کھونڈ قبیلے دیاں انسانی قربانیاں
اکیہويں صدی دی دوسری ڈھائی ہن ختم ہونے والی اے تے ہن انسانی شعور تے رہتل ترقی وچ ماضی توں بہت اگے ودھ چکی اے۔ مگر شاید انسان دی فطرت کچھ ایسی اے کہ اوہ کِنّی ترقی کرلے تے اوہ جس عقیدے تے توہمات تے اس اُتے ایمان ہوئے اس اُتے یقین کامل تے انہاں نوں درست مندا اے۔ اس دے اوہ عقائد تے توہمات جو کِنے ہی غلط کیوں نہ ہاں مگر اوہ انہاں نوں اپنی نجات دا حصول جاندا اے۔ انہاں غلط عقائد تے توہمات اُتے چلنے والے کچھ لوک انجانی شیطانی طاقتاں نوں وی مندے نيں تے انہاں دی رضا جوئی نوں اپنی خیر و عافیت دا ذریعہ جاندے نيں۔ انہاں نوں خوش کرنے تے رضا جوئی دے لئی مختلف جاناں دی قربانی دینا اک پسندیدہ تے اعلیٰ فعل منیا جاندا رہیا اے۔ انہاں سب توں اہم قربانی انسان دی اے جو مقاصد دے حصول تے رضا جوئی دے لئی اک نہایت اعلیٰ قربانی اے۔ ایہ قربانی پیش کرنے دا مقصد نہ صرف اعلیٰ الاوہی طاقتاں دی رضا جوئی بلکہ مقاصد دا حصول وی انہاں دے پیش نظر ہُندا اے۔ ایہ قربانیاں جو دور وحشت دی یادگار نيں تے اکثر مختلف شیطانی طاقتاں نوں خوش تے مقاصد دے حصول دے لئی پیش کيتی جاندی رہیاں نيں۔ قدیم دور وچ اگرچہ انسانی قربانیاں عام سن تے ہر قوم انہاں اُتے عمل پیرا سی۔ رہتل تے شعور نے انہاں انسانی قربانیاں نوں ناپسندیدہ قرار دے کے انہاں توں جھٹکارا بہت حد تک حاصل کر ليا اے۔ انسان ہن دور وحشت نوں بہت پِچھے چھڈ آیا اے تے ایسی قربانیاں یا بھینٹاں ہن معیوب ہوچکيتیاں ناں۔ مگر ہن وی انہاں قربانیاں دی بازگشت سنائی دیندی اے۔ ایہ قربانی رضاجوئی دے علاوہ اپنے مقاصد یا تمناواں دی تکمیل دے لئی بدی دی شیطانی طاقتاں دے اگے پیشی کيتیاں جاندیاں نيں۔ ساڈے ملک وچ اگرچہ ایسی قربانیاں دا رواج نئيں رہیا اے۔ اُتے کدی کدائيں انسانی قربانیاں دی خبر اخباراں دی زینت بندی اے۔ مگر بھارت وچ ہن وی اکثر انسانی قربانیاں باز گشت سنائی دیندی اے۔
انسانی بھینٹاں
سودھوگو بھارت وچ انسانی قربانیاں یا بھینٹ دا رواج نواں نئيں اے بلکہ قدیم زمانے توں چلا آرہیا اے۔ کالی دا اک روپ بھوانی اے اس دی رضا دے لئی انسانی بھینٹاں پیش کرنا پہلے عام سی ۔ انہاں وچ دوسرے انساناں دی بھینٹاں دے علاوہ عقید مند خود اپنے نوں بلی چڑھاندے سن تے قدیم مسلم سیاحاں نے اکثر اس دا ذکر کیتا اے۔ ہن انساناں دی جگہ بکرے بھینس تے دوسرے جانوراں دی بھینٹاں ہونے لگی نيں۔ مگر بھارت وچ ایہ قربانیاں ختم نئيں ہوئیاں نيں ہن وی انسانی قربانیاں دے واقعات اکا دکا منظر عام اُتے آندے رہندے نيں۔
انیہويں صدی دے آخر تک بھارت وچ انسانی قربانیاں عام سن خاص کر بنگال تے اڑیسہ دے کھونڈاں یا کھانڈاں وچ ، جو دراوڑی نسل نال تعلق رکھدے نيں انہاں وچ انسانی قربانیاں عام سن۔ کھونڈ جو انساناں نوں قربان کیتا کردے سن اس دے بارے وچ برطانوی احکام نے تفصیل توں لکھیا اے۔ جنہاں نے وڈی جدو جہد دے بعد اس خونی رسم دا صدباب کیتا۔
دھرتی ماتا
سودھوکھونڈاں دے عقیدے دے مطابق ایہ قربانی دھرتی دیوی تاری پیناں یا بیرا پنیاں نوں دتی جاندی سی۔ جس دے نتیجے وچ انہاں دی فضلاں اچھی ہودیاں سن تے اوہ حوادث توں محفوظ رہندے سن ۔ انہاں دے عقیدے دے مطابق قربانی دے آدمی وچ ایسا جوہر ہُندا اے جو فضاں دی نشو و نما بڑھاندا اے۔ یعنی اس وچ زمین ذرخیز کرنے دی طبعی و سحری قوت ہُندی اے۔ انہاں دا دعویٰ سی کہ اس قربانی دے بغیر ہلدی وچ گہری سرخی نئيں آندی سی تے اس طرح دی قوت اس دے آنساں توں منسوب کيتی جاندی اے جو بھینٹ ہونے والے انسان دی اکھاں توں نکلدے سن ۔ انہاں دے عقیدے دے مطابق بھینٹ چڑھنے والے انسان دے آنساں دی بدولت بارش ہُندی اے تے اس دے لہو توں ہلدی وچ سرخی آندی اے۔
میریہ دی بھینٹ مقررہ یا میعادی تہواراں تے غیر معمولی موقعاں تے تقریبات دھرتی دیوی نوں دتی جاندی سی۔ اس دا طریقہ کار اس طرح ہُندا سی کہ ہر خاندان نوں سال وچ گھٹ توں گھٹ اک مرتبہ فضلاں دی بوائی ہوئے تاں کھیتاں دے لئی قربانی دے گوشت دا اک ٹکرا میسر آجائے۔
مریہ
سودھوکھونڈ انہاں بھینٹاں دے لئی مختلف ذرائع توں انساناں نوں حاصل کردے سن ۔ بھینٹ دا ایہ انسان میریا کہلاندا سی تے اس دے حصول کے لئی مختلف ذرائع استعمال کردے سن ۔ انہاں وچ نوجوان لڑکے تے لڑکیوں دی خریدارہ تے پہاڑاں دے تھلے وادیاں توں انساناں دا اغوا وی شامل سی ۔ ایسا وی ہُندا سی کہ جدوں قربانی دے لئی کوئی نئيں ملدا تاں کھونڈ اپنی اولاداں نوں دان یا فروخت کر دتا کردے سن ۔ اک شخص نے اپنی دو بیٹیاں بھینٹاں دے لئی دے دتیاں ایسا وی ہُندا سی کہ بھینٹ دے لئی کوئی میریا میسر نئيں آندا سی تاں لوک اپنے بُڈھے ماں باپ نوں قربانی دے لئی پیش کر دتا کردے سن ۔
بھینٹ دا انسان ايسے صورت وچ قابل قبول ہُندا سی جدوں کہ اسنوں خریدتا گیا ہوئے یا فیر قربانی دے لئی پیدا ہويا ہوئے۔ یعنی اس دے ماں باپ دی وی قربانی دتی جا چکی ہوئے یا اس دے ماں باپ اسنوں قربانی دے لئی وقف کرچکے ہون۔ مصیبت دے مارے اکثر کھونڈ اپنے بچے قربانی دے لئی فروخت کر دتا کردے سن ۔ انہاں دا خیال سی اس طرح انہاں نوں روحانی سعادت نصیب ہوئے گی تے بنی و نوح انسانی دی بھلائی دی لئی ایہ بھینٹ نہایت ضروری اے تے اس دی اولاد دی بھینٹ نہایت اعلیٰ بھینٹ اے۔
اک کھونڈ نوں دوسرے کھونڈ نے لعنت ملامت کيتی کہ اس اپنی لڑکی نوں جس توں اوہ شادی کرنا چاہندا اے بھینٹ دے لئی فروخت کر دتا تے اس دے منہ اُتے تھوک دتا۔ کھونڈاں دا دوسرا گروہ جو ایہ تماشاہ دیکھ رہیا سی اس نے اگے ودھ کے اسنوں تسلی دتی کہ تواڈی بچی نے اس لئی بھینٹ دتی کہ دنیا سلامت رہے۔ دھرتی دیوی خود تواڈے چہرے دا تھوک صاف کرے گی۔
بھینٹ دا انسان برساں پہلے یا کم عمر خریدے جاندے سن تے ایہ میریہ کہلاندے سن ۔ جدوں میریہ جوان ہُندے تاں اسنوں اک بیوی مل جاندی سی جو خود وی میریہ یا بھینٹ دے لئی ہُندی سی۔ اس بیوی دے نال اسنوں زمین دا اک ٹکرا تے کھدی باڑی دا سامان وی دتا جاندا سی ۔ اس جوڑے دی جو اولاد پیدا ہُندی سی اوہ وی دیوی اُتے بھینٹ چڑھائی جاندی سی۔
رسوم
سودھومیریہ دے بال نئيں کاٹے جاندے سن، مگر قربانی توں دس دن پہلے اس دے بال کٹ کر دیوی دی نذر کیتے جاندے سن ۔ قربان کیتے جانے والے میریہ نوں دیکھنے دے مرد و عورت جوق در جوق آندے سن ۔ انہاں نوں روکیا نئيں جاندا سی ۔ کیوں کہ قربانی اعلیٰ اعلان کیتا جاندا سی کہ ایہ قربانی انسانی فلاح و بہبود دے لئی اے۔ اس موقع اُتے جشن تے فحاشیاں دے کھل دے مظاہرے کیتے جاندے سن ۔ جدوں قربانی وچ اک دن رہ جاندا تاں میریہ نوں نواں لباس پہنایا جاندا سی تے نال رنگ رلیاں مسلسل منائی جادیاں سن۔ جو دوسرے دن دوپہر تک جاری رہدیاں سن۔ فیر قربانی دی آخری رسوم دی تیاریاں ہودیاں سن تے قربان کیتے جانے والے دی ارسر نو آرائش ہُندی سی تے ہر شخص اسنوں چھو کر اس دا پس ماندہ تیل اپنے سر اُتے ملدا سی ۔
بھینٹاں توں پہلے انہاں نوں وڈی احتیاط و احترام توں دیہاتاں رکھیا جاندا سی ۔ بعض تھاںواں اُتے میریہ نوں جلوس دی صورت وچ گھر گھر لے جاندے۔ اوتھے اس دے کچھ بال اکھاڑدے تے اس دا تھوک اپنے بدن اُتے ملدے۔ فیر باضابطہ اک جلوس دی شکل وچ رقص و سرور دے نال اک شجرذار وچ پہنچدے۔ جو عموماً پنڈ توں کچھ فاصلے اُتے بلند و بالا درختاں دے جھنڈ اُتے مشتمل ہُندا سی ۔ جس اُتے کلہاڑی نئيں لگی ہوئے۔ ایتھے اُتے لوک اسنوں کھمبے توں بنھ دیندے۔ فیر اس دے بدن اُتے گھی، نیل تے ہلدی ملدے تے اسنوں پھُلاں دے ہار پہناتے سن ۔
ان دا عقیدہ سی کہ جدوں تک اوہ انساناں دی بھینٹاں دیوی نوں دیندے رہن گے دیوی انہاں اُتے رحم کردی رہے گی تے انہاں دی فضلاں اچھی تے اوہ وبا توں محفوظ رہن گے۔ بعض جگہاں اُتے تاں پچیس توں زاید انساناں نوں بھینٹ چڑہایا گیا سی ۔ بھینٹ دے دن آدمیاں دے ہجوم وچ میریا نوں اک بلی توں بنھ دتا جاندا سی تے پہلے پجاری اسنوں بسولے توں زخمی کردیندا سی ۔ فیر دوسرے آدمی چاقوواں توں اس دے گوشت دے پارچہ کٹ کر لیجاندے۔ انہاں پارچاں دی بوٹیاں ہوکے کنباں وچ تقسیم ہُندیاں۔ اوہ اس گوشت نوں کھیت وچ دفن کر دتا تے ایہ عقیدہ رکھدے کہ اساں اچھی فضل دا بیج بو دتا اے۔
احترام
سودھومیریہ دا جو احترام کیتا جاندا سی اوہ پرستش توں کم نئيں ہُندا سی ۔ اس دے بدن اُتے لگی ہلدتی، گھی، نیل تے اس دا تھوک وڈا متبرک سمجھیا جاندا سی ۔ خاص کر عورتاں وچ اس دے لئی سخت کھنچا تانی ہويا کردی سی۔ مجموع رقص دے نال قربانی دے کھمبے دے گرد رقص کردا تے زمین نوں مخاطب کرکے گاندا جاندا۔ اے معبود اسيں تینوں ایہ قربانی دیندے نيں، اسيں اچھی فضلاں، ساز گار موسم تے تندروستی عطا کر۔ فیر قربان ہونے والے میریہ توں کہیا جاندا اے، اساں تینوں خریدتا اے پھڑ کر نئيں لیائے نيں ہن اسيں توانوں اپنے دستور دے مطابق قربان کردے نيں جس دا گناہ اسيں اُتے نئيں اے۔
کھونڈ قبیلہ
سودھو.اڑویسہ وچ دریائے مہاندی دے اس دے جنوب وچ گھنے درختاں وچ گھرے پہاڑاں دے درمیان بودھ تے گیوم سرکی دور افتادہ وادیاں وچ کھونڈ قبیلہ رہندا سی ۔ ایہ علاقہ جو چھ ہزار میل دے رقبہ اُتے پھیلا ہويا سی تے 1835ء وچ گیوم سور دے راجا نے برطانوی احکام دے خلاف بغاوت کردتی۔ راجا دے خلاف کارروائی دے لئی دستہ میجر کیمبل دی سرکردگی وچ اک دستہ ایتھے آیا تاں انہاں نوں اوتھے انسانی بھینٹاں یا قربانی دا پتہ چلا۔ ایہ بھینٹاں پرتھوی دیوی اُتے چڑھائی جاندی نيں۔ جدوں میجر کیمبل نے کھونڈاں نوں انہاں بھینٹاں توں روکنے دی کوشش کيتی تاں کھونڈاں نے اس دے خلاف مسلح مزاحمت کيتی۔ میجر کیمبل نے راجا نوں گرفتار کرکے برطانیوی کیمپ روانہ کیتا تے میجر کیمبل نے اس دی اطلاع برطانوی احکام نوں دتی۔
انسداد دی کوشش
سودھوجلد میجر کیمبل بیمار ہوئے گئے اس لئی انہاں نوں جانا پيا تے انہاں دی جگہ میجر میکفرسن آئے۔ لارڈ پارڈنگ نے چھ انگریزاں تے اک دستہ میجر میکفرسن دی مدد دے لئی بھیجیا کہ انسانی بھینٹاں نوں روکیا جائے۔ میجر میکفرسن چار سال تک انہاں بھینٹاں نوں روکنے دے لئی جدو جہد کردے رہے تے اس دے لئی کھونڈاں نوں سمجھایا تے اس دے لئی سختی توں کم لیا تے پہلے بودھ دے علاقہ وچ کھونڈاں نوں ڈریا ڈھمکا کر انہاں نے سیکڑاں میریاواں نوں چھڑا لیا۔ برطانوی دستے دی اس کارروائی توں کھونڈاں وچ اشتعال پھیل گیا تے اوہ سکیڑاں دی تعداد وچ جمع ہوئے گئے تے انہاں نے میجر میکفرسن دے خیمہ دا گھیراؤ کرکے 170 میریاواں نوں کھو کر لے گئے۔ میجر میکفرسن نے گیوم سر ایسی صورت وچ گیوم سر دی طرف جانے دی کوشش کيتی۔ مگر کھونڈاں نے اسنوں راستے توں اغوا کر ليا تے مجبور کیتا کہ انہاں دے راجا نوں جو برٹش کیمپ وچ قید سی رہیا کر دتیاں۔ اس اثنا وچ مدراس توں آئے ہوئے سپاہ دے اک دستے توں جو بعض باغیاں دی سرکوبی دے لئی آیا ہويا سی کھونڈں دے اس گروہ جس دے پاس ٹورے دار بندوقاں سن سامنا ہوئے گیا تے کھونڈ فرار ہونے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ میجر میکفرسن نوں رہائی ملی۔
کھونڈاں وچ بھینٹاں نوں روکنے دی وجہ توں اشتعال پھیل رہیا سی ۔ یہیاں تک برسات گزر گئی تے ایہ اشتعال جو پہلے بودھ وچ پھیلا سی مگر ہن اس دے شعلے گیوم سر تک پہنچ گئے۔ بودھ دے کھونڈ راجا بسوے دے بھتیجے کرلمبوی دی سرکردگی وچ بغاوت دی تیاری کر رہے سن ۔ آنے والے سال وچ کھونڈاں دی شورش جاری رہی۔ کرلمبوی دے پیرو برطانوی سپاہ توں بچنے دے لئی پہاڑاں وچ پناہ لی تے انہاں کے دیہاتاں وچ برطانیوی سپاہ دا قبضا سی ۔ اوتھے انہاں دے خالی دیہات جلا دتے گئے۔ اوہ جاندے سن کہ برطانوی سپاہ انہاں پہاڑی جنگلاں وچ نئيں آئے گی۔ جے آئی تاں اوہ ایتھے جنگلی بخار توں انہاں دی موت لازمی اے۔ کرنل ڈائس تے میجر کیمبل دے دوبارہ آنے توں گیو م سر نوں کنٹرول کر ليا گیا تے دوسری طرف راجا سام بسوئے دی جلا وطنی ختم کردتی گئی تے اسنوں دوبارہ بحال کر دتا گیا۔ کیوں کہ اس نے مان لیا کہ اوہ آئندہ آدمی دی قربانی نئيں کرن گے۔
اگرچہ کرلمبوی دے چچا دی گدی بحال ہوئے گئی سی مگر اس نے ہتھیار نئيں ڈالے تے اوہ اپنے دوست راجا انگل دے پاس چلا گیا۔ میجر کیمبل 1848ء دی ابتدا وچ راجا انگل تے کرلمبوی نوں گرفتار کرنے دے لئی اک دستہ تے چار توپاں لے کے گئے۔ اگرچہ انہاں دی کامیابی دے راہ وچ قدرتی رکاوٹاں بہت موجود سن۔ اُتے معمولی توں لڑائی دے بعد انگل دے کھونڈاں نے ہتھیار ڈالدتے تے راجا نے نوں گرفتار کر ليا گیا۔ مگر کرلمبوی مفرور ہوئے گیا۔ مگر جلد ہی اسنوں وی گرفتار ہوئے گیا۔ راجا اینگل نے اگرچہ شورش نوں ہويا دتی سی لیکن اس دی پینشن مقرر کرکے اسنوں کلکتہ بھیج دتا گیا۔ کھونڈ سردار خوفزدہ ہوکے انگریزی کیمپ وچ حاضر ہوئے گئے۔ میجر کیمبل نے وی انہاں نوں انساناں دی قربانی نہ کرنے صورت وچ امن و سکون دا یقین دلایا کھونڈاں نے وعدہ کیتا کہ اوہ آئندہ انسانی قربانی نئيں کرن گے تے بودھ دے کھونڈاں نے میجر کیبل نوں 234 میریا دتے جو قربانی دے لئی رکھے گئے سن ۔ اس طرح اس علاقے وچ دس سال دی جدوجہد دے بعد انسانی قربانیاں نوں ختم کیتا گیا۔
ماخذ
سودھوبرطانوی عہد حکومت۔ مولوی ذکاء اللہ
برطانوی حکومت ہند۔ انڈیسن
ہند دے سیاسی مسلک دی نشو و نما۔ جے انڈریسن، جے صوبہ دار
شاخ زريں۔ جارج فریزر