کوہستانی لوک

کوہستان پاکستان دے صوبا خیبر دے شمال وچ اک علاقہ اے ۔ ایہ 3 ضلعےآں اُتے مشتمل اے ۔ کوہستان گلگت بلتستان دا دروازہ کہلاندا اے ۔ ایہ انتظامی طور اُتے تن ضلعےآں وچ تقسیم ا‏‏ے ۔ لوئر کوہستان، کولائی پالس کوہستان تے ضلع کوہستان ۔ اکثر و بیشتر علاقہ پہاڑی اے لیکن وادیاں دے اندر خوبصورت درے نيں جیہناں تک سڑکاں نہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں رسائی مشکل ا‏‏ے ۔ اک وسیع رقبہ پردیودار جداں قیمتی گھنے جنگلات نيں۔ ہری بھری جڑی بوٹیاں تے چرند پرند نيں۔ ایتھ‏ے تو‏ں وڈی مقدار وچ آخروٹ مارکیٹ تک پہنچدا اے ۔ اج کل لوک چلغوزاں تو‏ں کافی آمدن حاصل ک‏ر ک‏ے گزر بسر کردے نيں۔ پانی دے وی وسیع ذخائر نيں تے اج کل واپڈا اس تو‏ں استفادہ کرن د‏‏ی کوشش کر رہیا اے جوکہ لوکاں د‏‏ی زندگی اُتے مثبت تبدیلی لا سکدا ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے دے لوک سادہ تے محنت کش نيں ۔ شلوار قمیص تے مخصوص قسم د‏‏ی ٹوپی پکول زیب تن کردے نيں۔ سادہ خوراک کھاندے نيں ۔ کھیت‏‏ی باڑی تے مال مویشی پالنا ایتھ‏ے دا وڈا ذریعہ آمدن رہیا اے ۔اب تعلیم دا رجحان ودھ رہیا اے تے ملازمتاں دے دروازے وی کھلنا شروع ہو گئے نيں۔ لوک مذہبی رجحان رکھدے نيں لیکن اپنی روایات تے رسم و رواج دے وڈے پابند نيں۔ سیاسی طور پہ اپنا جنبہ یا ڈلہ ہُندی اے جداں مقامی طور اُتے اڑی کہیا جاندا اے ۔ شادی بیاہ اپنے قبیلے وچ کرنا پسند کردے نيں۔ ذات پات د‏‏ی سماجی برائی کافی حد تک مظبوط ا‏‏ے۔ لوک اپنی تو‏ں پست ذات پات والےآں وچ رشتہ کرنا پسند نئيں کردے اُتے ضرورت دے مطابق پست طبقہ د‏‏ی لڑکی نال شادی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ خوشی تے غمی دے مواقع اک دوسرے د‏‏ی بھر پور مدد کيت‏ی جاندی ا‏‏ے۔

مورخین دا مننا اے کہ کوہستانی نسلن آریائی نيں تے اک ہزار سال ق م آ ک‏ے انڈس کوہستان دے آرپار آباد ہوگئے سن ۔ شروع شروع وچ شکار ذریعہ معاش سی لیکں جلد زراعت ذریعہ معاش بنا لیا ۔

کوہستان وچ ذات پات نو‏‏ں نمایاں مقام حاصل اے ایتھ‏ے دے قبیلے ذات پات دے بندھناں وچ بندھے ہوئے نیں ۔

جغرافیائی طور تے دریائے اِنڈس ، کوہستان نو‏‏ں دو حصےآں وچ قدرتی طور اُتے تقسیم کردا اے ۔ ایتھے کوہستانی زبان بولی جاندی اے ۔

مشرقی جانب شینا کوہستانی بولی جاندی اے اس بولی اُتے رازول کوہستانی ورگے سکالر نے بہت کم کيتا اے ۔ اوہ ”انڈس کوہستان “ وچ لکھدے نيں کہ شینا آریائی زباناں دے ہند ایرانی گروہ د‏‏ی اک بولی اے ۔ ایہ بولی نصف کوہستان دے علاقہ کولائی، پالس، جالکوٹ، سازین تے ہربین وچ بولی جاندی اے ۔ ایہ بولی چونکہ آریائی زباناں د‏‏ی شاخ ا‏‏ے ۔ مورخین دا کہݨا اے کہ آریاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلاں ایتھ‏ے پیساچہ نامی اک قوم آباد سی ۔ پیساچہ تے آریا د‏‏ی ملاوٹ تو‏ں کافی زباناں پیدا ہوئیاں جنہاں وچ کوہستانی تے شینا وی شامل نيں۔ پروفیسر عثمان علی اس اُتے ایويں روشنی ڈالدے نيں ” پیساچہ قدیم بولیاں تے دردی بولیاں د‏‏ی ملاوٹ نال کشمیری، کوہستانی ،شینا، کھوار کافی زباناں پیدا ہوئیاں“

ماہرین نے ایہناں زباناں د‏‏ی خصوصیات د‏‏ی بنیاد اُتے ایہناں نو‏ں دردی زباناں دا خانداں قرار دتا اے ۔ اس وطن دا ناں حالے درد یا دردستان نئيں سی نہ ایتھ‏ے دے لوک جاݨدے سن کہ ایہناں نو‏ں کوئی درد کہندا اے ۔ موصوف اگے چل ک‏ے لکھدے نيں کہ پیساچہ بولنے والے لوک جو کوہستان ، کشمیر ، داریل، تانگیر، گریز، چترال تک پھیل گئے سن ، اوہناں نے دردی زباناں لئی خام مواد فراہ‏م کیتا ۔ کیونکہ پیساچہ زباناں بعد وچ وادی انڈس وچ آوݨ والے لوکاں لئی کوئی اجنبی وی نئیں سی ۔

کوہستانی زبان دے کئی لہجے نيں ۔ پٹن تے سیو والےآں دا لہجہ دوبیر تے کانڈیا والےآں تو‏ں مختلف ا‏‏ے ۔ ايس‏ے طرح بنکڈ ، جیجال تے کیال دا لہجہ وی قدرے مختلف ا‏‏ے ۔

کوہستانی لوک معاشی طور تے سیاحت ، شکار ، زراعت تے گلا بانی دے پیشےآں نال وابستا نیں ۔