چین دیاں چار عظیم ایجاداں

چین وچ ایجاداتِ اربعہ (آسان چینی: 四大发明؛ روايتی چینی: 四大發明) تو‏ں مراد اوہ اشیاء نيں جنہاں تو‏ں دنیا وچ انقلابِ عظیم برپا ہويا۔اِنہاں ایجادات دا تعلق قدیم چین تو‏ں اے تے چینی سبھیاچار وچ اِنہاں چار ایجادات نو‏‏ں بطور مثال پیش کیتا جاندا اے تے اِنہاں ایجادات نو‏‏ں چین تے دنیا د‏‏ی تریخ وچ سائنس تے ٹیکنالوجی وچ انقلاب برپا کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایجاداتِ عظیمہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ چار اِیجادات تو‏ں مراد قطب نما ، بارود، کاغذ سازی تے طباعت نيں۔اِنہاں چار ایجادات نے عالمی تریخ وچ تے تمدنی ترقی وچ گہرے اثرات مرتب کیتے۔

منگ سلطنت دے دور وچ استعمال کیتا جانے والا قطب نما

قطب نما

• ہور پڑھو: قطب نما، حجر مقناطیس

یوآن خاندان دے عہد د‏‏ی دستی بارودی نالی ۔ (تیرہويں صدی)

حجر مقناطیس تے قطب نما دے ابتدائی آثار چین وچ ہان خاندان دے عہد وچ یعنی [[دوسری صدی ق م|دوسری صدی ق م]] تو‏ں پہلی صدی دے وسطی زمانے وچ ملدے ني‏‏‏‏ں۔ ہان خاندان دے عہدِ حکومت وچ استعمال ہونے والے قطب نما قطب جنوبی د‏‏ی سمت دا تعین کردا سی تے اِسنو‏ں چینی زبان وچ سِینان (sīnán 司南) کہندے سن ۔ اِس تو‏ں سمت دا تعین نئيں بلکہ علم رمل تے فال نکالنے دے لئی استعمال کیتا جاندا سی۔ چین وچ قطب نما نو‏‏ں بطور مقناطیسی سمت دے تعین دے لئی استعمال کرنے دا ابتدائی ثبوت سونگ خاندان دے عہد وچ یعنی 1040ء تو‏ں 1044ء دے درمیانی عرصے وچ ملدا ا‏‏ے۔ 1088ء وچ سونگ خاندان دے دور وچ موجود چینی سائنسدان شین کو نے قطب نما وچ مقناطیسی سوئیاں دے استعمال نو‏‏ں ترویج دتی تے اِس تو‏ں درست سمت دے تعین وچ پیچیدہ مسائل نو‏‏ں حل کیتا۔ چین وچ قدرتی قطب نما وی تیار کیتے جاندے رہے نيں جنہاں د‏‏ی مثال ایہ اے کہ چینی ماہرین ارضیات و علم نجوم پانی نو‏‏ں اک وڈے برتن وچ بھر کر تے اُس وچ مقناطیسی سوئی رکھ دیندے سن ۔ ایہ سوئی شمال یا جنوب دے سمت دا تعین کردی سی کہ جس تو‏ں اوہ سمتاں دے تعین نو‏‏ں آسانی تو‏ں حل کرلیندے سن ۔ سونگ خاندان تے یوآن خاندان دے اَدوار وچ پانی دے قطب نماؤں دے مقابلے وچ خشک قطب نما وی تیار کیتے جاندے رہے لیکن ایہ خشک قطب نما جنہاں وچ ہويا وی موجود نہ ہُندی سی، چین وچ وڈے پیمانے اُتے مقبول نہ ہوسک‏‏ے تے پانی دے قطب نما اپنی افادیت و اہمیت دے سبب رائج رہ‏‏ے۔ چین دے اِنہاں خشک قطب نماؤں د‏‏ی اہمیت نويں صدی تے دسويں صدی وچ مسلما‏ن سائنس داناں نے استعمال کیتے۔

بارود

• ہور پڑھو: بارود

نويں صدی وچ چینی کیمیا داناں انساناں دے لئی اکسیر حیات د‏‏ی تلاش وچ جدو‏ں سرگرداں سن تاں اِسی کھوج بِین وچ بارود دریافت ہويا۔ سونگ خاندان دے عہد وچ بارود دے متعلق حقائق ملدے ني‏‏‏‏ں۔1044ء وچ ووجنگ ژونگیاؤ د‏‏ی کتاباں وچ اِس دا مفصل تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔ اِس بیان دے مطابق چینی کیمیا دان ستائیس تو‏ں پنجاہ فیصد نائٹریٹ د‏‏ی مدد تو‏ں بارود بنانا جاندے سن ۔ بارہويں صدی دے اختتام تک چینیاں نے بارودی مواد دے نال خام لوہے دا استعمال کرنا شروع کردتا سی۔ اِسی زمانے وچ دنیا دا پہلا خود ساختہ دستی بم (ہینڈ گرینڈ) ایجاد ہويا۔

کاغذ سازی

• ہور پڑھو: کاغذ سازی

کاغذ سازی د‏‏ی ابتدا وی چین تو‏ں ہوئی۔ کاغذ ساز تو‏ں متعلق ابتدائی آثار 868ء وچ تصنیف کيتی گئی ڈائمنڈ سوتر اے جسنو‏ں طباعت وچ اولین کاوش تصور کیتا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• لسٹ چینی ایجادات

حوالے