کرنیل سنگھ ایسڑو

کرنیل سنگھ دا جم چکّ نمبر 50, ضلع لائلپور وچ 1930 وچ اکتوبر مہینے ماں ہرنام کور اتے پیؤ سندر سنگھ دے گھر ہویا سی۔ گھر دی غریبی دور کرن لئی سندر سنگھ گھر دسے بغیر فوج وچ بھرتی ہو گیا۔ تنخواہ 7 روپئے مہینہ لگی جس وچوں اوہ 5 روپئے گھر بھیج دندے۔ کرنیل سنگھ نے خوشپور دے پرائمری سکول توں پنج جماعتاں پاس کر لئیاں۔ آپ چھ بھین بھرا سن۔ سبھ توں وڈا تخت سنگھ پرنسپل بنیا جنہاں نے پنجابی غزل دے کھیتر وچ وی واہوا نامنا کھٹیا۔ پھر ہرچند سنگھ اتے پھر بھیناں ہربنس کور، سورن کور تے کرنیل کور۔

اس ویلے انگریز سرکار باراں آباد کرنا چاہندی سی۔ سندر سنگھ نے سستے بھاء دو مربعے ملّ لے لئے پر چاچا اندر سنگھ نے کاغذی گھنتراں راہیں زمین اپنے ناں کروا لئی۔ غریبی دے جھمبے سندر سنگھ نوں پھر نوکری دا سہارا لینا پیا۔ صرفے نال پیسے جوڑ کے منجھی بار خالص پور ضلع منٹگمری وچ اک مربع زمین خرید لئی۔ ٹبر دا گزارا کجھ سکھالا ہون لگا، پر پاکستان بنن کر کے سبھ کجھ چھڈّ-چھڈا کے پنڈ ایسڑو ضلع لدھیانہ اپنے جدی پنڈ آن ڈیرے لائے۔

ایسڑو نیڑے پنڈ کنگاں گھرالا وچ کٹّ-کٹا کے 22 گھماں زمین الاٹ ہوئی۔ کرنیل سنگھ نے ہائی سکول کھنہ توں چنگے نمبراں ‘چ دسویں پاس کر لئی۔ کتاباں پڑھن دا شونق مڈھ توں ہی سی۔ اک واری راہ جاندیاں 7 روپئے لبھے جس دیاں اوہناں کھنے موہن لال دی دوکان توں کتاباں خرید لئیاں۔ گربخش سنگھ دے ماسک رسالے ‘پریتلڑی’ دے اوہ پکے پاٹھک سن جس دے وچار گرہن کر کے سائنسی سوچ دے دھارنی بنے۔ خالصہ کالج کھنہ وچ داخلہ لین گئے۔ پرنسپل گردتّ سنگھ کول تعلیم حصول لئی اتشاہ تے گھریلو تنگی دا ذکر کیتا۔ اوہناں فیس معافی لئی فارم بھر کے دین نوں کیہا۔ ش ایسڑو نے صاف انکار کردیاں اتر دتا، “میری فیس تسیں بھر دیا کرنی، عوض وچ میں تہاڈا گھریلو کم کر دیاں کراں گا۔” اوہناں دی شخصیت تراشن، سوارن تے نکھارن وچ آزاد سنگھ کھٹڑا، کامریڈ بھیم سنگھ اتے بھرت روشنی دا وڈملاّ یوگدان سی۔ طالب علماں، کساناں، مزدوراں نوں جتھیبند کرن ہتّ اوہناں اہم کردار نبھایا۔ خالصہ کالج کھنہ دے پربندھکاں نے طالب علماں دیاں فیساں دگنیاں کر دتیاں۔ اے عیش سکول کھنہ دی گراؤنڈ وچ اوہناں دی پردھانگی ہیٹھ وڈا جلسہ ہویا۔ اوہناں ولوں پڑھی گئی شاعری دیاں پہلیاں سطراں سن،

ہو کے رہیگی دھرتی ساڈی،

دیس اساڈا ہو کے رہے گا۔

کامریڈ رام سنگھ کرتی دا ش ایسڑو نوں تعاون جاری ملدا رہا۔ اوہناں دی اگوائی وچ طالب علماں دی جت ہوئی۔ ایہہ اوہناں دی پہلی جتھیبندک جت سی۔

پنڈ چیمہ دے دیس بھگت کامریڈ کرتار سنگھ دیاں لوک پکھی سرگرمیاں کر کے ضلعے بھر دی پولیس پنڈ دے لوکاں نوں تنگ پریشان کر رہی سی۔ دن متھ کے علاقے دے کساناں، مزدوراں، ملازماں تے طالب علماں دا سانجھا جلسہ تے مارچ جتھیبند کیتا گیا جس دی اگوائی کردیاں اوہناں نے پولیس نوں وارننگ دتی کہ جے غیر جمہوری ڈھنگ ورت کے عامَ لوکاں نوں تنگ پریشان کرنوں نہ ہٹے تاں سبھ جتھیبند ہو کے ٹاکرا کرن توں نہیں جھجکنگے۔ اس پچھوں پولیس نوں پنڈ گھیرن دا حوصلہ نہ پیا۔

کالج دی پڑھائی وچے چھڈّ کے اوہ سرکاری پرائمری سکول بمبی (لدھیانہ) انٹرینڈ استاد دے طور ‘تے تعینات ہو گئے اتے ٹیچرز ٹریننگ سینٹر جگراؤں وکھے ایمرجینسی ٹیچرز ٹریننگ وچ داخلہ وی لے لیا۔ جدوں گوا نوں آزاد کرواؤن لئی جتھا بنیا تاں اس وچ شامل ہو گئے۔ جتھے دے آگوُ پنڈت کشوری لال نے بڑا سمجھایا کہ اس وچ سرکاری ملازم شامل نہیں ہونگے، پر اوہ پکا من بنا کے آیا سی۔ کہن لگا، “پنڈت جی، جان دا کرایہ میں سائکل ویچ کے بنا لیا اے تے ٹکٹ لے لئی اے۔ آؤن دا پربندھ جس حالَ وچ وی ہووے، تہانوں کرنا پویگا۔” اوہ دلی جان والی گڈی وچ جا سوار ہویا۔

اس دی شہیدی اتے آخری دناں بارے وستھار دندیاں اوہ چٹھیاں ہن جو اس نے دلی، پونا، بیلگاؤں تکّ دے سفر بارے اپنے دوستاں تے بھین کرنیل کور جو اج کل بیکرزفیلڈ (کیلیفورنیا) وکھے اپنی دھی کول رہندے ہن، نوں لکھیاں۔ جتھے دے آگوُ پنڈت کشوری لال ولوں ‘نواں زمانہ’ اخبار دے 16 اگست 1958 والے انک وچ لکھے لیکھ توں وی چانن پیندا اے۔ ‘گرمکھ مارگ’ مہینہ وار رسالے دے اگست 2004 اتے جولائی 2006 دے شمارےآں وچ بیبی کرنیل کور ولوں اپنے بھرا دے سبھاء تے دیس بھگتی بارے لکھے لیکھاں توں سوہ ملدی اے۔ کرنیل کور ولوں لکھی اک کھلھی شاعری اسے دی ترجمانی کردی اے۔

برانڈے والی بندوق دا منہ ہن میری (پنڈت کشوری لال) دی چھاتی ولّ سی، پر کرنیل سنگھ دوڑدا ہویا اگے ودھیا، (پنڈت جی نوں) دھکہ دے کے دھرتی اتے سٹّ دتا۔ گولی لگن کارن کرنیل سنگھ اچھل کے چار قدم اگے جا ڈگا۔ ساتھی چتلے اتے اس دے رکھئکاں نے اس نوں دبا لیا۔ ایہہ تاں پنجاب دا سورما کرنیل سنگھ سی جو شہیدی جام پی گیا سی۔ ستّ گولیاں مدھوکر دے سریر نوں وی چھلنی کر گئیاں سن۔”