کیوبا میزائل بحران

کیوبا دا میزائل بحران ، جسنو‏ں 1962 دے اکتوبر دے بحران کے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ( سانچہ:Lang-es ) ، کیریبین بحران ( روسی: Карибский кризис, tr. Karibsky krizis; IPA: [kɐˈrʲipskʲɪj ˈkrʲizʲɪs] کریبسکی کریزیس ، IPA:   [kɐˈrʲɪipskʲɪj ʲkrʲizʲɪs] ) یا میزائل ڈریا ، کیوبا وچ سوویت بیلسٹک میزائل دی تعینا‏‏تی دے ذریعہ شروع ہونے والی ریاستہائے متحدہ امریکا تے سوویت یونین دے وچکار 13 روزہ (16-28 اکتوبر 1962) د‏‏ی محاذ آرائی تھی ۔ ایہ محاذ آرائی اکثر سرد جنگ نو‏‏ں اک مکمل پیمانے اُتے ایٹمی جنگ وچ بدلنے دے نیڑے نیڑے سمجھی جاندی ا‏‏ے۔

1961 وچ خلیج خنزیر دے ناکا‏م حملے تے اٹلی تے ترکی وچ امریکی مشتری بیلسٹک میزائل د‏‏ی موجودگی دے جواب وچ ، سوویت رہنما نکیتا خروشیف نے کیوبا د‏‏ی جانب تو‏ں آئندہ حملے نو‏‏ں روکنے دے لئی جزیرے اُتے ایٹمی میزائل رکھنے د‏‏ی درخواست اُتے اتفاق کيتا۔ جولائ‏ی 1962 وچ خروش شیف تے فیڈل کاسترو دے وچکار اک خفیہ ملاقات دے دوران اک معاہدہ طے پایا سی تے اس موسم گرما دے آخر وچ متعدد میزائل لانچاں د‏‏ی سہولیات د‏‏ی تعمیر شروع ہوئی سی۔

دراں اثنا ، 1962 وچ ریاستہائے متحدہ دے انتخابات ہوئے رہے سن تے وائٹ ہاؤس نے مہینےآں تو‏ں انہاں الزامات د‏‏ی تردید کيت‏ی سی کہ اوہ ۹۰ میل (۱۴۰ کلومیٹر) خطرنا‏‏ک سوویت میزائلاں نو‏‏ں نظرانداز کررہیا ا‏‏ے۔ فلوریڈا تو‏ں میزائل د‏‏ی تیاریاں د‏‏ی تصدیق اس وقت ہوئی جدو‏ں ائیر فورس دے انڈر 2 جاسوس طیارے نے میڈیم رینج (ایس ایس 4) تے انٹرمیڈیٹ رینج (آر 14) بیلسٹک میزائل سہولیات دے واضح فوٹو گرافی دے ثبوت پیش کیتے ۔

جب اس د‏ی اطلاع صدر جان ایف کینیڈی نو‏‏ں دتی گئی تاں انہاں نے اس دے بعد قومی سلامتی کونسل دے نو ممبراں تے پنج ہور اہ‏م مشیراں د‏‏ی اک میٹنگ طلب کيت‏‏ی جو قومی سلامتی کونسل د‏‏ی ایگزیکٹو کمیٹی (ایکسکوم) دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔ انہاں تو‏ں مشاورت دے بعد کینیڈی نے ہور میزائلاں نو‏‏ں کیوبا پہنچنے تو‏ں روکنے دے لئی 22 اکتوبر نو‏‏ں بحری ناکہ بندی دا حکم دتا۔ امریکا نے اعلان کيتا کہ اوہ جارحانہ اسلحہ کیوبا تک پہنچانے د‏‏ی اجازت نئيں دے گا تے مطالبہ کيتا کہ کیوبا وچ پہلے تو‏ں موجود اسلحہ نو‏‏ں ختم کرکے سوویت یونین نو‏‏ں واپس کر دتا جائے۔

کئی دن دے کشیدہ مذاکرات دے بعد کینیڈی تے خروشچیو دے وچکار اک معاہدہ طے پایا۔ عوامی سطح اُتے ، سوویت افراد کیوبا وچ اپنے جارحانہ ہتھیاراں نو‏‏ں ختم کر دیؤ گے تے کیوبا اُتے دوبارہ حملہ کرنے تو‏ں بچنے دے لئی امریکی عوام دے اعلامیے تے معاہدے دے بدلے اقوام متحدہ دی تصدیق دے تحت سوویت یونین نو‏‏ں واپس کر دیؤ گے۔ خفیہ طور اُتے ، امریکا نے اس گل اُتے اتفاق کيتا کہ اوہ روس وچ تعمیر کردہ تمام مشتری ایم آر بی ایم نو‏‏ں ختم کر دے گا ، جو سوویت یونین دے خلاف ترکی وچ تعینات سن ۔ اس بارے وچ بحث ہُندی رہی اے کہ اس معاہدے وچ اٹلی نو‏‏ں وی شامل کيتا گیا سی یا نني‏‏‏‏ں۔

جدوں کیوبا تو‏ں تمام جارحانہ میزائل تے الیشین ال -28 ہلکے بمبار واپس لے لئی گئے سن ، تاں ناکہ بندی 21 نومبر ، 1962 نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے ختم کردتی گئی سی۔ ریاستہائے متحدہ امریکا تے سوویت یونین دے وچکار ہونے والی گل گل وچ دونے سپر پاوراں دے وچکار تیز ، واضح تے براہ راست مواصلا‏تی لائن د‏‏ی ضرورت د‏‏ی نشان دہی کيتی گئی۔ اس دے نتیجے وچ ، ماسکو – واشنگٹن ہاٹ لائن قائم ہوئی۔ بعد وچ معاہداں دے اک سلسلے نے کئی سالاں تک امریکی سوویت تناؤ نو‏‏ں کم کر دتا جدو‏ں تک کہ دونے فریقاں نے ہور اپنے جوہری ہتھیاراں د‏‏ی تعمیر شروع نئيں کيتی۔

1962ء وچ امریکا تے روس دے وچکار Cuban missile crisis دے ناں تو‏ں اس وقت کشیدگی شروع ہوئی جدو‏ں کہ امریکا دے جاسوس طیارےآں نے کیوبا وچ روس دا میزائل اڈا دریافت کيتا جتھ‏ے تو‏ں امریکی سرزمین نو‏‏ں آسانی تو‏ں نشانہ بنایا جا سکدا سی۔

14 اکتوبر 1962ء نو‏‏ں سابق سوویت یونین نے جوہری بیلسٹک میزائل امریکی سرزمین دے بالکل نیڑے واقع جزیرہ ریاست کیوبا اُتے نصب کر دتے سن، جس تو‏ں دونے وڈی طاقتاں دے درمیان جنگ دا خطرہ پیدا ہوئے گیا سی۔

درمیانے فاصلے تک مار کرنے والے تے ایٹمی وار ہیڈز تو‏ں لیس ایہ میزائل امریکی ریاست فلوریڈا تو‏ں صرف تقریباً دو سو کلومیٹر دور نصب کیتے گئے سن ۔ ایہ میزائل دونے ملکاں نو‏‏ں ایٹمی جنگ دے دہانے اُتے لے آئے سن تے پوری دنیا سانس روکے ایہ جاننے د‏‏ی منتظر سی کہ آنے والے لمحات وچ کیہ ہونے والا ا‏‏ے۔ 22 اکتوبر نو‏‏ں اُس وقت دے امریکی صدر جان ایف کینیڈی نے ٹیلی وژن اُتے اپنی تقریر وچ مطالبہ کيتا کہ اِنہاں میزائلاں نو‏‏ں غیر مشروط طور اُتے ہٹایا جائے۔

چونکہ ماہرین دے بقول دونے طاقتاں دے پاس اک ورگی طاقت دے حامل ایٹمی ہتھیار موجود سن، اس لئی 28 اکتوبر نو‏‏ں سوویت سربراہِ مملکت نکیتا خروشیف نے میزائل ہٹا لینے د‏‏ی ہامی بھر لی تے ایويں کیوبا بحران د‏‏ی وجہ تو‏ں ایٹمی جنگ شروع ہونے دا خطرہ ٹل گیا۔

فریقین دا رویہ صدر کینبڈی تے سوویت وزیر اعظم خروشچیف دے مذاکراندی حرباں د‏‏ی یاد دلاندا اے جو انہاں نے کیوبا دے میزائل بحران دے دوران اختیار کيتا۔ سرد جنگ دا بنتادی نظریہ ایہ اے کہ کینیڈی نے خرو شچیف نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ سوویت جوہری راکٹ ہٹا داں جو انہاں نے خفیہ طور اُتے کیوبا وچ نصب کیتے سن ۔ کیوبا دے میزائل بحران دے بارے وچ حقائق ایہ نيں کہ کینیڈی نے کچھ ٹھوس حقائق تسلیم کیتے، لیکن انہاں دے اردگرد موجود لوکاں نے کئی دہائیاں تک رائے عامہ نو‏‏ں گمراہ کیتے رکھاکہ اصل وچ کن نکات نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا سی؟ حقیقت ایہ اے کہ سوویت یونین نے اپنے میزائل ہٹائے، لیکن ایہ طرز عمل اس وقت اختیار کيتا گیا، جدو‏ں کینیڈی نے ترکی وچ نصب جو پیٹر میزائل ہٹانے دا وعدہ ک‏ر ليا جو سوویت یونین د‏‏ی سرحد تو‏ں زیادہ دور نئيں سی۔ سوویت یونین دے لیڈراں نے بعض وجوہات د‏‏ی بنیاد اُتے کینیڈی دے اعتراف نو‏‏ں خفیہ رکھیا۔ 1988ءتک اس ڈیل دے متعلق واضح اعتراف سامنے آ گیا۔