چھج بھنݨا
چھجّ دی وی کدے سرداری ہندی سی
سکھویر سنگھ کنگ
پنجاب اک کھیتی پردھان صوبہ ہون کارن پینڈو پنجابی گھراں وچّ مڈھ توں ہی کھیتی نال سبندھت سنداں، سادھناں اتے بھانڈیاں نوں بڑے پیار نال ورتیا اتے سامبھیا جاندا رہا ہے۔ چھجّ وی کھیتی لئی ورتے جاندے سنداں وچوں اک ہے، جسنوں کھیتی سبھیاچار وچّ خاص سنمان حاصل رہا ہے۔ چھجّ کانیاں نوں بڑے کلاتمک طریقے نال خاص قسم دی تار نال پرو کے بنایا جاندا ہے۔ کانیاں دا بنیا ہون کارن ایہہ بہت ہولا ہندا ہے اتے تلکنا تل ہون کارن اس نال اناج جاں پھوس چپکدا نہیں اتے اک ہتھ مار کے اسنوں آسانی نال جھاڑیا جا سکدا ہے۔ چھجّ بوہل دا راجا ہندا سی۔ کنک اتے ہور فصلاں دے پکّ جان تے وڈھن تو بعد بلداں نال گاہیا (درڑیا) جاندا سی پھر اناج وچوں پھوس آدی وکھ کرن لئی چھجّ وچّ پا کے ہوا دے رکھ انوسار اچائی توں سٹیا جاندا سی۔ جس نال پھوس ہوا نال اڈّ کے وکھ ہو جاندا اتے اناج دھرتی دی گوروتا اتے وزن نال سدھا چھجّ توں ہیٹھاں ڈگدا جاندا۔ اناج دیاں کجھ قسماں چھجّ نال چھنڈ کے بھاوَ اچھال کے صاف کیتیاں جاندیاں سن۔ اس پرکار چھجّ دھرتی دی گوروتا اتے ہوا دے پربھاو نال اناج دی صفائی دا مکھ سادھن سی۔ اوہناں سمیاں وچّ زیادہتر اناج چھجّ کے منہ راہیں ہو کے ہی گھراں تکّ پہنچدا سی۔ اس کرکے چھجّ برکت دا پرتیک ہندا سی۔ جدوں چھجّ پرانا ہو جاندا اتے ورتو یوگ نہیں رہندا سی تاں اسنوں سٹیا نہیں جاندا سی بلکہ چھجّ نوں ودھاؤن دی رسم پرچلت سی۔ پرانے ہو چکے چھجّ نوں گھر وچّ خالی نہیں رکھیا جاندا سی بلکہ اس وچّ کجھ اناج پا کے رکھیا جاندا سی۔ جدوں در تے کوئی منگن آؤندا تاں چھجّ وچوں ہی اسنوں اناج دان کیتا جاندا سی۔ پھر کھیتی سنداں دے مشینی کرن ہو جان نال چھجّ دی سرداری الوپ ہندی گئی۔ پہلاں زیادہ خرچہ کرکے ویاہی نونہہ دھی بارے کیہا جاندا سی کہ چھجّ گہنیاں دا پا کے ویاہ کے لیاندی سی جاں توری سی۔ اج چھجّ صرف نانک چھکّ دی رسم وجوں ویاہ توں اک دن پہلی رات جاگو ویلے توڑن سمیں ہی دیکھن نوں ملدا ہے۔ اتھے وی چھجّ برکت اتے دان دا پرتیک ہے۔ نانک چھکّ اتے سندھارا عورت دی پیکیاں ولّ چھڈی جائداد دے حق وجوں دیکھیا جاندا ہے۔ پنجابی گھر دی دھی دے بچیاں دے ویاہ تے نانک چھکّ وجوں دتا سامان چھجّ بھرکے بھاوَ کھلے دل نال دتا جاندا ہے۔ اس دان کیتے سامان دے بدلے کجھ وی نہ لین اتے خالی چھجّ واپس نہ لے کے جان کارن ہی اسنوں ویاہ توں پہلی رات نچّ گا کے توڑن دی رسم اج وی پرچلت ہے۔ اس رسم دوران بولی پائی جاندی ہے:
‘‘توڑ دیو نی اس بھاگاں والے چھجّ نوں’’
پنجابی کہاوتاں وچّ وی چھجّ نوں ورتیا جاندا ہے۔ کسے جھوٹھے بندے نوں ٹوکن اتے چپّ کراؤن لئی کیہا جاندا ہے کہ ‘‘چھجّ تاں بولے چھاننی کی بولے’’ اتے کسے گلّ نوں زیادہ اچھالن تے ‘‘چھجّ وچّ پا کیچھٹنا’’کہاوت ورتی جاندی ہے۔ بھاویں کہ چھجّ اج کھلواڑیاں دا سلطان تاں نہیں رہا پر اج وی کافی پنجابی گھراں وچّ برکت، بھاگ اتے دان دین دے پرتیک وجوں سنبھال کے رکھیا جاندا ہے۔ اس طرحاں چھجّ دا اج وی پنجاب وراثت وچّ وجود قایم ہے اتے اگے وی رہے گا۔
چھجّ بھننا منڈے کڑیاں دے ویاہ وچ رات نوں جاگو کڈھدے ویلے نانکیاں ولوں نچّ-ٹپّ کے تہذیبی لوک بولیاں اتے ریتاں نال دادکیاں ولوں دتا گیا چھجّ بھنیا جاندا ہے۔ ایہہ ویاہ دی رسم ہے۔ اس وچ نانکیاں اتے دادکیاں دے بولیاں دے مقابلے وچ چھجّ بھنیا جاندا ہے۔ عامَ طور اتے چھجّ گھراں وچ کنک جاں دانے چھانن لئی ورتیا جاندا ہے۔ چھجّ نوں بناؤن لئی تیلا، چمڑے اتے دھاگے دی ورتوں کیتی جاندی ہے۔
چھجّ بھنن ویلے جہڑی بولی پئی جاندی اے اوہ ہے:
'چکّ چرکھا پرھاں کر پیڑھی، بھبکے نوں وجع لین دے'۔
اس بولی توں سپشٹ ہے کہ نانکیاں دادکیاں نوں جنسی پرتیک ورت کے چھیڑ رہیاں ہن۔ بھبکا لنگ دا پرتیک ہے۔ اک ہور بولی ہے۔
'جیٹھ چلیا نوکری جٹھانی دا منھ بگا
نی جٹھانیئیں تھالی وچّ بھبکا وجا۔
دیر چلیا نوکری درانی دا منھ بگا
نی درانیئیں ہن بھبکے دا پتہ لگا۔'
اصل وچّ کڑیاں نوں بھبکے دے ارتھ نہیں پتہ۔ اس لئی اوہ نجھک ہی بولی پائی جاندیاں ہن۔ بھبکے دا ارتھ ہے - گلاس، جو لنگ دا پرتیک ہے۔ دادکیاں چھجّ بھیوں کے رکھدیاں سن تاں کہ ایہہ ٹٹّ نہ سکے اتے اس دے مندے ارتھ نہ نکل سکن، بھاوَ نانکیاں جت نہ سکن۔
پنجابی لوکدھارا وچّ سودھو
چھجّ اہلے چھاننی،پرانت اہلے طوا اوئے،
پرانت اہلے طوا اوئے،
دادکیا دا میل آیا،
باجیگرا دا روا اوئے،