کتیوری خاندان

کتیوری خاندان ہندوستان دی ریاست اتراکھنڈ دا قرون وسطی دا خاندان سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ سلطنت ایودھیا دے شالیواہن حکمران د‏‏ی اولاد اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں سوریاونشی اے ۔ اُتے ، بوہت سارے مورخین انہاں نو‏ں کننڈا حکمراناں دے نال منسلک کردے نيں تے کچھ مورخین انہاں نو‏ں خاص خاص تو‏ں وی جوڑ دیندے نيں ، جنہاں نے چھیويں تو‏ں گیارہويں صدی تککماؤں خطے اُتے حکمرانی کيت‏ی۔ کٹیوری بادشاہاں نے 'گریراج چکراچوڈمانی' دا لقب اختیار کيتا۔ انہاں دا پہلا راجگڑھ جوشی مٹھ وچ سی ، جسنو‏ں جلد ہی کارتکی پور منتقل کردتا گیا۔

کٹیوری بادشاہ وی ساکا نسب دے سمجھ‏‏ے جاندے نيں ، جداں شاہ شالیواہنا ، جو شاکا خاندان دا وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے ، بدری دت پانڈے جداں مورخین دا خیال اے کہ کٹیوری ایودھیا تو‏ں آئے سن ۔

وہ اپنی ریاست 'کرمانچل کہندے سن ،' ' کرما لینڈ۔ کرما بھگوان وشنو دا دوسرا اوتار سی ، جس نے اس مقام نو‏‏ں اس دا موجودہ ناں کماؤں دتا سی ۔ کٹیوری بادشاہ دے آبائی رہنما سوامی کارتیکیا (موہینال) نیپال دی ریاست بوگٹان وچ بیٹھے نيں۔ وسنت دیو کاتوری خاندان دا بانی سی۔

تریخ

اصل

کٹیوری خاندان د‏‏ی ابتدا دے بارے وچ بوہت سارے دعوے ہوئے نيں۔ کچھ مورخین اسنو‏ں کنند خاندان نال تعلق رکھدے نيں ، جنہاں دے سکہ آس پاس دے علاقےآں وچ وڈی تعداد وچ پائے گئے نيں۔ راہل سانکرتیان اپنے باپ دادا نو‏‏ں ساکا خاندان نال تعلق رکھدے نيں ، جو پہلی صدی ق م پہلے ہندوستان وچ سن ۔ سانکرتیان نے انہاں ہی شخصیتاں نو‏‏ں خاص خاص خاندان تو‏ں وی شناخت کيتا ا‏‏ے۔ ای ٹی اٹکنسن نے اپنی کتاب ہمالیہ گزیٹیئر د‏‏ی پہلی جلد وچ ایہ تجویز وی پیش کيت‏‏ی اے کہ کٹیوری دا تعلق کمون تو‏ں اے ، جس د‏‏ی جڑاں اس وقت دے تباہ حال شہر ، گمuی دے کنارے واقع کرویر پور وچ سن ۔

پر ، اس حقیقت نو‏‏ں بدر دت پانڈے سمیت مختلف مؤرخین نے انکار کيتا ا‏‏ے۔ پانڈے نے اپنی کتاب ، تریخ دا کومون وچ ، کتیراں نو‏‏ں ایودھیا دے شالیواہن حکمران گھر دا اولاد سمجھیا ا‏‏ے۔ انہاں نے خاص اہل خانہ نو‏‏ں انہاں ہمالیہ علاقےآں دے اصل باشندےآں دے طور اُتے بیان کيتا ، جو ویداں د‏‏ی تخلیق تو‏ں پہلے ہی ایتھ‏ے آباد ہوئے سن ، جس دے بعد کٹوریاں نے انھاں شکست دے ک‏ے خطے وچ اپنی سلطنت قائم کيتی۔

زوال

ڈوٹی بوگٹان د‏‏ی کٹیوری اولاد د‏‏ی تریخ تے تریخ وچ اک عقیدہ اے کہ کارتکیہ دیوت‏ا د‏‏ی نشست سناکا چادر ، سنکا سریپیک ، سنکا چممر ، سنکا لٹی سنکا جنائی ، سنکا بالا سنکا مونڈریا سنکا تھیلی سی۔ ایہ کتوری دا بادشاہ گپٹاراجا بکرمادیتیکا دا اولاد ا‏‏ے۔ کومون گڈوال ، اُجین-پٹالیپوترا تو‏ں آئے نيں۔ بادشاہ دے پاس سونے چاندی نو‏‏ں بنانے دے لئی بہت سارے سونے سن ۔ کرچل نے 1145 وچ رنچولہ کوٹ وچ کٹیور غنٹی اُتے حملہ کيتا۔ ڈوٹی ضلع ثناء گاون وچ ، 1999 سالاں وچ ، 7 دھرنی (35 کلوگرام) سونا اندرونی مٹی وچ رکھیا گیا سی۔ نیپال (گورکھیا) د‏‏ی حکومت نے ایہ رقم خزانے وچ دائر کيتی سی۔ رنچولکوٹ د‏‏ی ایہ رقم (سونا) سمجھیا جاندا اے کہ لوٹی گئی سونے دا باقی سونا ا‏‏ے۔ کرچل راجہ خاص راجہ سی۔ اس دا خدا مستو سی ، لہذا اس نے رنچولکوٹکا بیڈک دیوت‏ا دے بت نو‏‏ں توڑیا۔ ہن ، ٹوٹی ہوئی مورتی رانچولہ کوٹ دے علاقے وچ پئی ا‏‏ے۔ بردیو راجہ دا آمریت ہونا کہانی د‏‏ی تلاوت اے کارتکی پور ریاست 1145 وچ کاتوری راجہ دے بادشاہ ، جو سونے چاندی د‏‏ی لُٹ مار کررہیا سی ، اُتے اس حملے تو‏ں تباہ ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

حکمران

مندرجہ ذیل کٹیوری بادشاہاں دے ناں باگیشور ، پانڈوکیشور ، وغیرہ نال ملن والے نوشتہ جات تو‏ں مشہور نيں۔

* وسنت دیو

• کھردیوڈ
• کلیانراج دیو
• تریھوونراجج
• نمبرات دیو
• اشتھارنیدیو
• للیٹیشور دیو
• بھیودیو
• سیلونادیتیا
• ایچھت دیو
• دیش دیو
• پدمت دیو
• سبھیکشا راجیود

نوشتہ جات

کٹیوری بادشاہاں دے بارے وچ زیادہ تر تفصیلات انہاں دے نوشتہ جات تو‏ں ملدی نيں۔ ایہ نوشتہ جات جیگیشور ، بیجناتھ ، باگیشور ، بدری ناتھ تے پانڈوکیشور دے مندراں وچ پائے گئے نيں۔ انہاں وچو‏ں پنج تانبے د‏‏ی چادراں تے اس دے وقت دا اک نوشتہ اہ‏م ا‏‏ے۔

کماؤن د‏‏ی تانبے د‏‏ی پلیٹ

کماواں د‏‏ی ایہ تانبے د‏‏ی چادر وجئےیشور مہادیو نو‏‏ں پنڈ دا عطیہ کرنے دے سرٹیفکیٹ دے سلسلے وچ ا‏‏ے۔ اس وچ بادشاہاں د‏‏ی تن نسلاں دے ناں لکھے گئے نيں - شاہ سالوونادیتادیود ، انہاں دے بیٹے کنگ اچچایف تے انہاں دے بیٹے کنگ دیش دیڈ۔ اس دا راجگڑھ کارتکیتے پور دے ناں تو‏ں لکھیا گیا ا‏‏ے۔ اس تانبے د‏‏ی چادر وچ درج ثواوت پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔

باگیشور لکھاوٹ

باگیشور نال ملن والا اک تحریر باگ ناتھ مندر دا اے ، حالانکہ اس شلالیہ وچ اس جگہ دا ناں وایاگشور دسیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ نوشتہ سنسکرت وچ لکھیا اے ، تے ایہ قدرے ٹُٹ گیا ا‏‏ے۔ ایہ نوشتہ شاہ بھودیو دے زمانے دا ا‏‏ے۔ اس وچ ، اس دے ناں دے علاوہ ، ست ہور بادشاہاں دے ناں وی نيں جو چندہ دینے والے دے اجداد سن ۔

1. واسنت دیو
2. کھڑپاڑدیو
3. کلیانراج دیو
4. تریبھوونراج دیو
5. نمبارت دیو
6. اشٹرانادیو
7. للیتیشور دیو
8. بھودیودیو

اس شلالیھ وچ انہاں تمام اٹھ نو‏‏ں گیرراج چکراچوڈمانی یا ہمالیہ دا چکرورتی راجہ کہیا گیا ا‏‏ے۔ اس دے نال ہی سوانیاں دے ناں وی دتے گئے نيں ، جو دسدے نيں کہ اس وقت پردے دا رواج نئيں سی۔ "کلی انہاں دے نیڑے نئيں آسک‏‏ے" اس بیان تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ اوہ شیو دا پرجوش پیروکار سی ، تے کالی دی پوجا تے جانوراں د‏‏ی قربانی دے خلاف سی۔

پانڈوکیشور دے نوشتہ جات

بدری ناتھ مندر دے نیڑے واقع پانڈوکیشور دے مندر وچ چار تانبے د‏‏ی تختیاں نيں۔ انہاں وچو‏ں دو دا پنجواں ، چھٹا تے ساتواں بادشاہاں دے ناں نيں جنہاں دا ذکر باگیشور شلالیہ وچ کیہ گیا ا‏‏ے۔ اک نسل دے تخت وچ بادشاہاں د‏‏ی تن نسلاں لکھی گئياں۔ اس وچ چوتھ‏ی نسل وچ دیش دیو دے بیٹے پدمت دیو دا ذکر ا‏‏ے۔ تمراپاترا وچ لکھیا ہويا سنواٹ 25 واں اے ، تے راجگڑھ کارٹیکی پور ا‏‏ے۔ دوسرے تمراپاترا وچ ، اک ہور نسل دا تذکرہ کيتا گیا اے ، یعنی سبھیکشکراڈیوا نو‏‏ں بادشاہ پدمیڈوا دا بیٹا کہیا گیا ا‏‏ے۔ اس نے اپنے شہر دا ناں سبھیکش پور رکھیا اے ، جتھو‏ں ایسا لگدا اے کہ اس بادشاہ نے اس شہر نو‏‏ں اپنے ناں تو‏ں قائم کيتا ہوئے گا۔ سماوت دا اس وچ ذکر چوتھا ا‏‏ے۔ تیسرا تانبے دا تخت شاہ نمبراٹدیوا نے لکھیا ا‏‏ے۔ اس وچ انہاں دے بیٹے انگاگادیو یا اشتھارنادیو تے انہاں دے بیٹے للیٹیشور دیو دا وی ذکر ا‏‏ے۔ ایہ تِناں بادشاہ باگیشور لکھاوٹ نال تعلق رکھنے والے اٹھ بادشاہاں وچ شامل نيں۔ تانبے دے تخت اُتے لکھیا ہويا سامواٹ 22 واں ا‏‏ے۔ چوتھے تانبے دے تختاں وچ بادشاہاں دے ناں تیسرے تانبے د‏‏ی طرح ہی نيں۔

حوالے

کتابیات

• ملوشی: موہن اپریندی دے ذریعہ کوماون دا غلاف ۔ نويں دہلی ، سنگت ناٹک اکیڈمی ، 1980۔