پنجابیاں دیاں انگریزاں خلاف بغاوتاں

سن 1600 وچ وپاریاں دے روپ وچ انگریز ہندستان وچ آئے۔ ہولی ہولی اوہناں نے بھارت دے دکھنی اتے چڑھدے حصےآں اتے قبضہ کر لیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے چلانے توں بعد دوجی اینگلو سکھ جنگ (1848–49) مگروں ہندستان دے گورنر جنرل لارڈ ڈلہوزی نے پنجاب نوں برطانوی راج وچ شامل کر لیا۔ بریٹیش سرکار ولوں خالصہ فوج توڑ دتی گئی۔ پر اٹھ سالاں بعد پنجابیاں نوں پھر ہتھیار چکن دا موقع مل گیا۔ 1857 وچ بھارتیاں ولوں لڑی گئی آزادی دی پہلی جنگ وچ پنجابیاں نے وی حصہ پایا۔

10 مئی 1857 نوں میرٹھ وکھے آزادی دی پہلی جنگ شروع ہوئی۔ جدوں 12 مئی، 1857ء نوں اس جنگ دی خبر لاہور پجی تاں پنجاب وچ بغاوت دے ڈر توں میاں میر چھاؤنی وچ بھارتی اتے پنجابی سپاہیاں نوں بے ہتھیار کر دتا گیا۔ پھر وی پنجاب دے پوربی حصےآں وچ پنجابی اتے بھارتی فوجیاں نے بغاوت کر دتی۔ کئی فوجیاں نے اپنے کمانڈراں دی ہی قتل کر دتی۔ دلی تے روہیلکھنڈ دے نیڑلے لوکاں نے باغیاں دے پکھ وچ بغاوتاں کیتیاں۔ کرنال دے جاٹاں نے سرکار نوں زمین دا لگان دین توں انکار کر دتا۔ روہتک اتے رواڑی وکھے وی بغاوتاں ہوئیاں۔ برطانوی راج نوں مالیا نہ دین تحت ساہیوال دے کھرل قبیلے دے سردار رائے احمد خاں کھرل نے بغاوت کیتی۔ انگریزاں نوں سردار کھرل دے سر دا انعام طے کرنا پیا۔ سٹے وجوں اوہ پاکپتن دے نیڑے شہید ہو گیا۔ انہیں دنیں پنجاب وچ نامدھاری جاں کوکا لہر شروع ہوئی۔ 12 اپریل، 1857 نوں وساکھی والے دن گرو رام سنگھ نے لوکاں نوں امرت چھکا کے اک نویں جتھیبندی دی نیہہ رکھی، جس نوں نامدھاری جاں کوکا لہر آکھیا جاندا اے۔ نامدھاری لہر دا مقصد مذہبی اتے سماجی میدان وچ سدھار کرن دے نال نال دیس دی آزادی حاصل کرنا سی۔ اسے لئی اس لہر نے انگریزاں متعلق عدم تعاون دی پالیسی اپنائی۔ نامدھاریاں نے سرکاری ڈاک سہولتاں، غیرملکی کپڑے، سرکاری عدالتاں اتے سکولاں-کالجاں دا بائیکاٹ کیتا اتے اپنی سرکار قایم کر لئی۔ بریٹیش حاکماں نوں یقین ہو گیا سی کہ نامدھاری سکھ اوہناں دے خلاف اک دن تحریک ضرور کرنگے۔ نامدھاریاں دی نا ملورتن لہر نوں دباؤن لئی بریٹیش سرکار نے اک کوجھی چال چلی۔ لوکاں دیاں مذہبی بھاوناواں نوں بھڑکا کے اک-دوجے دے خلاف کرن اتے بھارتی لوکاں نوں غلامی دا احساس کرواؤن لئی ہندو مسلمان وچ ‘پاڑو تے راج کرو’ دی پالیسی ہیٹھ تھاں-تھاں بچڑخانے کھولھ دتے۔ نامدھاری سکھاں نے گٔؤ رکھیا دا کم شروع کر دتا۔ اوہ گٔو رکھیا وی کردے اتے بچڑاں نوں وی مار دندے۔ 1871 وچ اوہناں نے امرتسر اتے رائیکوٹ دے بچڑخانیاں تے حملہ کر کے کئی بچڑاں نوں مار دتا۔ اس تے نامدھاریاں تے بریٹیش سرکار درمیان سدھی جنگ شروع ہو گئی۔ 68 کوکیاں نے گرفتاری لئی اپنے آپ نوں پیش کیتا۔ لدھیانہ دے ڈپٹی کمیشنر -مسٹر کوون نے پوری تحقیقات بناں ہی اوہناں وچوں، 49 کوکیاں نوں 17 جنوری، 1872 نوں توپاں نال اڈا دتا۔ انج ہی کمیشنر فورساتھ ولوں تیہہ کوکے فانسی لٹکا دتے گئے۔ ستگرو رام سنگھ نوں دیس نکالا دے کے رنگون بھیج دتا گیا۔