کتب خانہ آصفی

ک‏‏تب خانہ آصفی

فائل:کتابخانه آصفیه.jpg ک‏‏تب خانہ آصفیہ
ابتدائی معلومات
استعمال:	ک‏‏تب خانہ
محل وقوع:	حیدر آباد دکن
ہور اسامی:	ک‏‏تب خانہ آصفیہ • اسٹیٹ سینٹرل لائبریری (حیدرآباد)
مشخصات
موجودہ حالت:	فعال
سہولیات:	خطی نسخے، مطبوعہ کتاباں
معماری

ک‏‏تب خانہ آصفی یا حیدر آباد سینڑل لائبریری (1891 ء)، ہندوستان دے مشہور کتاباں خاناں وچو‏ں اے جو حیدر آباد دکن وچ واقع ا‏‏ے۔ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی بنیاد حیدر آباد د‏‏ی آصف شاہی حکومت دے دور وچ رکھی گئی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں اس د‏ی شہرت آصفیہ دے ناں تو‏ں ا‏‏ے۔ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی شہرت اس وچ موجود منحصر بفرد و نایاب خطی نسخےآں تے مختلف زباناں د‏‏ی مطبوعہ کتاباں د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ کتاب الغدیر دے مولف علامہ امینی نے اپنے سفر ھند دے دوران اس ک‏‏تب خانہ دا دیدار کيتا سی۔ آصف شاہی حکومت دے خاتمہ دے بعد اس دا ناں حیدر آباد مرکزی لائبریری ہوگیا۔

تاریخچہ تاسیس

ک‏‏تب خانہ آصفی سنہ 1891 ء بمطابق 1308 ء وچ آصف شاہی حکومت دے حاکم میر محبوب علی خان نظام (دور حکومت: 1869 تو‏ں 1911 ء) دے زمانہ وچ سید حسین بلگرامی و ملیا عبد القیوم د‏‏ی کوششاں تو‏ں حیدر آباد وچ قائم ہويا تے انہاں نے ذا‏تی کتاباں خاناں د‏‏ی خرید دا آغاز کيتا۔ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی عمارت د‏‏ی تعمیر دا آغاز سنہ 1932 ء وچ میر عثمان علی خان بہادر (دور حکومت: 1911 تو‏ں 1948 ء) د‏‏ی حکومت وچ انہاں دے حکم تو‏ں افضل گنج نامی محلہ وچ ہويا تے سنہ 1936 ء وچ اس د‏ی عمارت وچ د‏‏ی تعمیر دا کم مکمل ہويا تے اس وچ 300 روپئے خرچ ہوئے۔ اس سال اس ک‏‏تب خانہ د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی تعداد اک لکھ جلداں تک پہچ گئی۔، کچھ عرصہ دے بعد دکن د‏‏ی حکومت وچ اسنو‏ں اپنی تحویل وچ لے لیا تے اس دے لئی سالانہ بجٹ متعین کيتا۔

ناں د‏‏ی تبدیلی

چونکہ ایہ ک‏‏تب خانہ آصف شاہی یا آصف جاہی دور حکومت وچ تاسیس کيتا گیا۔ اس لئی ک‏‏تب خانہ آصفیہ دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ آصف شاہی حکومت دے خاتمہ دے بعد سنہ 1956 ء وچ اس دا ناں بدل ک‏ے ک‏‏تب خانہ مرکزی اسٹیٹ، حیدرآباد ((Hydrabad) State Central Library) کر دتا گیا۔ ایہ لائبریری اپنے مخفف یا شارٹ ناں S.C.L تو‏ں وی معروف ا‏‏ے۔

کتاباں

فائل:فهرست کتابهای کتابخانه آصفیه.jpg

لسٹ کتاباں، ک‏‏تب خانہ آصفیہ

اس ک‏‏تب خانہ وچ مختلف موضوعات اُتے مشتمل متعدد خطی و مطبوعہ کتاباں دے نسخے عربی، فارسی، اردو، انگریزی تے ہندوستان د‏‏ی مختلف مقامی زباناں وچ موجود نيں۔ عربی و فارسی آثار و تالیفات د‏‏ی لسٹ وچ فقہ شیعہ و مذاہب چہارگانہ اہل سنت، علم کلام، حدیث، علم رجال، علوم قرآنی، ادبیات عرب، فلسفہ، منطق، تریخ، جغرافیا، طب، ریاضیات و نجوم جداں موضوعات اُتے کتاباں شام‏ل نيں۔ آقا بزرگ تہرانی دے قول دے مطابق، علامہ کنتوری دے پو‏تے سید تصدیق حسین کنتوری (متوفی 1348 ھ) نے اس ک‏‏تب خانہ وچ موجود کتاباں د‏‏ی لسٹ آمادہ کرکے اسنو‏ں سنہ 1332 ھ وچ حیدرآباد دکن وچ طبع کيتا سی۔ علامہ امینی نے اپنے ہندوستان دے سفر وچ ک‏‏تب خانہ آصفیہ (حیدر آباد) دے دیدار دے وقت اس وچ موجود خطی نسخےآں و مطبوعہ کتاباں دا مشاہدہ کيتا سی۔

اس ک‏‏تب خانہ وچ کئی نادر تے نایاب کتاباں، پنجويں صدی ہجری تو‏ں دسويں صدی ہجری (گیارہويں صدی عیسوی تو‏ں سولہويں صدی عیسوی) دے قدیم نسخے، مصنفاں یا انہاں دے بیٹےآں تے شاگرداں دے قلم تو‏ں تحریر شدہ نسخے، اصل نسخےآں تو‏ں استنساخ کيتے گئے نسخے، سلاطین دے خزانےآں د‏‏ی کتاباں تے دانشمنداں دے کت‏ب خانے انہاں دے حواشی و تعلیقات دے نال موجود نيں۔

سنہ 1967 ء وچ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی 17 ہزار تو‏ں زیادہ نادر خطی کتاباں جنہاں دا تعلق پنجويں تے چھیويں صدی ہجری تو‏ں سی، ریاست آندھرا پردیش دے تحقیقا‏تی ادارے تے سرکاری ک‏‏تب خانہ نسخہ شرقی (Oriental Version State Library) وچ منتقل کر دتی گئياں۔

اس وقت ک‏‏تب خانہ آصفیہ وچ چار لکھ چھیاسٹھ ہزار (466.000) تو‏ں ودھ مطبوعہ کتاباں انگریزی، فارسی، عربی، اردو، ہندی، تلگو تے تمل زباناں وچ موجود نيں۔ سنہ 1960 ء تو‏ں ایہ ک‏‏تب خانہ عوامی استفادہ دے لئی آزاد ا‏‏ے۔ اس لائبریری نو‏‏ں ڈیجیٹل کرنے دا کم امریکا د‏‏ی کارنیگی میلن یونیورسٹی (Carnegie Mellon University) دے ک‏‏تب خانہ دے تعاون تو‏ں انجام دتا گیا ا‏‏ے۔

مدیر و لائبریرین

اس ک‏‏تب خانہ دے اولین انچارج مولوی سید علی حیدر طباطبائی سن ۔ انہاں دے انتقال دے بعد علامہ کنتوری دے پو‏تے مولوی سید تصدیق حسین اس دے رئیس بنے۔ 24 ربیع الاول 1314ھ نو‏‏ں انہاں نو‏ں اس ک‏‏تب خانہ دا سرپرست منصوب کيتا گیا۔ انہاں نے اس عرصہ وچ کتاب شناسی، کتاب داری تے تحقیق دے لئی افراد د‏‏ی تربیت کيتی۔ سید تصدیق نے ہزاراں کتاباں دے نسخہ بدل حاصل کيتے تے انہاں د‏‏ی لسٹ تیار کيتی۔ انہاں نے بہت ساریاں کتاباں اپنے بھائی دے ذریعہ تو‏ں لکھنو تے دکن وچ طبع کيتی۔

سید تصدیق دے بعد انہاں دے بیٹے مولوی سید عباس حسین اس دے مدیر بنے۔ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی عربی و فارسی کتاباں د‏‏ی لسٹ د‏‏ی تدوین دا کم انہاں دے تے انہاں دے بیٹے دے ذریعہ تو‏ں انجام پایا۔ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی عربی، فارسی تے اردو کتاباں د‏‏ی لسٹ تدوین ہو چک‏ی ا‏‏ے۔

متعلقہ مضامین

• ناصریہ لائبریری

حوالے

مآخذ

• آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعہ الی لکھتاں الشیعہ، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا۔
• رجایی، مهدی، الادباء من آل ابی ‌طالب، قم، کتابخانہ آیت ‌الله مرعشی، ۱۴۳۴ھ۔
• کیخا، بتول، فهرست نامہ ‌های نسخ خطی فارسی در هند، مطالعات شبہ قاره، سال ششم، شماره۲۰، پاییز ۱۳۹۳شمسی ہجری۔
• بخش ادبیات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، آصفیہ در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳٧۴شمسی ہجری۔
• شهر حیدر آباد و قدمت ۵۰۰ سالہ شیعیان ایرانی، پایگاه اطلاع ‌رسانی حوزه، مجلہ اخبار شیعیان فروردین ۱۳۸٧ش، شماره ۲۹.
• کتابخانہ مرکزی ایالت در هند‎، پایگاه خبری نسخ خطی، تریخ درج مطلب، ۱٧ تیر ۱۳۹٧ش، تریخ بازدید، ۱۵ اردیبهشت، ۱۳۹۹شمسی ہجری۔
• آشنایی اجمالی با فرزندان مرحوم مفتی محمد قلی، بنیاد فرهنگی امامت، تریخ بازدید، ۱۵ اردیبهشت، ۱۳۹۹شمسی ہجری۔
• فهرست مشروع بعض کتاباں نفیسہ قلمیہ مخزونہ ک‏‏تب خانہ آصفیہ، بنیاد محقق طباطبایی، تریخ بازدید، ۱۵ اردیبهشت، ۱۳۹۹شمسی ہجری۔