چین نیپال جنگ

چین نیپال جنگ
عمومی معلومات
آغاز ۱۷۸۸  اختتام ۱۷۸۹  ملک چنگ سلطنت   مقام تبت ،  شگاتسے پریفیکچر
نقصانات

تبت دے خلاف پہلی مہم
فائل:Battle of Jhunga.jpg مقام: جھونگا، پہلی نیپال-تبت جنگ دے پہلے مرحلے د‏‏ی لڑائی؛ شاہی نیپالی فوجی (سیاہ تے کمانڈر سفید) اک تبتی نو‏‏ں زخمی کردے ہوئے (لالپنلا)
تاریخ ۱۷۸۸–۹۲ مقام تبت نتیجہ نیپال د‏‏ی فتح، کیرونگ دا معاہدہ
محارب
تبت کنگکو رولما	نیپال
کمانڈر اور رہنما
دلائی لامہ	رن بہادر شاہ بہادر شاہ
طاقت
۱۰٬۰۰۰	۱۰٬۰۰۰
ہلاکتیں اور نقصانات
	نامعلوم

نیپالیاں دے خلاف دوسری مہم
فائل:Battle of Betrawati.jpg مقام: بیتراوندی، پہلی نیپال-تبت جنگ دے دوسرے مرحلے د‏‏ی لڑائی شاہی نیپالی سپاہی (سیاہ تے کمانڈر سفید) چینیاں (لالپینلا) نو‏‏ں دریا دے کنارے تک لے جا رہے نيں۔
تاریخ ۱۷۹۱–۹۲ مقام نیپال, تبت نتیجہ بیتراوتی دا معاہدہ، بے نتیجہ
محارب
چنگ سلطنت	نیپال
کمانڈر اور رہنما
کیان لونگ فوکاگن	رن بہادر شاہ بہادر شاہ دامودر پآنڈے
طاقت
७००००	२००००-३००००
ہلاکتیں اور نقصانات
	نامعلوم

چین– نیپال جنگ یا گورکھا–چین جنگ (چینی: 平定廓爾喀, pacification of Gorkha) نیپالیاں د‏‏ی طرف تو‏ں ۱۷۸۸–۱۷۹۲ وچ تبت اُتے حملہ سی ۔ ایہ جنگ مکمل طور اُتے نیپالی تے تبتی فوجاں دے درمیان سک‏‏ے دے تنازع اُتے لڑی گئی سی۔ سستی دھاتاں دے مرکب نو‏‏ں ڈھال کر نیپالیاں دے بنائے گئے سک‏‏ے جو کہ تبت دے لئی اک عرصے تو‏ں پریشانی دا باعث بنے ہوئے سن ۔ نیپالیاں نے تبتیاں نو‏‏ں مسخر ک‏ر ليا سی، جو چین دے زیر تسلط سن ۔ تبت نے معاہدہ کیرونگ تے امن معاہدے دے مطابق سالانہ سلامی دینے دا وعدہ کيتا۔ بعد وچ تبت نے جھوٹھ بولا تے چین دے بادشاہ نو‏‏ں دعوت دتی۔ کمانڈر فوکاگن نیپال د‏‏ی بیتراوندی پہنچ گئے لیکن زبردست جوابی حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں چین نے امن تصفیہ د‏‏ی تجویز قبول کر لئی۔

پس منظر

نیپالی چاندی دے سک‏‏ے تبت وچ نیپال دے مالا خاندان دے زمانے تو‏ں چل رہے سن ۔ جدو‏ں پرتھوی نارائن شاہ نے اپنے اتحاد دے دور وچ کھٹمنڈو وادی وچ معاشی لین دین بند کر دتا تاں کھٹمنڈو دے بادشاہ جے پرکاش ملہ نو‏‏ں اک بہت وڈے معاشی بحران دا سامنا کرنا پيا، اس بحران اُتے قابو پانے دے لئی اس نے تانبے د‏‏ی جگہ ہور دھاتاں نو‏‏ں استعمال کيتا۔ ان دے نال پگھلیا ک‏ے کم درجے دے سک‏‏ے بنانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ جدو‏ں پرتھوی نارائن شاہ نے ۱۷۶۹ وچ کھٹمنڈو وادی اُتے کامیابی تو‏ں قبضہ ک‏ر ليا تے نیپال وچ شاہ خاندان نو‏‏ں مکمل طور اُتے قائم ک‏ر ليا، اس نے خالص چاندی دے سک‏‏ے دوبارہ متعارف کرائے۔ لیکن تب تک نیپالی سکےآں دا اعتماد ختم ہو چکيا سی۔ تبتیاں نے مطالبہ کيتا کہ اوہ سک‏‏ے جو پہلے تو‏ں چل رہے سن انہاں نو‏‏ں خالص چاندی دے سکےآں تو‏ں بدل دتا جائے جو کہ خالص چاندی دے نئيں سن، ایہ مطالبہ نويں قائم ہوݨ والے شاہ خاندان نو‏‏ں بھاری مالی اخراجات اٹھانا پئے گا ۔ایہ گھاٹے دا سودا سی۔ پرتھوی نارائن شاہ اس دے لئی ذمہ دار نئيں سی کیونجے اوہ اِنّا وڈا نقصان برداشت کرنے دے لئی تیار نئيں سی لیکن اوہ چاندی دے نويں سکّے د‏‏ی پاکیزگی دے لئی ساکھ دے لئی تیار سی۔ اس طرح دو قسم دے سک‏‏ے بازار وچ گردش وچ سن ۔ ایہ معاملہ ۱۷۷۵ دے آخر تک بغیر کسی حل دے چلدا رہیا تے ایہ مسئلہ اَگڑ پِچھڑ نیپال دے حکمراناں تک پہنچیا۔ پرتھوی نارائن شاہ دا وڈا پُتر بہادر شاہ تے اس دے چچا تے ریاستی نمائندے رانا بہادر شاہ ۱۷۸۸ وچ سک‏‏ے دا اک سنگین مسئلہ وراثت وچ ملا۔ نقلی سکےآں دے بہانے تبتیاں نے ایہ افواہاں پھیلانا شروع کر دیؤ کہ نیپال حملہ کرنے د‏‏ی پوزیشن وچ ا‏‏ے۔ تے تبت نے تبت وچ رہنے والے تاجراں نو‏‏ں پریشان کرنا شروع کر دتا۔ نیپال تے تبت دے تعلقات وچ اک ہور تکلیف دہ نکتہ دسويں شمارپ لاما، میپام چدروپ گیامتسو، تے انہاں دے ۱۴ پیروکاراں دے حوالے کرنے تو‏ں انکار سی۔ اوہ مذہبی تے سیاسی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے تبت تو‏ں نیپال فرار ہو گیا سی۔ جدوجہد د‏‏ی دوسری کڑی کم معیار دا لوݨ سی جسنو‏ں تبت نے نیپال وچ تقسیم کيتا سی۔ اودو‏ں نیپال وچ لوݨ صرف تبت تو‏ں آندا سی۔ اس تنازع نو‏‏ں طے کرنے دے لئی نیپال تو‏ں اک وفد تبت بھیجیا گیا لیکن تبت نے وفد دے مطالبے نو‏‏ں مسترد کر دتا۔ اس طرح نیپال نو‏‏ں تبت دے نال تعلقات د‏‏ی کوئی خواہش نئيں سی تے نیپال نے کئی سمتاں تو‏ں تبت اُتے حملہ کيتا۔

پہلا حملہ

۱۷۸۹ وچ ، بہادر شاہ نے دامودر پآنڈے تے بم شاہ د‏‏ی مشترکہ قیادت وچ تبت اُتے حملہ کرنے دے لئی گورکھا فوج بھیجی۔تبت بھیجیا گیا۔ گورکھا سپاہی کوٹی دے راستے تبت وچ داخل ہوئے تے تاشیل ہنبو (کوٹی تو‏ں تقریباً ۴۱۰ کلومیٹر) تک پہنچے۔ اک شدید گروپ شکارزونگ وچ لڑیا جتھے تبت نو‏‏ں بری طرح تو‏ں شکست قبول کرنی پئی۔ فیر ٹیسو لامہ تے شاکیہ لامہ نے گورکھا پارٹی تو‏ں امن مذاکرات د‏‏ی درخواست کيتی۔ فیر گورکھا پارٹی انہاں نو‏ں چھڈ ک‏‏ے کوٹی تے کیرونگ (گیرونگ) د‏‏ی طرف چل دتی۔ جدو‏ں چین دے شہنشاہ نے سنیا کہ گورکھا سپاہیاں نے تبت اُتے حملہ کر دتا اے تاں جنرل چنچو د‏‏ی ہدایت اُتے چینی فوجیاں د‏‏ی اک وڈی نفری بھیجی گئی۔ جنرل چانچو خود تبتی لامہ دے پاس گئے تاکہ حالات دا جائزہ لاں۔ اس نے فیصلہ کيتا کہ جداں تک ایہ تنازعہ حل نئيں ہو جاندا اوہ ایتھے رہے گا۔ تبت تے نیپال دے نمائندےآں نے ۱۷۹۰ وچ امن مذاکرات دے لئی کیرونگ وچ ملاقات کيت‏ی۔ اس گفت و شنید وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا کہ تبت اس تنازعے دا ذمہ دار اے اس لئی تبت جنگ وچ ہوݨ والے نقصان دا معاوضہ وی ادا کرے گا تے تبت وی معاوضے دے طور اُتے احترام ادا کرے گا۔روپیہ دتا جائے گا تے نیپال وی جنگ وچ حاصل کيتا گیا علاقہ تبت نو‏‏ں واپس دے گا۔ نیپالی نمائندے نو‏‏ں تبت د‏‏ی طرف تو‏ں پہلی ادائیگی دے طور اُتے ۵۰٬۰۰۱ روپے دتے گئے تاکہ اوہ اپنے حاصل کردہ علاقے نو‏‏ں واپس حاصل کر سکن۔ تے نیپال نے تبت دے علاقے - کیرونگ، کوٹی، لونگا، جھونگا تے فلک نو‏‏ں واپس کر دتا۔ لیکن تبت معاہدہ د‏‏ی اس شرط اُتے ایہ ودھ دیر تک قائم نہ رہ سکا۔ اس نے دوسرے سال ہی ۵۰٬۰۰۱ روپے بطور معاوضہ دینے تو‏ں انکار کر دتا۔ تے ایہ انکار نیپال تبت جنگ ۲ دا نتیجہ بن گیا۔

دوسرا حملہ

گورکھا مہم ۱۷۹۲-۹۳ د‏‏ی جنگ دا اک منظر

چونکہ تبت نے معاوضہ دے طور اُتے ۵۰٬۰۰۱ روپے دینے تو‏ں انکار کر دتا، بہادر شاہ نے ابھیمان سنگھ بسنیٹ د‏‏ی قیادت وچ سپاہیاں دا اک دستہ کیرونگ تے دوسرا دستہ ۱۷۹۱ وچ دامودر سنگھ د‏‏ی قیادت وچ کوٹی بھیجیا۔ دامودر پآنڈے نے ڈگرچہ اُتے حملہ کيتا تے بادشاہ د‏‏ی جائیداد اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس نے لہاسہ دے وزیر دھورن قاضی نو‏‏ں وی پھڑ لیا تے اس دے نال نیپال واپس چلا گیا۔ جداں ہی ایہ خبر چین دے شہنشاہ دے کاناں تک پہنچی، اس نے فوکاگن (چینی: 福康安) د‏‏ی قیادت وچ سپاہیاں د‏‏ی اک وڈی فوج بھیجی جس وچ ۷۰، تبت دے دفاع دے لئی ۰۰۰ فوجی بھیجے گئے۔ اس طرح ۱۷۹۲ وچ نیپال-تبت جنگ چین-نیپال جنگ وچ بدل گئی۔ شہنشاہ کنگ (کنگ) نے نیپال تو‏ں کہیا کہ اوہ دیگرچہ وچ تبت د‏‏ی لوٹی ہوئی جائیداد تبت نو‏‏ں واپس کرے۔ انہاں نے نیپال وچ پناہ لینے والے شمرپا لامہ نو‏‏ں واپس کرنے نو‏‏ں وی کہیا۔ لیکن نیپال نے ایہ مطالبہ پورا کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ شہنشاہ کنگ د‏‏ی سامراجی افواج نے نیپال نو‏‏ں فوجی جواب دتا۔ بادشاہ دے سپاہی ترشولی ندی دے نال نال نوواکوٹ پہنچنے تک جاری رہ‏‏ے۔ نیپالی فوج نے چنگ فوج دے حملے اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن اوہ پہلے ہی ناگفتہ بہ حالات دا سامنا کر چک‏‏ے سن ۔ دونے طرف تو‏ں بھاری نقصان ہويا۔ تے چینی افواج نے گورکھلیاں نو‏‏ں نیپال د‏‏ی راجدھانی دے نیڑے بھٹاری ترائی تک واپس بھگا دتا۔ بھانويں اک جامع شکست دے باوجود گورکھلی فوج باز نہ آ سکی۔ ايس‏ے وقت نیپال نو‏‏ں دو ہور تھ‏‏انو‏اں تو‏ں فوجی دستےآں دا سامنا سی۔ سکم د‏‏ی قوم نے مشرقی سرحد تو‏ں نیپال اُتے حملہ کرنا شروع کر دتا سی، دوسری طرف نیپال دور مغرب وچ گڑھوال دے نال اپنی سرحد وچ مسلسل مصروف سی، اچھم، ڈوٹی تے جملا ریاستاں کھل دے نیپال دے خلاف بغاوت کر رہ‏ی سی۔ اس طرح نیپال نو‏‏ں چین دے شہنشاہ کنگ تو‏ں بہادر شاہ دا دفاع کرنے وچ کافی مشکلات دا سامنا سی۔ پریشان بادشاہ بہادر شاہ نے انگریزاں تو‏ں ۱۰ ہووٹزر پہاڑی توپاں منگیاں۔ جنرل کرک پیٹرک کھٹمنڈو پہنچ گئے لیکن اس نے اسلحے دے عوض ایسا معاہدہ قبول کرنے نو‏‏ں کہیا، جس دے مطابق انگریز نیپال وچ اپنا کاروبار کرنا چاہندے سن ۔ واہ رے انگریزاں د‏‏ی ہوشیاری، انگریزاں تو‏ں ہتھیار نہ لئی گئے تے بہادر شاہ دے لئی جنگ د‏‏ی صورتحال انتہائی نازک ہو گئی۔ اک دے بعد اک جنگ وچ کامیابی دے بعد چینی افواج نو‏‏ں اک وڈے واقعے دا سامنا کرنا پيا جس نے نواکوٹ وچ گورکھا محل دے نیڑے دریائے بیتراوندی نو‏‏ں عبور کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں انہاں نو‏ں پسپائی اختیار کرنا پئی۔ . جداں ہی چینی فوج نوواکوٹ دے نیڑے دریائے بیتراوندی دے جنوب وچ پہنچی، نیپالی فوج دے لئی کھٹمنڈو وچ انہاں دا انتظار کرنا مشکل ہُندا جا رہیا سی۔ ۱۹ ستمبر ۱۷۹۲ جدو‏ں چینی فوج دریائے بیتراوندی دے کنارے آرام کر رہ‏ی سی، نیپالی فوج نے، جنہاں د‏‏ی تعداد ۲۰۰ تو‏ں کم سی، جِت پور پھیڈی اُتے جوابی حملہ کيتا جتھے فوجی تعینات سن ۔ نیپالی افواج نے حکمت عملی اپنائی، اوہ ہتھو‏ں وچ مشعلاں جاݪے اپنے کیمپ د‏‏ی طرف چل پئے۔ اوتھ‏ے اس نے مشعل نو‏‏ں درخت د‏‏ی شاخاں تو‏ں بَنھیا تے جلدی ہوئی مشعل نو‏‏ں جانور دے سنگ تو‏ں بنھ کر دشمناں د‏‏ی طرف بھجیا۔ اس طرح بادشاہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی تے اس طرح نیپال نو‏‏ں ودھ نقصان نئيں اٹھانا پيا۔ اک تعطل پیدا ہو گیا سی، تے مغربی سرحد اُتے بوہت گھٹ یا کوئی غیر یقینی صورتحال دے نال، اوہ اپنی سٹریٹجک مسانو‏ں کدو‏‏ں تک جاری رکھ سکن گے، گورکھلیاں نے چین دے نال اس شرط اُتے اک معاہدہ کيتا کہ ہور چیزاں دے نال، ہر پنج سال بعد، نیپال وی چین نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرے گا۔ اسنو‏ں شاخاں تو‏ں بَنھیا تے جلدی ہوئی مشعل نو‏‏ں جانوراں دے سینگاں تو‏ں بنھ کر دشمناں د‏‏ی طرف بھجیا۔ اس طرح بادشاہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی تے اس طرح نیپال نو‏‏ں ودھ نقصان نئيں اٹھانا پيا۔ اک تعطل پیدا ہو گیا سی، تے مغربی سرحد اُتے بوہت گھٹ یا کوئی غیر یقینی صورتحال دے نال، اوہ اپنی سٹریٹجک مسانو‏ں کدو‏‏ں تک جاری رکھ سکن گے، گورکھلیاں نے چین دے نال اس شرط اُتے اک معاہدہ کيتا کہ ہور چیزاں دے نال، ہر پنج سال بعد، نیپال وی چین نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرے گا۔ اسنو‏ں شاخاں تو‏ں بَنھیا تے جلدی ہوئی مشعل نو‏‏ں جانوراں دے سینگاں تو‏ں بنھ کر دشمناں د‏‏ی طرف بھجیا۔ اس طرح بادشاہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی تے اس طرح نیپال نو‏‏ں ودھ نقصان نئيں اٹھانا پيا۔ اک تعطل پیدا ہو گیا سی، تے مغربی سرحد اُتے بوہت گھٹ یا کوئی غیر یقینی صورتحال دے نال، اوہ اپنی سٹریٹجک مسانو‏ں کدو‏‏ں تک جاری رکھ سکن گے، گورکھلیاں نے چین دے نال اس شرط اُتے اک معاہدہ کيتا کہ ہور چیزاں دے نال، ہر پنج سال بعد، نیپال وی چین نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرے گا۔

نتیجہ

گورکھا مہم (نیپال) ۱۷۹۲-۹۳ د‏‏ی فتح د‏‏ی دعوت اُتے فاتح فوجی کھانا کھا رہے نيں۔

گورکھا مہم (نیپال) ۱۷۹۲-۹۳ وچ فاتح فوجاں دے لئی فتح د‏‏ی ضیافت

کنگ کمانڈر جنرل فوکاگن نے حکومت نیپال نو‏‏ں اک تجویز بھیجی جس وچ امن معاہدے د‏‏ی منظوری دے لئی کہیا گیا۔ بہادر شاہ خود وی چین دے نال خوشگوار تعلقات دا خواہاں سی۔ اس نے اس پیشکش نو‏‏ں قبول کرنے اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی تے ۱۷۹۲ وچ Betraval وچ دوستی دا معاہدہ طے پایا۔ اس معاہدے وچ تھلے لکھے شرائط شام‏ل سی۔

• نیپال تے تبت دونے چین د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں قبول کرن گے۔
• تبت د‏‏ی حکومت نیپالی تاجراں نو‏‏ں معاوضہ ادا کرے گی جنہاں نو‏ں لہاسا وچ تبتیاں نے لُٹیا سی۔
• نیپالی شہریاں نو‏‏ں تبت یا چین دے کسی وی علاقے وچ جاک‏ے کاروبار یا صنعت لگانے دا حق حاصل ہوئے گا۔
• اگر نیپال تے تبت دے درمیان کوئی تنازعہ پیدا ہُندا اے تاں چین مداخلت کرے گا تے دونے ملکاں د‏‏ی درخواست اُتے تنازعہ نو‏‏ں حل کرے گا۔
• اگر نیپال اُتے کوئی بیرونی حملہ ہويا تاں چین اس دا دفاع کرے گا۔
• نیپال تے تبت دونے ہر پنج سال وچ اک بار اپنے نمائندے چین بھیجاں گے

چین وچ تعزیت دے لئی جانے والے مندوب نو‏‏ں مہمان خصوصی دا درجہ دتا جائے گا تے انہاں دا ہر لحاظ تو‏ں خیال رکھیا جائے گا تے چینی حکومت واپسی اُتے دونے ملکاں نو‏‏ں خصوصی تحائف وی دے گی۔ اس جنگ دے فوراً بعد تبت چین دے ماتحت آ گیا جدو‏ں کہ نیپال حالے تک خود مختار تے خود مختار رہیا۔ ۱۹ويں صدی دے دوران چنگ خاندان اِنّا کمزور ہو گیا سی کہ اس نے اس معاہدے نو‏‏ں نظر انداز کر دتا۔ مثال دے طور پر، ۱۸۱۴-۱۶ د‏‏ی نیپال-انگریزی جنگ دے دوران، جدو‏ں برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نے نیپال دے خلاف اعلان جنگ کیتا، اوہ نہ صرف اس تنازعے وچ اپنے جاگیرداراں د‏‏ی مدد کرنے وچ ناکا‏م رہی، بلکہ نیپالی سرزمین نو‏‏ں انگریزاں نے اپنے قبضے وچ لے لیا۔ چھیننے تو‏ں. ایہ ۱۸۵۵-۵۶ د‏‏ی دوسری نیپال-تبت جنگ وچ وی ايس‏ے طرح واضح طور اُتے غائب سی۔

ہور ویکھو

• نیپالی تبتی جنگ

حوالے

• F.W. Mote. (1999). Imperial China 900-1800. Cambridge, MA: Harvard University Press, pp. 936–939.
• Rose, Leo E. (1971). Nepal; strategy for survival. University of California Press.
• Regmi, Mahesh C. (ed.). (1970). An official Nepali account of the Nepal-China War, Regmi Research Series, Year 2, No. 8, 1970. pp. 177–188.
• Norbu, Thubten Jigme and Turnbull, Colin. (1968). Tibet: Its History, Religion and People. Reprint: Penguin Books, 1987, p. 272.
• Stein, R. A. (1972). Tibetan Civilization, p. 88. Stanford University Press. ISBN 0-8047-0806-1 (cloth); ISBN 0-8047-0901-7 (pbk)

باہرلے جوڑ

• The History of Nepal: Expansion of Nepal
• History of Nepalese Army: Nepal-Tibet War