کابل شاہی
| کابل شاہی | ||
| शाही | ||
| Kabul Shahi | ||
| 500-1010 | ||
| راجکعر: | کابل،ہنڈ،نندنہ | |
5ویں صدی توں لے کے 1026 تک کابل توں لے کے پنجاب تک راج کرن والی سرکار نوں کابل شاہی دا ناں دتا گیا اے۔ کاپیسہ کابل ہنڈ تے نندنہ ایس سرکار دے راجگڑھ سن۔ سلطان محمود غزنوی نے ایدا انت کیتا۔..
شاہی یا شاہیہ خاندانوں نے ہندوستان کی مرکزی ریاستوں میں حکمرانی کی ، جس میں کابلستان اور گندھار (موجودہ شمالی پاکستان ) کے کچھ حصے شامل تھے ۔ یہ سلطنت تیسری صدی میں کوشن خاندان کے خاتمے کے بعد حکمرانی میں آئی تھی اور نویں صدی کے آغاز تک اس نے حکمرانی کی۔ ریاست "کابل شاہی" (565 879 e. فارسی کو "کابل شاہان" یا 'رتبل شاہان' کابل شاہان یا رتبیل شاهان کہا جاتا تھا)۔ اس وقت اس کا دارالحکومت کاپیسا اور کابل تھا ۔ بعد میں اسے ہندو شاہی کہا جانے لگا۔
شاہی بادشاہ
سودھو- جیپال ۔964-1001
- آنندپال -1001-1010
- تریلوچنپال -1010-1021
- بھمپال ۔1021-1026
تریخ
سودھوہندو شاہی /جنجوعہ شاہی سلطنت: چوتھی صدی دے آغاز توں نويں صدی عیسوی دے وسط تک موجودہ افغانستان اُتے کابل شاہی سلطنت قائم تھی،جنہاں دا صدر مقام کابل سی۔ نويں صدی دے وسط وچ کابل شاہی دے وزیر”للی / للیہ“ جنجوعہ ذات دے جٹ نے ہندو شاہی سلطنت دیاں بنیاداں رکھن۔اُس وقت دے افغانی ہندو جو نسلاً جٹ سن اوہ ملتانی لہجے دی سرائیکی بولی بولدے سن ۔ مشرقی افغانستان، صوبہ خیبر پختونخواہ، پنجاب اوربلوچستان دے حصےآں اُتے مشتمل سی تے جس دے شمال وچ ریاست کشمیر،مشرق وچ ریاست راجپوتانہ،جنوب وچ ملتان تے مغرب وچ عباسی خلفاء دی حکومت سی، انہاں دے راجگڑھ دا صدر مقام کبُہہ(کابل) سی۔870ء دے دوران ہندو شاہیاں نوں اوتھے توں کڈ دتا گیا،چنانچہ انہاں نے پشاور دے نیڑے دریائے سندھ دے کنارے اُدابھاندا (ہُند) دے مقام اُتے نواں دارالخلافہ بنایا۔ایہ اوہی مقام اے جتھے توں سکندر اعظم نے اٹک دے راستے دریائے سندھ نوں عبور کيتا سی۔للی دے بعداس دا بیٹا جیا پالیا المعروف جے پال حکمران بنا۔ہندو شاہی خانداناں وچ راجہ جے پال سب توں نمایاں سی،جس نے غزنوی حکمراناں (سبکتگین و محمود)کے نال ہندوستان دی حفاظت کيتی لڑائیاں لڑاں۔
سبکتگین دا دور: دسويں صدی عیسوی وچ جدوں بغداد دے خلفاء دی قوت ماند پڑنے لگی تاں وسیع و عریض اسلامی سلطنت دے طول واطراف وچ خود مختار ریاستاں جنم لینے لگاں۔اسی عرصے وچ ماوراء النہر(وسطی ایشیاء دے دریائے آمو،دریائے سر دا درمیانی علاقہ) جس وچ موجودہ افغانستان وی شامل اے ،اوتھے سلطنت ِسامانیہ دا قیام عمل وچ لا یا گیا۔سلطنت سامانیہ دے سلطان عبدالمالک دے پاس الپتگین نامی اک غلام سی جو ترقی کردا خراسان دا گورنر بنیا۔947ء وچ عبدالمالک دی رحلت دے بعد جدوں منصور بن عبدالمالک بخارا دے تخت اُتے بیٹھیا تاں الپتگین نے بغاوت دا اعلان کر دتا۔منصور نے الپتگین کودربار وچ حاضری دا حکم دتا،مگروہ تن ہزار دی سپاہ لے کے کوہ سلیمان دے وسطی علاقے غزنی پہنچیا تے ایتھے اُتے ہرات، سیستان و بلخ دے علاقےآں نوں ملیا کے اک آزاد ریاست دیاں بنیاداں ڈالاں۔ الپتگین پندرہ سال حکومت کرنے دے بعد 963 ء وچ فوت ہويا،جس دے بعد اس دا بیٹا ابو اسحق تخت نشین ہوئے ا،مگر اوہ دو برس بعد لاولد فوت ہويا۔جداں نظام سلطنت ڈگمگانے لگیا توالپتگین دے اک وفادار غلام سبکتگین نوں امرا ء دے مشوراں توں غزنی دی عنان حکومت دے دتی گئی۔کچھ تریخ دان ر قم طراز نيں کہ سبکتگین درحقیقت ایران دے شاہی خانوادے دا شہزادہ سی۔جسنوں کسی بے رحم نے سن بلوغت توں پہلے اغوا ء کر کے غلام منڈی وچ بیچ ڈالیا سی،جسنوں بالاآخر الپتگین بادشاہ نے بخارا دے سوداگر ناصر توں خریدتا سی،جو اپنی قابلیت دے باعث فوج دا سپہ سالار بنا، کہندے نيں کہ الپتگین نے اپنی بیٹی وی اُس دے نکاح وچ دے دتی سی۔
جب سبکتگین غزنی دا بادشاہ بنا تاں اُس وقت پنجاب اُتے راجہ جے پال دی حکمرانی تھی۔جس دی ریاست دی سرحداں بٹھنڈہ توں لے کے دریائے سندھ نوں عبور کردی ہوئی پشاور تک سن۔
سلطنت غزنی تے پنجاب دے راجہ جے پال دی سرحداں آپس وچ ملی ہوئیاں سن تے دونے اک دوسرے دے جانی دشمن سن ۔سبکتگین دی نظراں لاہور اُتے سن جدوں کہ جے پال دی کابل پر۔اسی دوران سبکتگین نے جے پال دے علاقے دی کچھ چوکیوں اُتے قبضہ کر ليا،جس دے جواب وچ جے پال نے اک وڈا لشکرتیار کيتااورپشاور و کابل دے وسط وچ لمغان دے مقام اُتے ڈیرے ڈال دئیے، سبکتگین وی فوج لے کرآیا۔اس جنگ وچ اس دے بیٹے محمود نے دادشجاعت دا مظاہرہ کيتا۔ جنگ دے دوران اچانک سرد و تند ہويا دے نال برف باری شروع ہوئے گئی۔افغانیاں نوں اِنّی مشکلات دا سامنا نہ کرنا پيا کہ اوہ برفانی سن لیکن میدانی خطے دی فوج نے ایہ عذاب پہلے کدی نہ دیکھاتھا۔نتیجتاًسخت سردی توں انہاں دے جسم اکڑ گئے اوریاں ہزاراں دی تعداد وچ راجہ دے سپاہی اپنی جاناں توں ہتھ دھو بیٹھے۔راجہ نے صلح دا پیام بھیجیا،جسنوں سبکتگین نے تاوان دے بدلے قبول کرلیا۔راجہ سبکتگین دے آدمی لاہور لے گیا تاکہ اوتھے جا کے تاوان جنگ ادا کرے،لیکن لاہور پہنچ کے برہمناں نے اُسنوں بھڑکایا کہ تاوان دینے وچ ذلت،رسوائی تے بدنامی ہوئے گی۔راجہ نے انہاں دے گلاں وچ آکے تاوان دینے توں انکار کر دتا۔ سبکتگین جے پال نوں وعدہ خلافی دی سزا دینے دے لئی غزنی توں نکل پيا۔دوسری جانب جے پال نے وی دہلی، کالنجر،قنوج تے اجمیر دے راجاواں دی فوج نوں نال لیا تے جلال آباد دے مقام اُتے سبکتگین توں جا ٹکرایا۔غزنوی فوج نے دشمن دی سپاہ نوں گاجر مولی دی طرح کٹیا۔ راجہ دی فوج نوں فیر شکست ہوئی تے اوہ دریائے سندھ دے مغربی کنارے تک دا سارا علاقہ گنو ابیٹھیا۔سبکتگین بادشاہ ویہہ سال حکومت کرنے دے بعد 997ء وچ انتقال کرگیا، محمود غزنوی نواں حکمران بنا۔اک بار پھرپشاور دے نیڑے دونے فوجاں وچ گھمسان دا رن پيا،جس وچ راجہ جے پال نوں تیسری بار شکست ہوئی تے اس دی بچی کھچی فوج کوہ ہندو کش دے عقب وچ پناہ گزین ہوئی۔ غزنویاں نے اس مقام نوں ہندوواں دا موت گھاٹ بناڈالیا۔اسی واقعے دے بعد ایہ پہاڑی سلسلہ ”کوہ ہندو کش“ یعنی ہندوواں دی موت دا پہاڑ کہلیایا۔ اس جنگ وچ راجہ جے پال گرفتار ہويا،جسنوں اس دے بیٹے انند پال نے اک بھاری خراج دے عوض رہیا کروا یا۔پے درپے شکستاں نے راجہ جے پال دے اعصاب نوں کمزور کر دتا سی،بالآخر اس نے انندپال نوں حکومت سونپی تے خود لاہور دے موری دروازے دے باہر کھڑے ہوئے کے اپنی چِتا نوں اگ لگیا دی۔کچھ عرصے بعد محمود غزنوی اپنی افواج لاہور لے کے آیا تے انند پال نوں شکت فاش دی۔لاہور توں بھج کر انند پال نے کانگرہ (ہماچل)کو اگلا دارالخلافہ بنایا،مگر غزنوی فوجاں مسلسل انہاں دے تعاقب وچ رہیاں،ایتھے تک کہ انہاں نوں دا نگرہ توں وی بے دخل کر وا کر دم لیا۔کانگرہ توں نکلنے دے بعد اوہ نندانہ دا رخ کر چلے۔نندانہ وچ وی انہاں نے اک قلعہ تعمیر کيتا مگر اوتھے اُتے اوہ تریخ دا حصہ بنا دتے گئے۔ کانگرہ دی شکست دے نال ہی ہندو شاہی سلطنت دا عملاً خاتمہ ہوگیا۔
تاریخی حقائق توں معلوم ہُندا اے کہ برصغیر پاک و ہند وچ ہندو شاہی سلطنت اوہ پہلی خود مختارریاست سی کہ جس نے افغانستان دے راستے داخل ہونے والے حملہ آوراں دا نہ صرف سب توں پہلے سامنا کيتا سی بلکہ ہندوستان دے دفاع دیاں جنگاں وی لڑی سن۔راجہ جے پال،انند پال تے ترلوچن تک ہندوشاہی دی تن نسلاں نے سبکتگین تے محمود غزنوی کوجھیلا۔راجہ جے پال نے سبکتگین دے نال جدوں کہ انند پال و ترلوچن شاہی نے محمودغزنوی دے نال کانگرہ وچ مقابلہ کيتا مگر ہر بار شکست انہاں دا مقدر ٹھہر ی اورہر نويں شکست دے بعد اوہ اپنے علاقےآں توں محروم ہوئے کے پِچھے ہٹتے چلے گئے،بالآخرہندوستان اُتے ستاراں حملےآں دے بعد محمود غزنوی نے سارے پنجاب دا کنٹرول سنبھال لیا تے اس طرح1014ء وچ ہندو شاہی سلطنت اپنے انجام نوں پہنچی۔
ہندو شاہی سلطنت دے بارے وچ مشہور سیاح ابو ریحان البیرونی ”کتاب الہند“ وچ لکھدے نيں:”ہندو شاہی خاندان اگرچہ مکمل طور اُتے نیست و نابود ہوئے چکااور ہن انہاں دی نسلاں دا ناں و نشان وی باقی نئيں رہیا مگر سانوں ایہ تسلیم کرنا پئے گا کہ انہاں لوکاں نے اپنے وقتاں وچ اوہی کم کيتا جو انہاں نوں کرنا چاہیے سی۔ایہ لوک نیت تے کردار دے کھرے سن “۔
غزنوی حملےآں دے خوف نے دریائے سندھ دے مغربی کنارےآں نوں برباد،ویران تے سنسا ن کر دتا سی۔لہٰذا کافی لمبے عرصے تک ایہ علاقے بیابان رہے۔
قلعہ بپرت دی مسماری تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ جٹ و بلوچ قبیلے دی آبادکاری تک دا درمیانی عرصہ تقریباً 400 سو سال بندا اے مگر اس سارے عرصے وچ اس خطے دی تریخ مکمل طور اُتے خاموش اے ۔کہیا جاندا اے کہ حملہ آوراں دے خوف توں ایتھے دی بیشتر آبادی ہجرت کرکے دریا ئے سندھ دے اُروار (مشرقی جانب) کوچ کر گئی تھی،جس وچوں بیشتر لوکاں نے برصغیر توں نقل مکانی کرکے مشرقی یورپ (رومانیہ) وچ جا کرپناہ لی تھی۔مشرقی یورپ دے بیشتر علاقےآں خصوصاًرومانیہ وچ انہاں دی نسل اج وی اوتھے خانہ بدوشاں دی زندگی بسر کر رہی اے ،ایہ لوک اپنے آپ نوں اج وی ملتانی تے اپنی بولی نوں رومانی کہندے نيں۔یورپین زباناں دے ملاپ دے باوجود اج وی انہاں دتی بولی دے لفظاں سرائیکی بولی توں ملدے جلدے نيں۔
پتہ نئيں حملہ آور دوسرےآں دی ٹوٹتی آرزوواں دے کھنڈراں اُتے اپنی خوشیاں دا تاج محل کِداں تعمیر کر لیندے نيں؟؟؟۔
کافر کوٹ دے قلعےآں دے نال کسی قسم دی کوئی افسانوی داستاناں منسوب نئيں نيں بلکہ ایہ راجہ بل اورتل دے قلعے سن تے انہاں دے ناواں دی مناسبت توں انہاں دا ناں بل اوٹ تے تل اوٹ پيا سی۔اس بارے وچ ضلع ڈیرہ اسماعیل خان کیگزٹیر1883-84،باب دوم صفحہ 23،پیراگراف اوّل وچ لکھیا اے کہ:”دامان وچ سب توں زیادہ دلچسپی دا باعث خیسور دی پہاڑی اُتے تعمیر کردہ بپرت و تپرت دے قلعے نيں، جنہاں نوں دریائے سندھ دے کنارے کھڑے ہوئے کے وی دیکھیا جا سکدا اے ۔ان قلعےآں دی سب توں اہم خوبی بیرونی حفاظتی دیوار اے جو وڈے وڈے پتھراں توں تعمیر کيتی گئی تھی۔قلعے دے اند رکی عمارتاں ہندو واں دے مندراں دی نشاندہی کردیاں نيں۔سارے مندر شہد دے چھدے ورگی رنگت رکھنے والے چونے دے پختہ پتھر ”کنجور“کی آمیزش توں تعمیر کیتے گئے سن ،جن اُتے موسمی تبدیلیاں دا اثر بوہت گھٹ پڑدا اے۔ ایہ پتھر کوہِ خیسو رکی پہاڑی اُتے کدرے وی نئيں ملدا ايسے لئی قیاس اے کہ انہاں نوں خصوصی طورپر خوشحال گڑھ توں ڈھو کر ایتھے تک لیایا گیا ہوئے گا۔اس قسم دا پتھر میانوالی وچ نمل پہاڑی دے نیڑے وی پایا جاندا اے ۔بل اوٹ تے تل اوٹ دے قلعےآں دا احاطہ معقول حد تک مناسب اے تے ایہ دونے قلعے کسی فوجی چھاؤنی نوں ظاہر کردے نيں۔ایتھے اُتے اس چیز دے شواہد وی ملے نيں کہ قلعے دے اُتے پانی دریائے سندھ دی کچی دے علاقے توں اُتے تک پہنچایا جاندا سی“۔
جرمن ڈاکٹر ایم اے شمین(انسپکٹر آف سکولز فار این ایف ڈبلیو) تے جنرل کنہگم نے قلعے دے کھنڈ رات دا تجزیہ کر نے دے بعد اپنی کتاب آرکیالوجیکل سروے رپورٹ دے Vol-14،صفحہ نمبر 26,27 وچ تفصیل توں رقم کرنے دے بعد اس وچ ہندوواں دے مندراں تے تالاباں دی تصدیق دی اے۔
اک تحقیق دے مطابق فصیل دے اندر تعمیرکردہ مند راں دی تعداد ست دے لگ بھگ سی، جس وچوں چار وڈے تے تن چھوٹے مندر سن ۔پوجا پاٹ دے لئی بنائے گئے انہاں مندراں وچ سب توں بڑ امندر کھبے ہتھ اُتے بنایا گیا سی۔مندراں دی بیرونی دیواراں اُتے ماہر کاریگراں دے خوبصورت ڈیزائن تخلیق کیتے گئے نيں،جو نہ صرف مزیّن نيں بلکہ انہاں دی آرائش و زیبائش انتہائی پیچیدہ تے باریک اے ۔بیشتر اِٹاں نوں کھرچ کر اس اُتے سورج مکھی دی ساخت دے پھُل وی کندہ کیتے گئے نيں۔
ایتھے پرمندراں توں ملحقہ کچھ تالاباں دے آثار وی ملے نيں۔ان تالاباں وچ بارش دا پانی اکھٹا کيتا جاندا سی،جدوں کہ پہلو وچ بہندے دریائے سندھ توں وی پانی لیا کے انہاں تالاباں وچ ڈالیا جاندا سی۔کافر کوٹ دے تالاباں وچ سب توں وڈا ”سورج کُنڈ“ نامی تالاب سی،جس دے آثار اج وی نمایاں نيں۔اس قلعے تک رسائی دے لئی اک پتھریلی سڑک دے آثار وی دریافت ہوئے نيں۔ …