ڈاکٹر سُرندرا سنگھ بھٹّی
| ڈاکٹر سُرندرا سنگھ بھٹّی | |
|---|---|
| جم |
|
| وفات |
|
 باب ادب
| |
ترمیم  | |
ڈاکٹر ایس-ایس-بھٹّی اک اردو ادیب اے جو ادبی دنیا وچ اپنے قلمی ناں تعمیرؔ چنڈیگڑھی توں شہرت رکھدے نيں۔
تعمیرؔچندی گڑھی اپنے افکار و نظریات توں خوابِ غفلت تے نیم بیحوشی دے عالم وچ پئے ہوئے انساناں کوبیدارکرنے دا کم کردے نيں۔ انہاں دا پورانام سُرندرا سنگھ بھٹّی اے ۔تعمیرؔؔ تخلص فرماندے نيں تے چنڈی گڑھ توں وطنی نسبت دے سبب ’’تعمیرؔچنڈیگڑھی ‘‘کہلانا پسند کردے نيں۔ انہاں دی پیدا ئش ۲۴؍جون ۱۹۳۸ء نوں امرتسر وچ ہوئی۔ انہاں دے والد محترم دا ناں سردار بلونت سنگھ بھٹّی اے ،جنہاں دی شہرت اک باکمال فنکار، موسیقار، آرکیٹیکٹ تے بُت تراش دے طور اُتے اے تے جنہاں دے فیض توں اُنہاں دے فرزندڈاکٹر تعمیرؔ فنون لطیفہ دی طرف نہ صرف مائل ہوئے،بلکہ انہاں فنون وچ اپنے والد دی طرح کمال حاصل کیتا،جس دا اک ثبوت اُنہاں دی اُردو شاعری اے۔
ڈاکٹر تعمیرؔ بنیادی طور پرفنِ تعمیر دے اک عالمی شہرت یافتہ ماہر نيں۔اُنہاں نوں اپنے شعبے دا مردِ میدان تے استاذ الاستاداں تسلیم کيتا جاندا اے ۔اس شعبے وچ اُنہاں دے بے شمارشاگردپوری دنیا دے وکھ وکھ خطّاں وچ اپنے ناں تے کم دے سبب شہرت رکھدے نيں۔فنِ تعمیر دے وکھ وکھ موضوعات توں متعلق اُنہاں دی متعدد لکھتاں شائع ہوچکیاں نيں،جو عالمی سطح اُتے دادتحسین حاصل کرچکیاں نيں۔شاعری اُنہاں دی گھٹّی وچ پئی اے ۔خبرے اِسی لئی اُنہاں دے اک درجن دے نیڑے شعری مجموعے وجود وچ آچکے نيں،جنہاں وچوں کچھ تشنۂ طباعت نيں۔دلچسپ گل ایہ اے کہ فنِ تعمیر جداں غیر ادبی شعبے وچ اپنی عمر دا بیشتر حصّہ گزارنے دے باوجود اُنہاں دی ادبی سرگرمیاں وچ کدی جمود نئيں آیا۔ اپنی وکھ وکھ اعلیٰ ذمہ داریاں دی وجہ توں اُنہاں دی ادبی سرگرمیاں وچ کمی ضرورآئی، البتہ کلی طور اُتے اوہ شعر و ادب توں کدی دور نئيں ہوئے۔
تعمیرؔ دی ادبی زندگی دا آغازعنفوان شباب ہی توں ہويا ۔اُنہاں دا رحجان شاعری دی طرف سی،جو آگے چل کے اُنہاں دی شاندارغزلیہ شاعری دا سبب بن گیا۔اُنہاں کےآغازِ شعر گوئی وچ بھانويں قدامت پسندی، تصنع اورتکلف توں لبریز ماحول پایا جاندا سی،لیکن تعمیرؔ نے اپنے لئی اک وکھ راہ کڈی۔ انہاں دی شعری کائنات وچ داخل ہوݨ دے لئی انہاں دے وسیع تر تصورِ شعر توں اسيں آہنگ ہونا ضروری اے ۔اُنہاں دی شاعری نہ تاں کسی علمیت تے زعم توں بوجھل اے تے نہ ہی بوجھل کردی اے۔ بہت آہستگی توں ایداں دے دل وچ اترتی اے جداں کوئی راز تے کدی فرحت تے کدی کچھ دیر نوں کسی فراموش چيتا دا دُکھ بن جاندی اے ۔جدید فکرو روايتی اندازکا امتزاج، مقامی رنگ، منظر کشی دا حسین انداز، خوبصو رت لفظاں دا برمحل استعمال، اپنے تجربات، مشاہدات تے احساست نوں فکر کے رنگ وچ رنگ کر اپنے طریقے توں بیان کرنا تعمیرؔچنڈیگڑھی دے کلام دی امتیازی خصوصیت اے ،جس دا مظاہرہ اُنہاں دے کلام وچ جگہ جگہ ہُندا اے۔
تعمیرؔچنڈیگڑھی اک لحاظ توں اک گوشہ نشاں شاعر نيں۔اوداں وی کہیا جاندا اے کہ کسی قسم دی شاعری ہو، بہر حال شاعری تنہائی دی متقاضی ہُندی اے۔ اکثر انہاں نوں مشاعراں توں وکھ دیکھاگیا اے ،اس دے باوجود اوہ اک باشعور تے باصلاحیت شاعر نيں،جن دے اشعار دی خاصیت انہاں دا آسان تے سلیس بولی وچ ہونا اے ۔ایہ چند شعر ملاحظہ فرماؤ ؎
کِس حُسنِ بے نیاز کی دِل کو تھی جستجو
جس جستجو میں زندگی در زندگی گئی
مُردہ دِلوں نے زیست ہوس کو سمجھ لیا
تہذیبِ دورِ حال سے زندہ دِلی گئی
فسون و سحر ہے قلب و نظر پر حُسن کا ایسا
کہ پیغام محبت غمزۂ قاتل لگے مجھ کو
تنہائیوں میں یاد تری آئی کیا صنم
ظلمت کدۂ زیست چراغاں ہُوا کبھی
تعمیرؔ نے اپنی شاعری وچ کلاسیکی روایت کيتی پاس داری وی دی اے تے ترقی پسندی تے جدیدیت دے رجحانات و اثرات نوں وی قبول کيتا اے۔ کلاسیکی، ترقی پسندی تے جدیدیت دی آمیزش توں انہاں دی شاعری کااک منفرد رنگ و آہنگ وجود وچ آیااے۔ انہاں دے ایتھے تخلیقی توانائی دا وفور وی اے تے فکری تازگی بھی۔ انہاں دے ایتھے جمود و تعطل نئيں، بلکہ اک تحرک و تموج اے۔ انہاں دا زاویۂ نظر بہت وسیع اے۔ انہاں دے کلام وچ تفکر و تعقل، سٹھ(طنز) و مزاح، حسن و عشق دی داستاں، عصری مسائل و موضوعات دے نال نال تصوف و سلوک دے رموز و اسرار دی جلوہ گری وی قاری نوں نظر آتی اے۔
تعمیرؔ دے ایتھے عمدہ تشبیہات، استعارات تے تلمیحات دا وی ہنر مندانہ استعمال ہويا اے۔ اُنہاں دی شاعری دا اک خوش گوار پہلو ایہ وی اے کہ انھاں نے اپنی غزلاں تے نظماں وچ آسان تے عام فہم لفظاں و تراکیب دا استعمال کيتا اے۔ بھاری بھرکم تراکیب اورعربی فارسی دے مشکل لفظاں دے استعمال توں حتی الامکان احتراز کيتا اے۔ انہاں دی بیش تر غزلاں سہلِ ممتنع دے دائرے وچ آتی نيں۔ اس دے علاوہ انہاں دی غزلیہ شاعری دی نمایاں خوبی ایہ اے کہ انھاں نے ہندی لفظاں نوں اس فن کارانہ تے ہنر مندانہ انداز توں اپنی غزلاں وچ استعمال کيتا اے کہ انہاں دی غزلاں دا حسن دوبالا ہوگیا اے۔ انہاں دی شاعری اپنے اسلوب و اندازکی دل کشی و رعنائی، فکری بلندی، فنی پختگی تے خیالات دی ندرت و جدت دی وجہ توں معاصر شعری منظر نامے وچ اک منفرد مقام دی حامل اے۔ انہاں دی شاعری وچ بھر پور عصری حسیت دا وی احساس ہُندا اے۔ انھاں نے نظم و غزل دونے صنفاں وچ طبع آزمائی دی اے تے دونے اصناف وچ قابل قدر تخلیقات موجود نيں، لیکن طبعی طور اُتے انہاں دا میلان غزلاں دی طرف ودھ اے۔ یعنی زلفِ غزل دی اسیری انھاں ودھ راس آئی اے۔ انہاں دے شعری مجموعے دے مطالعے دے بعد وچ آپ وی اِس نتیجے اُتے پہنچیاں گے کہ اُنہاں دی شاعری دا اصل جوہر انہاں دی غزلاں ہی وچ نمایاں ہُندا اے۔
اب انہاں دی غزلاں دے کچھ اشعار ملاحظہ فرماواں تے لطف اٹھاؤ:؎
سیاست،رنگ و نسل، ذات و مذہب دی نیہہ اُتے تعصب تے تنگ نظری تے انسانیت دی ناقدری اُتے انہاں دا ایہ شعر ملاحظہ فرماواں ؛کس قدر سچا شعر اے :؎
شانِ انسانیت ہوتی ہے بُلند انساں سے
ورنہ کیا فرق رہے جانور اور اِنساں میں
اس عہد وچ چہار سو افتراق و انتشار،بھَو و ہراس تے اندیشہ و تشویش دا جو ماحول اے ،اس دے تناظر وچ انہاں دا ایہ شعر دیکھو:؎
ہے دورِ تلخ و شوخ میں تشویش و انتشار
پھولے پھلے گا اس میں کوئی مردِ انکسار
اج عالمی سطح اُتے انسانی زندگی اخلاق و کردار توں عاری اے ۔اس نکتے نوں وڈی خوبی توں بیان کيتا اے :؎
وہ بھلا لائقِِ انسانیت کیسے ہوگی
زِندگی کا اگر اخلاق پہ آدھار نہیں
اِسی موضوع نال ملدا جلتایہ شعران دی باریک بینی دی دلیل اے :؎
عرش پیما سہی اِنسان کے اوزارِ جدید
رفعتِ عرش سے اخلاق گِرا لگتا ہے
سرمایہ دارانہ نظام نے محتاجاں تے مفلوک الحال لوکاں دا ستیاناس کردتا اے ۔اہلِ زر دی سفاکی دا نقشہ اِس شعر وچ کھِچیا اے :؎
ایمان کو بیچ کر ہی مقدّر خریدنا
ہے اہلِ زر کا کھیل غریبوں کو لوٹنا
شاعر آج دے اس پرفتن تے پرآشوب دور وچ انسانیت،پیارو محبت تے کامیاب زندگی دے سراغ دا پیغام عام کرنے تے دل دی بستیاں آباد رکھنے دی تلقین کردے نيں۔ آفاقی صداقت دے حامل انہاں دے ایہ شعر ملاحظہ فرماؤ :؎
فردوس و جنّت و ارم اُس کو تو دے خدا
ضربِ پیام حق اگر دل پر غلام لے
درشن بھی دے اسے کبھی اے حُسنِ بے نیاز
دل کی زبان نام ترا صبح و شام لے
ناراضگی کا کچھ بھی سبب ہو صنم، مگر
تہذیب پر ہے لازمی میرا سلام لے
وہ ہے رضائے خالقِ دنیا سے آشنا
دشمن سے بھی کبھی نہ جو شخص انتقام لے