کلیم الدین احمد
اردو بولی ادب دے مشہور نقاد۔ پیدائش 15ستمبر سنہ 1909ء نوں عظیم آباد وچ اک ممتاز خاندان وچ ہوئی۔ انہاں دے والد ڈاکٹر عظیم الدین احمد جتھے پٹنہ یونیورسٹی وچ عربی دے پروفیسر سن اوتھے اردو تے فارسی دے شاعر وی سن ۔ انہاں دا تخلص عظیم سی۔ کلیم الدین احمد نے ابتدائی تعلیم اپنے والد تے حافظ عبد الکریم توں گھر اُتے حاصل ورگی۔ سنہ 1924ء وچ میٹرک دا امتحان پاس کیتا اورسنہ 1926ء وچ پٹنہ یونیورسٹی توں آئی اے کرنے دے بعد سنہ 1928ء وچ بی اے آنرس دا امتحان پاس کیتا۔ 1930ماں ایم اے انگریزی کرنے دے لئی انگلستان چلے گئے۔ کیمبرج توں فارغ التحصل ہونے دے بعد واپس آئے تے پٹنہ یونیورسٹی وچ انگریزی دے پروفیسر مقرر ہوئے۔
شہرت
سودھوکلیم الدین دی شہرت دا وڈا دارومدار انہاں دی متنازع تنقیدی کتاب ’اردو شاعری اُتے اک نظر‘ جو 1940ء وچ شائع ہوئی سی۔ جس وچ انہاں نے اردو غزل دے بارے وچ ایہ جملہ لکھیا جو اختصار تے برجستگی وچ غزل دے کِسے عمدہ شعر دی یاد دلاندا اے: ’غزل نیم وحشی صنف سخن اے ‘۔ اس کتاب دی اشاعت دے بعد ادبی حلفےآں وچ اس اُتے کافی شور مچا۔ لیکن کلیم الدین نے اس توں بے نیاز ہوئے کے اس دے بعد 1942ء وچ ”اردو تنقید اُتے اک نظر“ شائع ہوئی۔ کتاب اس توں وی زیادہ ہنگامہ خیز ثابت ہوئی کیونجے اس دے آغاز وچ ہی انہاں نے لکھیا اے ”اردو وچ تنقید دا وجود محض فرضی اے۔ ایہ اقلیدس دا خیالی نکتہ اے یا معشوق دی موہوم کمر۔ صنم سندے نيں تیرے وی کمر اے۔۔۔ کتھے اے کس طرف نوں اے کدھر اے ؟تے فیر اس موہوم کمر دی تلاش وچ انہاں نے تذکراں توں لے کے تنقیدی کتاباں تے تبصرےآں تک نوں کھنگال ڈالیا تے فیر ایہ حکم صادر کر دتا کہ اردو وچ تنقید دا وجود محض فرضی اے۔
متنازع نقاد
سودھوبلا شبہ کلیم الدین احمد اک متنازع تنقید نگار رہے نيں۔ انہاں دے بارے وچ ساڈے ناقدین دا ایہی خیال رہیا اے کہ اوہ اردو دی ہرچیز نوں انگریزی چشمے توں دیکھدے نيں ايسے لئی انہاں نوں اردو ادب وچ کوئی چیز کم دی نظر نئيں آندی۔ غرض کلیم الدین احمد اپنے خیالات تے نظریات دی وجہ توں متنازع شخصیت بن گئے۔ لیکن سنہ 1944ماں جدوں انہاں دی کتاب ’ اردو بولی تے فن داستان گوئی‘ شائع ہوئی تاں اردو والےآں نوں کچھ اطمینان ہويا کیونجے انہاں نے داستان گوئی دی ستائش ورگی۔ سنہ 1955ء وچ انہاں دی کتاب ’سخن ہائے گفتنی‘ شائع ہوئی۔ فیر سنہ 1959ء وچ دو تذکرے تے سنہ 1959ء وچ دیوان جتھے دی اشاعت ہوئی۔ سنہ 1963ء وچ عملی تنقید دی اشاعت ہوئی جو اردو تنقید وچ اک نويں چیز سی۔
شاعری
سودھوکلیم الدین احمد شاعر وی سن، اگرچہ اپنی نظماں انہاں نے رسالے وچ شائع نئيں کروائی سی لیکن سنہ 1965ء وچ انہاں دا شعری مجموعہ ’بیالس نظمیں‘ شائع ہويا تے سنہ 1966ء وچ ’25 نظمیں‘۔ لیکن انہاں مجموعےآں دی پزیرائی نئيں ہوئی، کیونجے اس وچ صرف آزاد نظماں سن تے کلیم الدین احمد اردو شاعری نوں اس قدر ہدف بنا چکے سن کہ کوئی وی انہاں دی ستائش دے لئی تیار نئيں سی۔
تریخ تے لغت نویسی
سودھوسنہ 1973ء وچ کلیم الدین احمد نے ”تریخ نور“ دی تدوین دی جس وچ واجد علی شاہ دے ناں انہاں دی بیگمات دے خطوط نيں۔ انہاں نے اک جامع انگریزی اردو لغت وی تیار کيتی جسنوں حکومت ہند دے ادارے قومی کونسل برائے فروغ اردو بولی نے تن جلداں وچ شائع کیتا اے۔
سوانح
سودھوکلیم الدین احمد نے اپنی سوانح عمری” اپنی تلاش “ وچ عنوان توں لکھی سی جو دو جلداں وچ شائع ہوئی۔ انہاں نے کلیات شاد، دیوان جوشش عظیم آبادی او رمقالات قاضی عبد الودود دی وی تدوین کيتی۔
اقبال
سودھوسنہ 1979ء وچ علامہ اقبال صدی دے موقع اُتے انہاں نے اک ہور ہنگامہ خیز کتاب لکھی۔”اقبال اک مطالعہ“ تے اس کتاب وچ انہاں نے علامہ اقبال دی نظمیہ شاعری نوں تاں سراہا اے لیکن انہاں نوں عالمی شاعر دی لسٹ وچ شامل نئيں کردے۔ انہاں دی اس کتاب دے جواب وچ پروفیسر عبد المغنی نے دو ضخیم کتاباں لکھياں تے کلیم الدین احمد دے نظریات دا مسکت جواب دیندے ہوئے کہیا کہ علامہ اقبال عالمی شاعر دی لسٹ وچ بہت اہم ناں نيں۔ جنہاں نوں نظر انداز نئيں کیتا جا سکدا۔ اس سلسلے وچ انہاں نے بوہت سارے ٹھوس دلائل دیے۔
انتقال
سودھوکلیم الدین احمد دا انتقال 21 دسمبر سنہ 1983ء نوں ہويا۔ انہاں دی خدمات دے لئی انہاں نوں بھارت سرکار نے سنہ 1981ء وچ پدم شری دے اعزاز توں نوازیا سی۔
کلیم الدین احمد دی خودنوشت-دو حصےآں وچ
سودھوhttp://www.scribd.com/doc/192861216/Apni-Talash-Main-Part-1-Autobiography-Kaleem-Uddin-Ahmed-Cult-Academy-Gaya-Bihar-1975 Archived 2013-12-25 at the وے بیک مشین اپنی تلاش وچ -خودنوشت-حصہ دوم-کلیم الدین احمد-بہار اردو اکادمی، پٹنہ-1987
http://www.scribd.com/doc/192873345/Apni-Talash-Main-Part-2-Autobiography-Kaleem-Uddin-Ahmed-Bihar-Urdu-Academy-Patna-1987 Archived 2013-12-24 at the وے بیک مشین اپنی تلاش وچ -خودنوشت-حصہ اول-کلیم الدین احمد-کلچرل اکیڈمی گیا، بہار- جنوری 1975
کلیم الدین احمد دی تصویر-بشکریہ نقوش 1964