پنجابی لوک گیتاں دیاں صنفاں

پنجابی لوک گیتاں نوں ایہناں گلاب دے پُھلاں نال تشبیہ دِتی جا سکدی اے جینہاں نوں اُگاؤݨ واݪا کوئی مالی نہیں ہُندا تے ایہناں دی خُوشبُو بہار دے موسم دی خُوشبُو بَݨ کے کِھلردی اے۔ ایہناں گیتّاں دا کوئی لکھاری نہیں ہُندا، ایہ گیت ورھیاں توں لوکّاں دے دِلاں وچ محفوظ ہُندے نیں تے آؤݨ واݪِیاں نسلاں ایہناں وچ ضرُورتاں مطابق تبدیلیاں کردیاں رہندیاں نیں۔

لوک گیت کِسے علاقے دی معاشرت تے سماجّی معلُومات دا ذِریعہ ہُندے نیں۔ ایہناں توں ساڈے سبھاء تے عام ورتاوے دا پتا لَگدا اے۔ ایہناں دِیاں کئی قِسماں نیں۔

لوری

تفصیلی لی لئی ویکھو: لوری
نیاݨے نوں پیار ناݪ سلاؤݨ ویلّے یا جگاؤݨ ویلّے گائی جان٘دی اے۔ ایس وچ ماں دیاں سدھراں تے امن٘گّاں ہُندیاں نیں۔

اَلّڑ بَلّڑ باوے دا باوا کݨک لِیاوے گا
باوی بہہ کے چَھٹے گی ماں پُونیاں وَٹّے گی
باوی مَن پکاوے گی باوا بیٹھا کھاوے گا
کاکا کِھڑ کِھڑ ہسّے گا

تھال

ایہہ اَلّھڑ کُڑیاں دا گیت اے، کِھدو (گیند) اچھاݪ کے ٹھپّے لاؤندے ہوئے گایا جان٘دا اے، ایس گیت دے ہَر بَند دے آخر وچ ”آل مال ہویا تھال” ہُندا اے۔

کُھوہ وچ پاݨی ماں میری راݨی پیو میرا راجا
ہیٹھ گھوڑا تازہ چاندی دیاں پَوڑیاں سونے دا دروازہ
آل مال ہویا تھال

کیکلی

ایہ اک طرحاں دا ناچ اے جیہڑا دو الھڑ مٹیاراں ہتھ وچ ہتھ پا کے تے پَیر ناݪ پَیر جوڑ کے گُھمدیاں ہوئے گاؤندیاں نیں۔

کِکلی کلیر دی پَگ میرے وِیر دی
دوپٹہ میرے بھائی دا پِھٹّے مُن٘ھ جوائی دا

گِدّھا

ایہہ اک ناچ گیت اے تِیوِیاں ( سواݨیاں، عورتاں) رَݪ کے گِدھا پاؤندیاں نیں تے ناݪ ناݪ گاؤندیاں نیں۔

ماہیا

ایہہ پنجاب دا مقبول گیت اے۔ ایہدے دو مَصرعے ہُندے نیں، پہلا مصرع دوجے ناݪ کوئی تعلّق نہیں رَکھدا۔ پہلا مصرع عام طَور اُتے بے معنی تے چھوٹا ہُندا اے، دوجے مصرعے وِچ اصل گَل ہُندی اے تے طویل ہُندا اے۔ ایہدا موضُوع بِرہا دا دُکھ ہُندا اے۔ (لوک کہاݨی بالو ماہیا دا ہیرو)

آسمانیں اِلھ پِھردی
تیری میری اک جِندڑی خواباں وِچ نِت مِݪدی

بولی

پنجابی شاعری دی ایہہ صنف شاید ہی کِسے ہور زبان دی شاعری وِچ موجود ہووے۔ دو مصرعیاں وچ پوری کہاݨی سمائی ہُندی اے۔ ایہدیاں کئی قِسماں نیں۔ (طعنہ زنی دے گیت نوں وی کیہندے نیں)

باہریں برسیں کھٹّݨ گیا تے کَھٹ کے لیایا فَیتہ
نی عِشقے نے ڈَنگ ماریا کُڑی سَپّ دا بہانہ کیتا

نیلی گھوڑی وے وکیلا تیری
جے پہلی پیشی یار چُھٹ جائے

ڈھولا

اِک مشہور عاشق، ڈھولا نامی اِک ہِندو شخص سی جیہڑا کج لہج وچ رہندا سی تے مارو تارو دو بھیݨاں شہر پگل دیاں رہݨ والیاں سن، ایہناں وچوں مارو میاں ڈھولا دی معشوق سی، تے ایسّے وجہ ناݪ ہَر معشُوق نوں ڈھولّا آکھݨ لَگ پئے۔ ” میرا مارو ڈھولا ” وی بولدے نیں جس توں معشوق یعݨی ماہی مطلب لیا جان٘دا اے۔

ایہ اک عاشق تے معشُوق دے ہجر ویراگ دے بول نیں۔ پنجاب پٹھار دے علاقے دا خاص گیت اے۔ جیہڑا ماہیے توں تھوڑا مُختلف اے ایہدے دونوں مصرعے ہم وزن ہُندے نیں تے دوناں دے وچ ربط ہُندا اے، پَر جو سوز ماہیے وچ اے اوہ ڈھولے وچ نہیں۔ ایہ دو مصرعے توں لے کے کئی کئی سطراں دے ہُندے نیں۔

وَگدی اے راوی ماہی وے وِچ دو پُھل پیلے ڈھولا
اک پُھل منگیا ماہی وے توں پیا دلِیلے ڈھولا

جُھمّر ، جھنبَر ، گُھمر، جھومر

تفصیلی لی لئی ویکھو: جھومر
اِک مشہور ناچ جس وچ عَورتاں اِک دوجے دا ہتھ پَھڑ کے گھیرے وچ نَچدیاں نیں تے ناݪے گِیت گاؤٴندیاں نیں، خصوصن جَٹ قوم دا دائرے وچ ہَتھ پَھڑ کے چلّݨ واݪا کھیل اے۔ ایس ناچ دیاں تِن قِسماں نیں، لمّوچر ، ترَیتاڑی ، تِرکھی جُھمّر ۔ جد کہ بہاولپُور دے پاسے ایہدیاں پنج قسماں نیں، سادہ جُھمّر، ڈاکیاں والی چھیج ، چیناں ، پولیاں والی جُھمّر۔ ایہدیاں ہور قِسماں وی ہیگیاں نیں، مثلن لُڈی ، ہِیبو ، گِھیکا ، ڈاکے ، وڈّ جُھمّر وغیرہ ۔

ڈھول مکھݨا دل پردیسیاں دا راضی رکھݨا

چھلّا

تفصیلی لی لئی ویکھو: چھلا (گیت)
چَھلّا نَگ توں بغیر انگوٹھی نوں آکھدے نیں۔ ایہ پنجاب دے میدانی تے پہاڑی دوناں علاقیاں دا گیت اے۔

چھلّا مہاڑا کس گھڑیا مہاڑی انگلی کریندی پیڑ

سَمی

سمّی (ایہ پنجاب پٹھار دے علاقے دی اک داستان دا کردار اے، سمّی دولے نال پیار کردی سی) عورتاں دا گوݪ چکّر وچ ناچ (گُھمّبر) اے۔ ایس وچ پہلے پہل ڈھولک نہیں بَجدی سی بلکہ پَیر دی ٹاپ تے بان٘ہواں دا اُلار تاڑی دا کم دین٘دا سی۔ اک ناچ اے جس وچ کُڑیاں دوپٹا لَک ناݪ بَنّھ کے ڈھول دے دواݪے گھیرا پا کے ڈگے دے ناݪ سَبھ جُھک کے گوڈیاں دے کوݪ گِدّھا ماردیاں نیں تے دوجے ڈگے دے ناݪ ہی سِدھیاں ہو کے گِدّھا سِر تے بَجدا اے، ناݪ ہی پَیر وی چُکیا جان٘دا اے، ایہدے ناݪ ناݪ سمی دا گیت گایا جان٘دا اے۔

بھنگڑا

ایہ پنجاب دا مشہور لوک ناچ اے، کݨک دی فصل پکّݨ اُتے جوان بھنگڑا پاؤندے نیں، ڈھول بَجدا رہندا اے تے لوک بھنگڑے دے ناݪ ناݪ گاؤندے رہندے نیں۔

ایہ جوانی چار دیہاڑے جان٘دی کِسے نَہ ڈِٹھی
اوہ گئی جوانی ۔ ۔ ۔ گئی ۔ ۔ ۔ اوہ گئی

سُراں یا سدّاں

ایہ لمبی ہیک ناݪ گایا جاݨ واݪا اک خاص طرز دا گیت اے جس وچ قِصّے وی بیان کیتے جان٘دے نیں تے ایہ تڑپ تے سوگ والا گیت اے۔ مِرزے دیاں سُراں بہت مشہور نیں۔

گھوڑی

جیہناں گھراں وچ گھوڑے اُتے چڑھن دی رسم نہیں ہُندی اوتھے ویاہ دے گیتاں دے ناݪ ناݪ گھوڑیاں وی گائیاں جاندیاں نیں” ایس طرحاں گھر والیاں دے ناں لَے لَے کے گاؤندے نیں۔ اس توں علاوَہ کچھ گھوڑیاں سوال جواب دے انداز وچ وی گائیاں جان٘دیاں نیں۔

بھیݨاں گھوڑی دی واگ پَھڑ کے گاؤندیاں نیں جد لاڑھا (دولھا) گُھوڑی چَڑھدا اے۔

بھیݨاں واگّاں پھڑیاں نی وِیر گھوڑی چڑھیا
بَھیݨ پھڑی واگ پَنج روپئیے بَِھیݨ دا لاگ
بُوری چھوٹّی بَھیݨ دا لاگ
ویر گھوڑی چڑھیا بَھیݨاں واگاں پھڑیاں

مہن٘دی (سہاگ)

ویاہ توں کچھ دن پہلاں لاڑھے تے لاڑھی نوں اپݨے اپݨے گھر وِچ مائیاں بَٹھایا جان٘دا اے، رات نوں مہندی گھوݪ کے لائی جان٘دی اے تے سہاگ دے گیت ڈھولک ناݪ گائے جاندے نیں۔ پَر اَج کَل ایہناں گیتاں دی جگَہ فِلمی گِیت وی گائے جان٘دے نیں۔

مہن٘دی لاؤݨ آئِیاں تینُوں بَھیݨاں تے بھرجائِیاں
کُچھ چاچیاں تائِیاں کُچھ اپݨِیاں تے پرائِیاں
تینُوں مہن٘دی لاؤݨ آئِیاں

وِداع دا گیت

ساڈا چِڑیاں دا چنبّا وے بابلا اساں اُڈ جاݨا
ساڈی لمبی اُڈاری وے بابل کیہڑے دیس جاݨا

سِٹھ ، سٹھݨی

سِٹھ ہجویہ نظم اے، ایس گیت وچ کِسے چیز دی برائی کیتی جان٘دی اے۔ سٹھݨی طنزیہ گیت ویاہ ویلّے لاڑھے نُوں سݨائے جان٘دے نیں۔ کامن سٹھݨِیاں دا اصلاحی رُوپ اے جس وچ نصیحت کیتی جان٘دی اے۔

پیو نہ پڑھیا تے دادا نہ پڑھیا
مُنڈا حرام دا مسیتے نہ وڑیا
تھوڑا تھوڑا کھایا جے
گݪیاں نہ ترکایا جے

چھند

لاڑھا جد پہلی واری اپݨے سوہرے جان٘دا اے تے اوتھے کُڑیاں اوہنوں چھیڑدیاں نیں تے لاڑھے کوݪوں چھند سُݨدیاں نیں۔

اک کُڑی کہندی اے

چھند پراگے چھند پراگے چھند اگے کہی
ماں تیری لومڑی کوٹھے پٹݨ گئی

جواب لاڑھا دیندا اے

چھند پراگے چھند پراگے چھند اگے تھاݪیاں
جِنّیاں ایتھے بیٹھیاں ہوئِیاں سبھے میرِیاں ساݪِیاں

سیاپّا، وَین

ایہ مرثیے دا ہی اک رُوپ اے، ایہ دُکھڑے کِسے دے مرن والے یا مرن والی دی یاد وچ عورتاں رَل کے بِہ کے گاؤندیاں نیں۔

جوان مُنڈے دی موت اُتے

تیرے نِکے نِکے بال ہائے ہائے شیرا ہائے ہائے شیرا
اِیہناں نوں لِیندوں پال
تینوں روندی تیری نار
گیئوں بُڈھی ماں نوں مار
تیرے پیو دا بھیڑا حال
کیوں نہ لَے گیئوں اوہنوں نال

کہاوت

کہاوت یَعݨی وڈے سارے مضمون دا نچوڑ یا زبانِ خلق ۔ ایہ کہاوتاں نثر دے نال نال شعری انداز وچ وی موجود نیں۔

چیت وساکھ بھو نئیں جیٹھ ہاڑ سو نئیں
ساوݨ بھادوں نہائیے اسُّو کَتّ تھوڑا کھائیے
مگھر پوہ رُوں ہنڈھائیے ماگھ پھگݨ تیل مݪائیے
کول حکیم دے کدے نہ جائیے

باتَاں ، بجھارتاں ، پہیلیاں

تفصیلی لی لئی ویکھو: بجھارتاں

پنجابی زبان وچ بڑیاں دلچسپ بجھارتاں یعݨی پہلیاں موجود نیں۔

پاروں آیا بابا لشکری ، جان٘دا جان٘دا کر گیا مشکری (ڈیموں) ۔

چوٹاں

جد اک شاعر کوئی شعر کہندا اے تے اوہدے جواب وچ دوجا شاعر فوری طَور اُتے کوئی شعر لکھ دیندا اے ایہنوں چوٹاں کہندے نیں۔

اک وار بابا تاج نے اکھاڑے وچ آکھیا

اساں دے مِݪݨ دی خواہش رکھیں وطن اساں دا خاص ملتان پُچھ لَے
امبرسر وچ آݨ کے تے کٹڑے وچ خزانے دکان پُچھ لَے
ﷲ دِتا غریب دا نام عاجز کندی دوزاں دی آ کے دکان پُچھ لَے
تاج دین دا جاݨ کے نام پایا سمن شاہ دولو نگہبان پُچھ لَے