پنجابی ویاہ
پنجابی ویاہ
سودھوویاہ
سودھوانسانی زندگی وچ ویاہ دا اہم ستھان اے۔ مول روپ وچ ویاہ دے دو ادیش ہن اک تاں ایہہ جنسی سمضموناں نوں وسّ کرن دا انسانی سماج ولوں اپنایا اک ستھان اے اتے دوجا ایہہ اولاد دے سماجی سمضموناں اتے ذمہ واری نوں نردھارت کرن دی پرشٹھ زمین وی پیش کردا اے۔ انسانی زندگی دے تن پرمکھ پڑاواں جم، ویاہ اتے موت وچوں ویاہ سبھ توں مہتومکمل پڑائ اے۔1 چھہارا لگنا اس رسم مطابق لڑکی دا پیؤ لڑکے دے ہتھ اتے شگن دھردا اے۔ اج دے پونجیوادی یگ وچ ایہہ پنج سو، ہزار جاں اس توں ودھ وی ہو سکدا اے۔ سکا سیوا اسدی جھولی وچ پا کے چھہارا اسدے منہ لایا جاندا اے۔ اس لئی اس رشم دا ناں چھہارا لگنا منیا جاندا اے۔2
ویاہ کڈھواؤنا
سودھوپنڈت منڈے اتے کڑی دے نخشتر دیکھ کے ویاہ دا مہورت کڈھدا اے جے سیارہ سمت ٹھیک نہ ہووے تاں بھجن، جپ جاں پنّ دان کروایا جاندا اے۔ ویاہ دی تاریخ مقررہ ہو جاندی اے، جسنوں ویاہ کڈھواؤنا کیہا جاندا اے۔3
گھوڑیاں گاؤنا
سودھوکردار
سودھوویاہ دے دناں وچ منڈے دے گھر استریاں ولوں گائے جان والے لوک-گیت گھوڑیاں اکھواؤندے ہن۔ ویاہ توں پنج جاں ستّ دن پہلاں ویاہ والے گھر گاؤن بٹھا دتا جاندا اے۔ منڈے دے ویاہ توں پہلاں روز رات نوں ایہہ گیت گائے جاندے ہن۔ لاگی سارے گھراں وچ گاؤن دا سدا دے آؤندا اے۔ گھر دیاں سوانیاں تے ہور آنڈھناں-گواڈھناں تے شریکے بھائیچارے دیاں عورتاں کم کار توں ویہلیاں ہو کے رات نوں اکٹھیاں ہو کے گیت گاؤندیاں ہن۔ گیت شروع کرن توں پہلاں منڈے دے ویاہ `تے پنج جاں ستّ گھوڑیاں گاؤنیاں ضروری ہن۔4 ساڈے سماجی تانے-بانے وچ کوئی وی کم لوکگیتاں توں بناں نیپرے نہیں چڑھدا۔ انسان دے جم توں مرن تک دے سفر تے بعد وچ اسدیاں یاداں دے پرچھاویں وی لوکگیتاں وچ بجھے ہندے ہن۔ لڑکے دے ویاہ توں پہلا چاؤ ملارا تے شگنا تے گائے جان والے گیتاں نوں گھوڑیاں کیہا جاندا اے۔ ایہہ لڑکے دے ویاہ توں پہلاں گیارا، نوں، ستّ جاں پنج دناں توں آرنبھ کرکے ویاہ والے دن تک عورت جاتی ولوں گائیاں جاندیاں ہن جتھو تک گھوڑیاں نوں گاؤن دے ویلے دا تعلقات اے۔ ایہہ عورت طبقہ ولوں رات دے پہلے پہر توں آرنبھ کرکے لگپگ ادھی رات تک دے ویلے `چ سموہک طور تے گائیاں جاندیاں ہن۔
مطلب
سودھو‘گھوڑی` شبد توں اس بارے بھلیکھا پیندا اے جویں ایہہ لاڑے دے صرف گھوڑی چڑھن ویلے گائے جان والے گیت ہی ہون۔ اصل وچ گھوڑی اوہناں سارے گیتاں نوں کہنا چاہیدا اے جو سدھے طور تے لاڑے-ویر دے نائکتو نال متعلق ہن۔ گھوڑی چڑھن دی رسم پتّ والے گھر وچ ویاہ متعلق مرکزی رسم اے۔ بہتے گیت لاڑے دی جنّ دی تیاری، جنّ چڑھن ویلے دے شگناں اتے گھوڑی نال متعلق گیت ہون کرکے ایہناں نوں اک ناں ‘گھوڑی` جاں ‘گھوڑیاں` دتا گیا اے۔ وڈا معنےآں وچ گھوڑیاں، بھیناں ولوں ویر اتے پیار بھرے آگرہ اتے اختیار دے گیت ہن۔ جہڑے لاڑے-ویر دے ویاہ ویلے گئے جاندے ہن۔
تشریح
سودھوڈاکٹر۔ کرنیل سنگھ تھند مطابق، “لڑکے دے ویاہ سنسکار دے تعلقات وچ گھوڑی دی رسم ویلے استریاں ولوں جہڑے گیت گائے جاندے ہن، اوہ گھوڑیاں ہن۔ جنہاں گیتاں وچ گھوڑی شبد بار-بار دہرایا جاندا اے۔” (لوکیان، صفعہ 148) مہیندر سنگھ رندھاوا مطابق، “منڈے دے گھر گئے جان والے گیتاں نوں “گھوڑیاں” آکھدے ہن۔” (پنجابی لوک گیت، صفعہ 315) بکرم سنگھ گھمن مطابق، “گھوڑیاں، منڈیاں دے جم اتے ویاہ دے شبھ-اچھانواں دے گیت ہندے ہن۔ (سچے پٹّ دی میں پھلکاری)
گھوڑی چڑھنا
سودھوویاہ دے موقعے تے لاڑھاں گھوڑی اتے سوار ہندا اے تے باقی براتی اس دے نال-نال پیدل تردے ہن۔ اگے ڈھول واجے تے شہنائیاں وج رہیاں ہندیاں ہن۔ برات وچ شامل گبھرو نچدے ٹپدے تے بھنگڑے پاؤندے ہن۔ برات ترن ویلے لڑکے دیاں بھیناں بھرجائیاں کئی طرحاں دے شگن کردیاں ہن۔ وڈی بھرجائی لانڑے دیاں اکھاں وچ سرمہ پاؤندی اے اتے بھیناں گھوڑی دی ‘وانگ پھڑدیاں`، ‘وانگ گنددیاں` تے گھوڑی نوں دال چگاؤندیا ہن۔ لاڑھا سبھناں نوں شگن وجوں روپئے بھیٹ کردا اے۔ اس موقعے تیویاں گیتاں دیاں سور لہریاں چھیڑی رکھدیاں ہن۔
گھوڑی دے گیت
سودھواوہ گیت جو تیویاں لاڑے دے گھوڑی چڑھن ویلے گاؤندیاں ہن۔ ایہناں منگل گیتاں نوں ‘گھوڑیاں` وی کیہا جاندا اے اتے ایہہ ویاہ توں کجھ دن پہلاں ہی ور دے گھر گائیاں جان لگ پیندیاں ہن۔ گھوڑیاں وچ لاڑھے دے روپ تے پھبن، جنج دی چڑھت تے ٹوہر دا جس گایا گیا ہندا اے۔ اسنوں ‘جس گیت` وی کہندے ہن۔ چیرا تیرا وے ملا سوہنا، بندا کلغیاں دے نال کلغی ڈیڈھ تے ہزار، مے بلہاری۔ وے ماں دیا شرجنا گھوڑیاں وچ ماں تے بھیناں بھرجائیاں دیاں ریجھاں سدھرا تے لالساواں کئی رنگا تے روپاں وچ پنگردیاں تے مینہہ دیاں کنیاں وانگ اک تال وچ نچدیاں ہن۔ نکی نکی بوندی، نکیاں، مینہہ وے ورھے۔ نوں نکیاں، ماں وے سہاگن تیرے شگن کرے۔ وے نکیاں، دمّ دی بوری تیرا بابا پھڑے۔ نوں نکیا، ہاتھیاں دے سنگل تیرا ویر پھڑے۔
گھوڑی دیاں ریتاں
سودھوویاہ ویلے ور نوں گھوڑی تے چڑایا جاندا اے، اس ویلے کئی شگن تے ریتاں کیتیاں جاندیاں ہن، جنھاں نوں گھوڑی دیاں ریتاں کہندے ہن۔ جدوں لاڑا گھوڑی چڑھدا اے تاں بھرجائیاں اسنوں شگن وجوں کجھ دیندیاں ہن۔ اس پچھو وڈی بھرجائی لاڑھے دے روپ نوں سان چاڑھن لئی اس دیاں اکھاں وچ سلائی نال سرمہ پاؤندی اے اتے دیور بھرجائی نوں شگن دے طور اتے کجھ روپئے بھیٹ کردا اے۔ اس پچھوں اپجائکتا دی ریت کیتی جاندی اے اتے دلے دی گود وچ بھرا جا کسے ہور ساک دے چھوٹے لڑکے نوں بٹھایا جاندا اے۔ اس موقعے تے بھینا گھوڑی دیاں وانگاں گندیاں ہن۔ گھوڑی دے ایالاں نوں کنگھی نال واہ کے، گیت گاؤندیاں ہوئیاں، گت وانن، اک دو ول پاؤندیاں ہن تے، دلھاں بھیناں نوں شگن وجوں کجھ روپئے دیندا اے۔ اس پچھوں دال چارن دی ریت کیتی جاندی اے دلھے دیاں بھیناں ٹوکری جاں تھال وچ چھولیاں دی دال پا کے گیت گاؤندیاں ہوئیا گھوڑی نوں چاردیاں ہن تے بھرا بھیناں دی تلی اتے شگنا وجوں کجھ روپئے دھردا اے۔ گھوڑی دی سبھ توں مشہور ریت جنڈی کٹن دی اے۔ جنج ترن لگیاں سبھ توں پہلاں دلاں ہتھ وچ پھڑی تلوار نال، کسے جنڈی نالوں رسمی ڈھنگ نال ٹہناں وڈدا اے۔ ایہہ وجی دا شگن اے۔ جنڈی کٹن پچھو جٹا وچ دلھاں جٹھیریاں نوں متھا ٹیکدا اے۔ جے توں چڑھیو گھوڑی وے تیرے نال بھراواں دی جوڑی وے نکیا ماں دیاں لاڈلیاں، میں واری وے۔ جے توں وڈی جنڈی وے تیری ماں نے شکر ونڈی وے نکیاں ماں دیاں لاڈلیاں، مے واری وے۔
گائن سٹائل
سودھواچارن دی نظر توں گھوڑیاں دے، دو سوانیاں دے جٹا وچ انترا در انترا گائے جان والے گیت ہن۔ کئی وار ایہناں گیتاں-روپاں نوں پیشکاری دی ستھتی مطابق گروہ ولوں سموہک روپ وچ وی گایاں جاندا اے۔ کئی وار کسے گیت دے انتریاں نوں کوئی اکلی سوانی گاؤندی اے اتے اس دی مستقل نوں گروہ عورتاں سموہک روپ وچ دوہرا کے اس دا ہنگارا بھردیاں ہن۔ اس تکنیک دے گائن ویلے مرھیلن دا بیل باقی سوانیاں دے سموہک اچار دی اگوائی کردا اے۔
گائن موقعے
سودھوپتّ والے گھر گھوڑیاں اتے ہور گیت گاؤن دے پرمکھ موقعے ہیٹھ لکھے ہندے ہن۔ 1. سااے چٹھی کھولن ویلے، 2. ویاہ توں پہلاں دے دناں وچ بٹھائے گئے گوناں وچ 3. لاڑے نوں وٹنا ملن تے نہائی دھوئی ویلے 4. جنّ چڑھن توں پہلے دن نؤندا پاؤن ویلے 5. لاڑے دے تیاری اتے سہرا بندی دی رسم ویلے 6. جنّ چڑھن توں پہلاں مذہبی ستھاناں اتے متھا ٹیکن جاندے ویلے
گھوڑیاں دی رسم دا روپانترن
سودھوہن مشینی یگ اے۔ لاڑا ہن گھوڑی تے چڑھ کے لاڑی نوں ویاہن نہیں جاندا، سگوں سجی سجائی وڈی کار تے جاندا اے۔ لاڑی نوں ویاہ کے اپنی کار وچ ہی بٹھا کے لیاؤندا اے۔ اس لئی لاڑے دی گھوڑی چڑھن دی رسم ہن ختم ہو گئی اے ہاں، اجے وی کئی پروار جنّ گھر دے نیڑے آ کے، لاڑے نوں کار وچوں لاہ کے، گھوڑی تے بٹھا کے جنّ گھر لے کے جاندے ویکھے جاندے ہن۔ معاون کتاب لسٹ 1. رندھاوا، مندیپ، دور وسیندے نوکرا، روی ساہت پرکاشن، امرتسر، 2005، پنہ 73 2. ردھاوا، ستندر کور، سبھیاچار تے پنجابی سبھیاچار نوَ-پرپیکھ، سندر بکّ ڈپو، جالندھر، 2013، پنہ 133 3. بیدی، سوہندر سنگھ ونجارا، پنجابی لوکدھارا وشوکوش، جلد 5، نیشنل بکّ شاپ، دلی، پنہ 822 4. بیدی، سوہندر سنگھ ونجارا، پنجابی لوکدھارا وشوکوش، جلد 7، نیشنل بکّ شاپ، دلی، پنہ 1765 5. رندھاوا، مہیندر سنگھ تے ستیارتھی، دیوندر، پنجابی لوک گیت، ساہت اکادمی، نویں دلی، 1970، پنہ 315 6. ناہر سنگھ (ڈاکٹر۔)، باغیں چمبا کھڑ رہا، جلد 5، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1999، پنہ 54 7. گھمن، آسا سنگھ، ویاہ دے لوک گیت، وارث شاہ فاؤنڈیشن، امرتسر، 1999، پنہ 22 8. کہل، ہرکیش سنگھ، پنجابی ڈیپارٹمنٹ کوش، یونیسٹار بکّ، 2013، پنہ 429 9. تھند، کرنیل سنگھ، پنجاب دا لوک ورثہ، حصہ پہلا، پبلیکیشن، بیورو، پنجابی یونیورسٹی، 2002، پنہ 133 10. ناہر سنگھ (ڈاکٹر۔)، ماں سہاگن شگن کرے، جلد 7، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 2001، پنہ 107
سہاگ
سودھوویاہ دے دناں وچ کڑی دے گھر استریاں ولوں گائے جاندے لوک ساہت سہاگ اکھواؤندے ہن۔ سہاگ ویاہی جان والی کڑی دے منوجذبات، ویاہ دی کامنا، سوہنے ور اتے چنگے گھر دی لوچا، پیکے تے سہرے گھر نال اک رس ویاہتا زندگی دی سوچ، ماپیاں دا گھر چھڈے جان دا ادریواں اتے سبھیاچار پرجذبات ہیٹھ بنے سپنیاں وغیرہ دے پرگٹائ دا زریعہ بندے ہن۔5
وٹنا ملنا
سودھووٹنا ملنا تے نائی دھوئی ورگی رسم لاڑے لاڑی نوں ودھیرے خوبصورت دکھّ والے بناؤنے دے یتن ہندے ہن تاں جو ویاہ ویلے ہاشے مذاق دے نقطہ نہ بنن۔6
سہرا بنھنا
سودھولاڑے نوں سہرے نال لکا دینا وی اصل وچ دیکھن والیاں لئی اتسکتا پیدا کرن دی تکنیک اے۔ دوجا اجیاے لچھناں صدقہ لاڑا عامَ براتیاں نالوں وکھری دکھ والا وی لگدا اے۔ اس دا سٹہ اس نال ورتن والیاں دا رؤں-رکھ ودھیرے سلیقے والا ہندا اے، کیونکہ متعلق سماگم دا اوہ ہیرو ہندا اے۔7
سربالا
سودھوویاہ ویلے لاڑے دا اک سہیوگی ہندا اے، جسنوں سربالا کیہا جاندا اے۔ ایہہ لاڑے دا انگ-رکھیک ہندا اے۔ کسے سنکٹکالین ستھتی وچ ایہہ لاڑے دی تھاں وی لے سکدا اے۔ سربالا اکثر لاڑے دا چھوٹا کنوارہ بھرا ہندا اے جہڑا وہوٹی دا دیور ہندا اے۔8
سرمہ سلائی
سودھوسرمہ سلائی دی رسم وی دیور تے بھرجائی دے رشتے دی کام-کھل دا سنکیتک پرگٹاوا اے۔ سرمہ صرف بھرجائی ہی پاؤندی اے۔9
ملنی کرنی
سودھونوَ-رشتیاں دے پہلی وار ملاپ نوں ملنی دی رشم کیہا جاندا اے۔ ملنی دی رشم نوں پیشکارا وی کیہا جاندا اے۔ اس دا مطلب اے جاننجی تے مانجی دا آپس وچ ملنا۔ سبھ توں پہلاں کڑی تے منڈے دے باپ دی ملنی آرنبھ ہندی اے۔ کڑی دا باپ منڈے دے باپ نوں اک کمبل، سونے دا گہنہ تے ہار پہناؤندا اے۔ اس توں بعد منڈے دا بھرا کڑی دے بھرا نال، منڈے دا ماما کڑی دے مامے نال ملنی دی رشم نبھاؤندے ہن۔10
ملنی دی رسم توں بعد آنند کارج دی رہریت سمپنّ ہندی اے۔ آنند کارج دی رہریت سکھ بھائیچارے وچ نبھائی جاندی اے۔ سکھ دھرم دے مذہبی گرنتھ سری گرو گرنتھ صاحب توں چار لاواں دا پاٹھ کیتا جاندا اے۔ ہر لاو دے ختم ہون توں بعد ویاہلی جوڑی گرو گرنتھ صاحب دی پرکرما کردی اے تے متھا ٹیکن توں بعد بیٹھ جاندی اے۔ اس طرحاں چار واری کیتا جاندا اے۔11
ڈولی تورنا
سودھوسبھ توں ودھ بھاوک اتے ویوگی سماں تاں ودیگی دا اے۔ پہلے ویلیاں وچ چار قہار ڈولی موڈھیاں تے چک کے لجایا کردے سن۔ اس توں اپرنت گڈیاں اتے رتھاں دا رواج آیا۔ اج کلھ تاں کار سجا لئی جاندی اے۔ وچھوڑے دا ایہہ اتی کرنا مئی سماں ہندا اے۔ گھر دے سبھ رشتے دار، ساک متعلق سجن متر پر خاص کر کے خون دے رشتے دار-ماپے، چاچے-تائے، ویر-بھیناں، نانکے وغیرہ تردی بچی نوں پیار دیندے ہن۔ اکھاں سیپانی ہندیاں ہن اتے حلیمی نال سجناں نوں وداع کیتا جاندا اے۔12
پانی وارنا
سودھوپانی وارن دا کم ماں کردی اے، کیہا جاندا اے کہ اجیہا کرکے ماں پتر لئی شبھ کامنا کردی اے۔ جدوں بنا بنی لے آؤندا اے تاں ماں نوں سدا دتا جاندا اے۔ ‘پانی وار نی بنے دیئے مائی، بنا بنی باہر کھڑے۔` پانی وارنا اصل وچ لاڑی دا سواگت اے۔ سسّ اصولاں مطابق گھر دی مکھی ہندی اے۔ اس نوں ایہہ خوشگوار کم سوپیا جاندا اے۔13
کنگنا کھیڈنا
سودھوکچی لسی دی صوبہ وچ نسچت وستو نوں چھپا کے لبھن دی کھیڈ کھیڈی جاندی اے جسنوں کنگنا کھیڈنا کہندے ہن۔14
==چھٹیاں==
چھٹیاں کھیڈنا وی ویاہ ورگے سکھاویں ویلے نوں گھٹن تے مایوسی توں بچاؤن لئی ہسن کھیڈن دی جگت ماتحت لیاندا جاندا اے۔15