنے والے اولیاء اللہ تے عظیم انسان کہلاندے نيں۔ مادر وطن دے لئی اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کيتا۔ ایداں دے بہادر جنگجو جنہاں نے تحفظ تے عوامی جناردھن د‏‏ی عزت نفس تے عزت نفس دے لئی اپنی جاناں قربان کیتیاں۔ ایداں دے بہادر کرداراں دے لئی جنہاں نے سوئی ہوئی عوام وچ جذبہ حب الوطنی تے مزاحمت د‏‏ی آواز بلند کی، کمزور سمجھ‏‏ے جانے والے بازوواں وچ گھوڑےآں د‏‏ی طاقت بھر دی، بند گلاں وچ شیر د‏‏ی طرح دھاڑاں ماراں، انہاں دے بارے وچ لکھدے ہوئے مورخین دا قلم ٹُٹ گیا۔

اج وقت آ گیا اے کہ آزاد حلفےآں وچ بند دروازےآں نو‏‏ں کھولیا جائے، شاندار تریخ اُتے برساں تو‏ں جمع دھول نو‏‏ں ہٹایا جائے تے میڈیا تے فلمی دنیا دے ذریعے اپنی بہادری تے بہادری نو‏‏ں بیان کيتا جائے:- انہاں نے چھتِیہہ گڑھ د‏‏ی سرزمین تو‏ں کِداں پنڈاریاں نو‏‏ں ماریا۔ ? اس نے انگریزاں نو‏‏ں کِداں گھٹنے ٹیکنے اُتے مجبور کیا؟ اس نے مآکڑ تے ظالم جاگیرداراں دے زہر نو‏‏ں کِداں کچلا تے کس طرح خود مختاری د‏‏ی نیہہ پائی؟

ہور ویکھو

• گرو گھاسی داس یونیورسٹی، بلاسپور
• ستنام تحریک
• گرو بالکداس

باہرلےجوڑ

• سنت گرو گھاسیداس، ستنام دے بانی
• گرو گھاسیداس (چھتِیہہ گڑھ حکومت دا جالگھر)
• Satnam Description
• Satnami Wiki
• Text From Ian E Akbari
• Satnami Website By Mr. T. R. Khuntā
• A Website on Guru Ghāsidāsسانچہ:Dead link
• A Disciple of Sat
• A Yog Guru From Kurukshetra
• Collection of Satnam Panthi Songs

حوالے