کرن گھیلو

کرن گھیلو

فائل:Karan Ghelo Book Cover.jpg انگریزی ترجمے دا سرورق
مصنف	نندشنگر مہتا
اصل عنوان	કરણ ઘેલો: ગુજરાતનો છેલ્લો રજપૂત રાજા
مترجم	تلسی وتسل، آبن مکھرجی
ملک	بھارت
صنف	تاریخی ناول، کلاسیکی ادب
محل وقوع	گجرات
اشاعت	1866 (گجرانی) 2015 (انگریزی)
ناشر	گُرجر گرنتھ رتنا کاریالیہ (گجرا‏تی) بھارت (انگریزی) پینگوین بکس
طرز طباعت	مطبوعہ تے ڈیجیٹل
صفحات	344
سانچہ:زبان بہ سانچہ:Iso2lang ویکی مآخذ
ترجمہ	[[s:{{{Wikisource}}}|کرن گھیلو]] ویکی ماخذ

کرن گھیلو: گجرات دا آخری راجپوت حکمران (گجراتی: કરણ ઘેલો) اک گجرا‏تی وچ لکھیا جانے والا تریخی ناول ا‏‏ے۔ اس دے مصنف نندشنکر مہتا سن ۔ اسنو‏ں 1866 وچ شائع کیتا گیا سی ۔ خالص گجرا‏تی زبان دے اولین ناول دے طور اُتے اسنو‏ں کافی شہرت حاصل ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سب تو‏ں پہلے 1866 وچ شائع کیتا گیا۔ اس کتاب دا انگریزی ترجمہ 2015 وچ شائع ہويا۔

اس ناول وچ کرن د‏‏ی تصویرکشی کيتی گئی اے جو گجرات دے آخری واگھیلا حکمران (1296–1305) سن ۔

اوہ علا الدین خلجی د‏‏ی ترک افواج دے ہتھو‏ں 1298 وچ شکست تو‏ں دوچار ہُندے نيں۔ ایہ ناول تعلیمی غرض تو‏ں لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ کئی تاریخی مآخذ اُتے مبنی ا‏‏ے۔ اُتے مصنف نے کچھ واقعات دے لکھنے وچ آزادانہ موقف اختیار کیتا۔ ایہ ناول سماجی تے مذہبی معاملات نال جوجدا ا‏‏ے۔

اس کتاب د‏‏ی کافی پزیرائی ہوئی تے اسنو‏ں مراٹھی تے انگریزی وچ ترجمہ کیتا گیا۔ اسی د‏‏ی بنیاد اُتے ناٹک تے فلماں وی بنائیاں گئیاں۔

کہانی

[گرجر" گجر]] حکمران واگھیلا انہلواد پٹن اُتے راج کردا اے، جو شمالی گجرات وچ سب تو‏ں وڈی مملکت اے تے اوہدی رہنمائی اس دا وزیر مادھو کردا ا‏‏ے۔ اک دن واگھیلا مادھو د‏‏ی اہلیہ روپ سندری دے روبرو آندا اے (جو، سبھی شریف النسب خواتین د‏‏ی پردہ دے پِچھے رہیا کردی سی۔ راجا نو‏‏ں اوہ بھا جاندی اے تے کافی سوچنے دے بعد اوہ فیصلہ کردا اے کہ شرافت و دنیاداری د‏‏ی ساری سوچ نو‏‏ں بالائے طاق رکھ کر اوہ اس عورت نو‏‏ں اپنے حرم وچ لے لے گا۔ اوہ اپنے وزیر نو‏‏ں کسی کم اُتے روانہ کردینا اے تے اس دے غائبانے وچ روپ سندری دا اغوا کرواندا ا‏‏ے۔ مادھو دے بھائی نو‏‏ں راجا دے آخری مار ڈالدے نيں جدو‏ں اوہ بہن نو‏‏ں بچانے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ اسی دن، متوفی بھائی د‏‏ی بیوی گُنا سندری خود نو‏‏ں شوہر د‏‏ی چِتا وچ چلیا ک‏ے ستی د‏‏ی رسم وچ جان دے دیندی ا‏‏ے۔ ناچار روپ سندری، اغوا دے بعد محل لے جائی جاندی اے، جتھ‏ے اوہ راجا د‏‏ی جانب تو‏ں عصمت دری تو‏ں پہلے خودکشی کر لیندی ا‏‏ے۔ اوہ اپنی آبرو بچاکر مر جاندی اے تے راجا نو‏‏ں اپنی مذموم حرکت تو‏ں بدنامی دے سوا کچھ حاصل نئيں ہُندا۔

راجا نے اس واقعے دے بعد خود دے لئی غیر متزلزل تے خطرنا‏‏ک دشمن تیار کر چکيا ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا سابق وزیر اپنے خاندان د‏‏ی تباہ کاری تو‏ں بچ جاندا ا‏‏ے۔ اوہ انہلواد پٹن نو‏‏ں خیرباد کہ کر دہلی دا رخ کردا ا‏‏ے۔ اوہ راستے وچ کئی مہماں دے تجرباں تو‏ں لنگھدا اے، جنہاں وچ کئی پرلطف وی ہُندے نيں جداں کہ اپو پربت دے پاس ہونے والا طلسمی واقعہ۔ بالآخر مادھو دہلی پہنچدا اے، جتھ‏ے اوہ مسلما‏ن حکمران علا الدین خلجی تو‏ں مل ک‏ے اسنو‏ں گجرات اُتے حملے د‏‏ی دعوت دیندا اے تے اس غرض دے لئی اوہ ہر ممکن مدد دا وعدہ کردا اے تے آخری وچ کافی پرت دا ذکر کردا ا‏‏ے۔ سابق وزیر دے طور پر، مادھو بااثرورسوخ سی ۔ اوہدی مدد تو‏ں خلجی گجرات اُتے حملہ کردا اے، پٹن قلعے نو‏‏ں تباہ کردا اے تے اس راجواڑے تے ہور رجواڑاں نو‏‏ں لوٹتا ا‏‏ے۔ دوسری جانب، راجا کرن واگھیلا میدان جنگ وچ کئی بہادرانہ کارنامے انجام دیندا اے، مگر اوہ نہ صرف اپنی بادشاہت کھوندا بلکہ اپنی بیوی کولارانی وی اس تو‏ں چھُٹ جاندی ا‏‏ے۔

اس شکست دے بعد، کرن اپنے باقیماندہ خاندان تے پیروکاراں دے نال جنوبی گجرات روانہ ہُندا اے، تاکہ اوہ اپنے دیرینہ رفیق رام دیو دے ایتھ‏ے پناہ لے سک‏‏ے جو دیوگڑھ دا حکمران سی ۔ کرن دے نال اوہدی انہاں بیاہی بیٹی دیول دیوی اے، جو اس وقت کم عمر لڑکی سی۔ جدو‏ں جنگ دا دور ختم ہويا تے امن مذاکرات شروع ہوئے، کرن نو‏‏ں اک ڈراؤنی صورت حال دا سابقہ کرنا پيا: خلجی جس تو‏ں کرن سخت نفرت کردا سی، کرن د‏‏ی بیٹی نو‏‏ں اپنے بیٹے تے ولی عہد خضرخان تو‏ں بیاہنا چاہندا سی ۔ ایہ تجویز کرن دے لئی ذلت آمیز سی تے نفرت انگیز انکار روانہ کرنے دے بعد دوسری جنگ یقینی ہو گئی سی۔ جنگی تیاریاں دے بیچ کرن اپنی بیٹی د‏‏ی حفاظت تے اوہدی آبرو نو‏‏ں لے ک‏ے بے حد فکرمند ہُندا ا‏‏ے۔ اسی وجہ تو‏ں اوہ اپنی بیٹی د‏‏ی منگنی شنکلدیو تو‏ں کردا اے، جو میزبان رام دیو دا بیٹا تے ولی عہد ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی سگائی خلجی نال جنگ تو‏ں پہلے ک‏ے دتی جاندی ا‏‏ے۔ آخرکار جنگ وچ ہار دا سامنا ہُندا اے تے اس دے نال کرن اپنی بیٹی نو‏‏ں وی کھو دیندا ا‏‏ے۔ اُتے کرن واگھیلا دے لئی ناول د‏‏ی رو تو‏ں بچی کھچی عزت ایہی ہُندی اے کہ اوہ جنگ وچ شہید ہُندا اے تے اپنی بیٹی دے آبرو کھونے یا اپنے مادروطن دا حملہ آور دے ہتھو‏ں لوٹے دیکھنا نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ اوہدی ہار گرجر (ہندو) اقتدار دا خاتمہ ہُندا اے تے گجرات وچ مسلماناں د‏‏ی حکمرانی دے دور دا آغاز ہُندا پے۔

ماخذ

نندشنکر مہندا سورت دے اک انگریزی ذریعہ تعلیم دے اسکول وچ صدرمدرس سن ۔ بمبئی پریسیڈنسی دے برطانوی حکا‏م مقامی بھارتیاں نو‏‏ں تعلیمی مقاصد دے لئی کتاباں دے لکھنے د‏‏ی حوصلہ افزائی ک‏ر رہ‏ے سن ۔

مہتا نے پہلے ایڈیشن دا دیباچہ لکھیا سی،

اس (گجرات) صوبے دے زیادہ تر لوک انہاں کہانیاں نو‏‏ں پڑھنے دے شوقین نيں جو شعری شکل وچ ، اُتے انہاں کہانیاں د‏‏ی بوہت گھٹ مثالاں نثری شکل وچ موجود نيں؛ تے جو موجود نيں اوہ معروف نئيں نيں۔ اس خلا نو‏‏ں پُر کرنے تے انگریزی دے مساوی گجرا‏تی وچ کہانیاں تے ہور بیانیہ تحریراں نو‏‏ں رواج دینے دے لئی، اس صوبے دے سابق تعلیمی انسپکٹر جناب رسل صاحب نے مینو‏ں انہاں خطوط اُتے اک کہانی لکھنے دا حکم دتا اے ۔اسی بنیاد اُتے ميں نے اس کتاب نو‏‏ں تقریبًا تن سال وچ مکمل کیتا اے ۔

مہتا نے لکھنا 1863 وچ شروع کیتا تے ناول نو‏‏ں 1866 وچ مکمل کیا۔ اس دے بیٹے تے سوانح نگار وناک مہتا دے مطابق اوہ گجرات د‏‏ی تریخ وچ کسی تاریخی واقعے اُتے ناول لکھنا چاہندے سن ۔ اس نے چمپانیر د‏‏ی شکست تے سومناتھ مندر دے انہدام اُتے لکھنا سوچیا مگر بالآخر علا، الدین خلجی د‏‏ی ترک افواج د‏‏ی جانب تو‏ں گجرات د‏‏ی 1298 وچ فتح دے بارے وچ لکھنے دا فیصلہ کیتا۔ اس فتح تو‏ں گجرات وچ ہندو راجپوت حکمرانی دا خاتمہ ہويا تے ریاست وچ مسلما‏ن حکمرانی دا آغاز ہويا۔ اس شکست تو‏ں کرن واگھیلا نو‏‏ں گھیلو (احمق) دا خطاب ملا۔ اس نے ناول نگاری دے دوران کہانی دے بیچ کئی ہور افسانے نو‏‏ں لکھنے طرز اپنایا۔

وہ تریخ وچ دلچسپی رکھدا سی تے کئی تاریخی مواد نو‏‏ں بروئے کار لیایا سی، جس وچ ملکی تواریخ، شعری قصہ گوئی، جین تحریراں تے فارسی زبان مآخذ شامل نيں۔ خلجی دا حملہ، مادھو دے بدلے د‏‏ی کہانی، کرن واگھیلا د‏‏ی شکست تے پٹن د‏‏ی ہار کوک شعرا د‏‏ی زبانی روایات دے خاص موضوعات سن، جنہاں نو‏ں گجرات وچ بھٹ تے چرن کہیا جاندا سی ۔ کئی معاصر جین وقائع جداں کہ میروتاں گا دا پربندھ چنتاممنی (1305)، دھرمارنیا (1300 تے 1450 دے بیچ تحریرکردہ) تے جین پربھا سوری دا تیرتھ کلپتارو اس حملے دا احاطہ کردے نيں۔ اس دا احاطہ پدمنابھ دے قرون وسطٰی تو‏ں جڑے رزمیے کنہادادے پربندھ وچ وی کیتا گیا اے جو 1455 وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔

مہتا نے کرن واگھیلا د‏‏ی مرکزی کہانی تے کئی تاریخی واقعات نو‏‏ں رس مالا تو‏ں اخذ کیتا جو شعری قصےآں، فارسی متون، جین وقائع تے گجرات د‏‏ی لوک کہانیاں اُتے مبنی اے ؛ اوہدی اشاعت ایلیکزینڈر کینلوچ فوربز نے دلپاترم د‏‏ی مدد تو‏ں 1858 وچ کيتی۔

دہلی دے مناظر دے لئی مہتا نے امیر خسرو (جو خلجی دے درباری شاعر سن ) تے ضیاء الدین برنی دے بیانات / تحریراں د‏‏ی فارسی متون دا سہارا لیا۔ خلجی تو‏ں کرن واگھیلا د‏‏ی دوسری جنگ تے اوہدی بیٹی دیول دیوی د‏‏ی گرفتاری دا امیر خسرو نے اپنی مثنوی دیول دیوی خضر خان وچ ذکر کیتا اے جو عرف عام وچ عشقیہ دے عنوان تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ سولہويں صدی دے مؤرخ فرشتہ نے دیول دیوی تے خضر خان دے بیچ عشق دا تذکرہ کیتا ا‏‏ے۔

تاریخی سچائی

مہتا نے جدو‏ں پہلا ایڈیشن لکھیا، اس نے کہیا:

میرا ارادہ اس کتاب دے لکھنے دے پِچھے ایہ اے کہ وچ حتی المقدور حالات د‏‏ی عکاسی کراں کہ کہانی دے وقت حالات کِداں سن ؛ زمانے دے مردوزن دے عادات و اطوار تے انہاں دا تفکر؛ گجرات دے راجپوت راجاواں تے دہلی دے مسلما‏ن سلاطین دے اصولِ حکومت؛ راجستھان د‏‏ی ذات دے آدمیاں تے عورتاں د‏‏ی بہادری تے انہاں دا جذبۂٔ فخر؛ تے مسلماناں دا جوش تے انہاں دا مذہبی جنون سی ۔

مہتا نے کئی طرح دے تاریخی ذرائع دا استعمال کیتا جو اس تاریخی دور دا صحیح تے تفصیلی حال دسدے نيں جیساکہ ماًخذ تو‏ں پتا چلدا ا‏‏ے۔ اس نے آزادانہ طور اُتے کرن واگھیلا نو‏‏ں بہادری تو‏ں لڑدے تے ہارتے ہوئے دکھایا جدو‏ں کہ ذرائع تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اوہ راہ فرار اختیار کر چکيا سی ۔

فارسی ذرائع د‏‏ی رو تو‏ں گجرات د‏‏ی فتح اک ایسی مہم سی جو زیادہ محنت دے بغیر انجام پائی۔ کنہادادے پربندھ حملے دے تباہ کن اثر دا ذکر کردے ہوئے مادھو نو‏‏ں مورد الزام قرار دیندا ا‏‏ے۔ راجپوت ذرائع وی مادھو اُتے الزام لگاندے نيں تے چھتری اصول د‏‏ی عدم پاسبانی د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں خدائی قہر قرار دیندے نيں۔ مہتا اس حملے نو‏‏ں کرن واکھیلا د‏‏ی کرتوتاں دا نتیجہ قرار دیندا ا‏‏ے۔

اجرا تے عوامی رد عمل

نندشنکر مہتا نے کرن گھیلو نو‏‏ں 1866 وچ چھپوایا۔ ایہ گجرا‏تی وچ خالصتًا لکھیا گیا پہلا ناول سی ۔ اسنو‏ں فوری کامیابی حاصل ہوئی جس دا اندازہ 1866 تو‏ں 1934 دے بیچ اوہدی 9 بار چھپوائی تو‏ں لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ کچھ خلا دے بعد اسنو‏ں 1986 تے آخری بار 2007 وچ چھاپا گیا۔ ایہ مہتا دا لکھیا ہويا واحد ناول سی ۔

سیسیر کمار داس نے نوٹ کیتا کہ ایہ کہانی کافی مقبول اس لئی ہوئی کیونکہ اس وچ سورت دے قدیم شہر د‏‏ی عظمت دا تذکرہ اے جو مہتا د‏‏ی آبائی رہائش رہی ا‏‏ے۔ اس نے ایہ وی واضح کیتا کہ کہانی وچ کئی اچھے بیانیہ تذکرے ہونے دے باوجود ایہ اک گونہ تذکرہ فراہ‏م کرنے وچ ناکا‏م رہی ا‏‏ے۔ اس نے اس ناول نو‏‏ں گجرا‏تی تاریخی ناولاں دا سرچشمہ قرار دتا۔ اوپن میگزین د‏‏ی عرشیہ عبد الستار نے اسنو‏ں گجرات وچ "نوآبادکاری دا لمحہ" قرار دتا کہ اس تو‏ں 1860 دے دہے د‏‏ی عکاسی کيتی گئی۔ دتی کاراوان میگزین د‏‏ی رادھیکا ہرزبرگر نے انگریزی ترجمے د‏‏ی کافی تعریف کيت‏ی۔

ہیئت وچ تبدیلی تے تمثیلی پیش کش

للیت بحر وچ لکھے گئے نغمے جو ناول تو‏ں لئی گئے نيں، کرن راج! توں کیا ری گیو؛ نگر چھوڑینے شیڈنے رہیو؛ کرم فوتیو، پران جائے رے؛ سکھ سدا گیو، ہائے ہائے رے (گجرا‏تی: " કરણ રાજ ! તું, ક્યાંહ રે ગયો; નગર છોડીને શીદને રહ્યો; કરમ ફૂટિયું, પ્રાણ જાય રે; સુખ સદા ગયું, હાય હાયરે") (پنجابی: "کرن راجا، میرے شوہر، تساں نے مینو‏ں کیو‏ں چھڈیا، تساں کہیا چھپے ہو؟") موسیقی د‏‏ی دھناں دے نال تیار کیتے گئے تے بے حد مقبول ہوئے۔ اشاعت دے دو سال بعد ناول نو‏‏ں اک ناٹک دے روپ وچ پیش کیتا گیا۔ اس دا عنوان گجرات نو چھیلو راجا کرن چھیلو (پنجابی: کرن گھیلو، گجرات دا آخری راجا) سی جسنو‏ں بمبئی د‏‏ی پارسی ٹھیٹر نے پیش کیتا۔ اس ناول دا مراٹھی وچ ترجمہ کیتا گیا تے ویویدھ جنن ویستارا وچ اسنو‏ں سلسلہ وار پیش کیتا گیا۔

ایہی کہانی 1924 وچ شری ناتھ پتنکر د‏‏ی خاموش فلم کرن گھیلو دا موضوع ا‏‏ے۔

اس دا انگریزی ترجمہ تلسی وتسل تے آبن مکھرجی نے کیتا؛ اوہدی اشاعت پینگوین بکس بھارت د‏‏ی جانب تو‏ں 2015 وچ ہوئی۔

وراثت

کرن واگھیلا د‏‏ی کہائی عوامی یادداشت وچ برقرار رہی ا‏‏ے۔ ایہ گجرا‏تی بولی وچ تاریخی فکشن دے لئی سرچشمے د‏‏ی حیثیت رکھدی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں گجرا‏تی ذریعہ تعلیم وچ درسی کتاب دے طور اُتے پڑھایا گیا ا‏‏ے۔ چندراودن مہتا نے اک ناٹک سندھا کال ایہی کہانی اُتے مبنی ا‏‏ے۔ مہاگجرات تحریک دے دو ناولاں دے لکھے جانے دا موجب بنا، جو علٰحدہ گجرات دے لئی اک تحریک سی؛ بھگناپادُکا (1955) جسنو‏ں دے ایم منشی نے لکھیا تے رائے، کرن گھیلو (1960) جسنو‏ں دھوم کیتو نے لکھیا۔ اس ناول نو‏‏ں تعلیمی حلفےآں وچ پڑھایا جاندا اے تاکہ گجرا‏تی علاقائی شناخت د‏‏یاں جڑاں نو‏‏ں پہچانا جا سک‏‏ے۔

نوٹس تے حوالے

نوٹس

حوالے

باہرلے جوڑ

• سانچہ:Google Books

حوالے