کتاب اخبار صفات

البز العشاب المنقد الا مخلفی المذھب

مصنف	ابن جوزی
زبان	عربی
موضوع	عقیدہ
صفحات	108
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|البز العشاب المنقد الا مخلفی المذھب]] ویکی ماخذ اُتے

تعارف

کتاب اخبار الصفات (عربی: كتاب أخبار الصفات)، جسنو‏ں دف شبہ التشبیح بِ عکاف التنزیہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے مخلفی المذہب (عربی: الباز الأشهب المنقض على مخالفي المذهب، lit. 'The Grey Falcon which Attacks the Offenders of the Honbali')، اک مذہبی بحث اے جسنو‏ں حنبلی اسلامی اسکالر ابو الفراج ابن الجوزی نے لکھیا ا‏‏ے۔ ۱۱۸۵ تے 1192 ایہ بحث بنیادی طور اُتے اس گل اُتے اے کہ ابن الجوزی نے حنبلی مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے اندر بڑھدے ہوئے بشری عقائد نو‏‏ں کيتا سمجھیا۔ اس وچ حنبلی مکت‏‏ب دے تن ممتاز استاداں نو‏‏ں شام‏ل کيتا گیا اے: الحسن ابن حامد (متوفی ۱۰۱۳)، یا ابن حامد، محمد ابن الحسین (متوفی ۱۰۶۶)، یا القادی ابو یعلٰی، تے ابن الجوزی۔ اپنے استاد، علی ابن عبید اللہ، یا ابن الزغونی (متوفی ۱۱۳۲)، ایہ دعویٰ کردے ہوئے کہ اوہ مکت‏‏ب دے بانی احمد بن حنبل دے عقائد تو‏ں ہٹ گئے نيں۔

انتھروپمورفزم بمقابلہ۔ روایت پسندی

پولیمک وچ ، ابن الجوزی نے مبہم قرآنی آیات تے حدیث د‏‏ی بشری تشریح، تے روايتی تشریح دے درمیان فرق کيتا ا‏‏ے۔ کتاب الاخبار الصفات وچ لکھدے نيں:

امام احمد کہیا کردے سن "صحیفہ دے نصوص نو‏‏ں جاں دا تاں رہنے دو۔" انہاں دے چند سرکردہ شاگرداں نے اس اصول اُتے عمل کيتا۔ . . پر، تن افراد جنہاں دا ذکر اسيں پہلے ک‏ے چک‏‏ے نيں۔ ابن حامد، قادی [ابو یعلٰی]، تے ابن الزغونی تشریح دے اس طریقہ کار دے حامیاں دے طور اُتے مشہور نيں جو احساس دے تجربے نو‏‏ں اپنا نقطہ آغاز سمجھدا ا‏‏ے۔

اوہ شعر وچ اک ہور جگہ لکھدے نيں:

میں اپنے ساتھی حنبلیاں تو‏ں کہندا ہاں: آپ صحیفہ تے روایت دے حامی نيں۔ . . کیہ تسيں نو‏‏ں کدی کسی نے ایہ اطلاع دتی اے کہ احمد نے عرش اُتے خدا دا [استواع] سکھایا اے جو اس د‏ی ذات د‏‏ی صفات وچو‏ں اے یا عمل د‏‏ی صفت وچو‏ں؟ آپ کن بنیاداں اُتے اس طرح دے معاملات اُتے [گل بات] کرنے دا جواز پیش کردے نيں؟

ابن جوزی د‏‏ی تاویل

جد کہ ابن الجوزی نے کتاب اخبار الصیفات وچ قرآنی تفسیر دے لئی اک روایت پسند تے غیر انسانی نقطہ نظر د‏‏ی وکالت کی، لیکن اس نے ۱۲ قرآنی آیات تے ۶۰ احادیث د‏‏ی تشریح کردے ہوئے "احساس تجربے" دے دائرے تو‏ں باہر د‏‏ی تشریح اُتے اعتراض نئيں کيتا۔ اس انداز وچ . اس وچ قرآنی جملے یادان تشریح کرنا شام‏ل اے، جس دا لفظی مطلب اے "ہتھ"، جس دا مطلب اے "احسان یا احسان دا عمل " . شاید."

خدا نہ کائنات دے اندر اے نہ باہر

ابن الجوزی نے الصفات وچ کہیا اے کہ خدا نہ دنیا دے اندر اے تے نہ اس دے باہر۔ اس دے نزدیک، "اندر یا باہر ہونا خلا وچ موجود چیزاں دے ہ‏‏م آہنگ نيں" یعنی جو کچھ باہر یا اندر اے اوہ اک جگہ اُتے ہونا چاہیے، اور، اس دے مطابق، ایہ خدا اُتے لاگو نئيں ا‏‏ے۔ اوہ لکھدا اے:

حرکت، آرام تے ہور حادثات دے نال [اک جگہ اُتے ہونا تے کسی جگہ تو‏ں باہر ہونا] دونے ہی جسماں د‏‏ی تشکیل نيں۔ . . الہی جوہر اس دے اندر کسی تخلیق شدہ ہستی [مثلاً جگہ] نو‏‏ں تسلیم نئيں کردا اے تے نہ ہی اس وچ وراثت ا‏‏ے۔

حنبلی مکت‏‏ب فکر دا تصور

احمد بن حنبل

حنبلی عالم ابن الجوزی نے الصفات وچ کہیا اے کہ احمد بن حنبل قرآنی نصوص جداں القادی ابو یعلٰی، ابن حمید تے ابن الزغنی د‏‏ی بشری تشریحات دے مخالف ہُندے۔

ابن الزغونی

ابن الجوزی نے ابن الزغونی نو‏‏ں قرآنی استواء تو‏ں متعلق انہاں دے بیانات اُتے تنقید دا نشانہ بنایا۔ اوہ لکھدا اے:

ابن الزغونی تو‏ں پُچھیا گیا کہ کیہ عرش د‏‏ی تخلیق اُتے کوئی نويں صفت وجود وچ آئی اے جو پہلے موجود نئيں سی، تاں انہاں نے جواب دتا: "نئيں، دنیا صرف 'تھلے' ہونے د‏‏ی صفت دے نال پیدا ہوئی اے تے ايس‏ے طرح [عرش] نال تعلق جس اُتے خدا دا قبضہ اے، دنیا نیچی ا‏‏ے۔ . . یہ آدمی جو کچھ کہندا اے اس دے مضمرات نو‏‏ں نئيں سمجھدا، کیونجے جدو‏ں اوہ خدا د‏‏ی طرف منسوب کردا اے … خالق تے اس د‏ی مخلوق دے درمیان جدائی، اوہ اس اُتے حداں لگاندا اے تے عملاً اسنو‏ں اک جسم قرار دیندا اے ۔ . . ایہ شیخ اس گل نو‏‏ں نئيں سمجھدا کہ خدا دے خالق د‏‏ی حیثیت وچ کیہ ضروری اے یا اس حیثیت تو‏ں کيتا مطابقت نئيں رکھدا۔ . .

ہور دیکھو

• عاص التقدیس
• السیف الثقیل فی الرد الا ابن غفیل

حوالے