ٹھگ
 1894ء وچ ٹھگاں دا گروہ | |
| قیام | 1356 توں پہلے |
|---|---|
| ناں منسوب | سنسکرت لفظ اشٹگا स्थग مطلب ہوشیار یا مکار، ہوشیاری، دھوکھا دہی، بے ایمانی |
| مقام قیام | وسطی ایشیا |
| فعال سال | 450 سال تقریبا |
| خطہ | برصغیر |
| نسلیت | بھارتی |
| مجرمانہ سرگرمیاں | قتل، ڈاکہ |
ٹھگ (انگریزی: Thuggee; ہندی: نیپالی ठग्गी ṭhagī; اردو: ٹھگ; سنسکرت: sthaga; سندھی: ٺوڳي، ٺڳ; سانچہ:Lang-kan) وہ جرائم پیشہ لوک جو سادہ لوح لوکاں نوں دھوکھا تے فریب دے کے پرت لیندے سن ۔ بعض اوقات ایہ لوک اپنے شکار نوں جان توں مار دینے توں وی گریز نئيں کردے۔ ایداں دے لوک تقریبا ہر ملک وچ پائے جاندے نيں۔ ہندوستان وچ مغلاں دی سلطنت نوں زوال آیا تے ملک وچ طوائف الملوکی پھیل گئی تاں ایتھے ٹگی اک منظم پیشہ بن گیا۔ ایہ لوک وڈی ہوشیاری توں مسافراں نوں پرت لیا کردے سن ۔ جے اک ٹھگ ناکام رہندا تاں اوہ اپنے شکار نوں دوسرے علاقے دے ٹھگ دے ہتھ فروخت کر دیندا۔ انہاں دا وڈا ہتھار رومال یا پھندا ہُندا سی۔ جس توں اوہ آناً فاناً اپنے شکار دا گلا گھونٹ کر اس دا خاتمہ کر دیندے سن ۔
لارڈ ولیم بنٹنک نے ہندوستان دا گورنر جنرل بنا تاں اس دے سامنے جو مسلے درپیش ہوئے انہاں وچ اک اہم مسلہ ٹھگی دے انسداد دا وی سی ۔ جس دے بارے وچ سر جان کیٹی دا کہنا اے کافی لمبے عرصہ تک برطانوی حکومت نوں اس وحشیانہ قتل تے پرت مار دے جرم دا علم ہی نئيں ہوئے سکیا ۔ ایہ ٹھگ جو بے گناہ مسافراں نوں قتل انہاں دا مال پرت لیا کردے تے پورے ملک وچ ڈنداندے پھردے سن تے انہاں دی خاص قتل و غارت دی آماج گاہ وسط ہند دکن اوڑیسہ دے علاقے سن ۔ ایہ پیشہ ور بلکہ آبائی قاتلاں دے گروہ سن جو ہر سال سیکڑاں مسافراں نوں وحشیانہ طور اُتے قتل کرکے انہاں دا مال غنیمت حاصل کيتا کردے سن ۔
کارروائیاں
سودھو- ہندوستان ٹھگی دی کارروائیاں قدیم زمانے توں چلی آرہیاں سن ۔ انہاں وچ عموماً زہر دے کے تے گلے وچ پھندا ڈال کر مسافراں نوں قتل کيتا جاندا سی ۔ ٹھگاں مختلف براریاں سن جو تمام ہندوستان متعظم شکل وچ سن ۔ انہاں دی خطرناک کارروائیاں توں ملک نوں کوئی وی علاقہ محفوظ نہ سی ۔ برصغیر دے ہر علاقے وچ انہاں ٹھگاں نے خوف و حراص دی فضاء پھیلا رکھی سی ۔ ایتھے تک لوک سفر کردے ہوئے تے کسی وی اجنبی مسافر اُتے اعتماد کردے ہوئے ڈردے سن کہ ناگاہ انہاں دا ساتھی کدرے ٹھگ نہ ہوئے تے اس وچ حقیقت وی سی ۔ کیوں کہ ایہ ٹھگ مسافراں نوں راستہ وچ ہی مسافر دی حثیت توں ملدے سن تے موقع پاکر انہاں دا قتل کردیندے سن ۔ چنانچہ سی پی ، بنگال ، مدراس ، بمبئی ، یوپی ، سندھ تے پنجاب دی کسی سڑک یا راستہ ایسا نئيں سی جو انہاں ٹھگاں دے وجود توں خالی ہوئے ۔ اکثر بشتر مسافر راستہ وچ غائب ہوجاندے یا انہاں دی لاشاں بے دردانہ طریقے توں گلہ گھٹی ہوئی ملدیاں سن ۔
- ٹھگ شکار نوں جتھے قتل کرنا ہُندا سی پہلے اس جگہ دا انتخاب کر ليا کردے سن ۔ اوتھے کدرے نیڑے اس دی قبر وی کھود لی جاندی سی ۔ جو عموما راستے توں ہٹ کر جھاڑیاں وچ ہُندی سی تے اطلاع دے دتی جاندی سی کہ قبر تیار اے ۔ جدوں قبر تیار ہُندی تاں ایہ اپنے شکار نوں مارنے دے لئی اک رول کیہ ہویا رومال استعمال کردے سن ۔ جس دے وچکار اک سکہ ہُندا سی تے اسنوں پھردی توں شکار دے گلے وچ اس طرح ڈالدے کہ سکہ اس دے نرخرے اُتے آجاندا تے رومال دا جھٹکا شکار دی سانس دی ڈوری توڑ دیندا سی ۔ گلے وچ رومال ڈالنے والے دے علاوہ عموماً دو مدگار تے ہُندے سن ۔ اک ہتھ پکڑدا تے دوسرا اس دے پیر کھنچ کر زمین اُتے گرا دیندا سی ۔ اس رومال نوں استعمال کرنے دے لئی خاص پھردی تے مہارت دی ضرورت ہُندی اے تے قتل کرنے والے ٹھگ دا رتبہ گروہ وچ وی وڈا ہُندا سی ۔ اسنوں دوسرےآں توں زیادہ حصہ ملیا کردا سی ۔ بعد وچ لاش توں کپڑے اتار کر مال حاصل کر ليا جاندا سی تے لاش جلد توں جلد دفن کردتی جاندی سی ۔ اس دوران جے کوئی اجنبی شخص آجاندا تاں جلدی توں لاش اُتے کپڑا ڈال دتا جاندا سی تے اس دے پاس بیٹھ کر گریہ و زاری کردے کہ گویا انہاں دا کوئی عزیز ساتھی مرگیا ہوئے ۔ آنے والے اک یا دو ہُندے تاں انہاں نوں وی شکار کر ليا جاندا سی ۔
دوہری زندگی
سودھو- انہاں ٹھگاں دی دہری زندگی ہويا کردی سی تے عام حالات وچ یعنی جدوں ایہ اپنے گھراں یا ملازمت اُتے ہُندے سن تاں اچھے چال چلن دے مالک ، محنتی تے امن پسند ہويا کردے سن ۔ کچھ ٹھگاں دے بارے وچ معلوم ہويا انہاں نے ٹھگی دا پیشہ چھڈ کے سپاہی بھرتی ہوئے کے مختلف پلٹناں وچ تعینات سن ۔ جدوں انہاں دے چال چلن دے بارے وچ معلومات کيتیاں گئیاں تاں انہاں دا چال چلن وچ کوئی خرابی پائی نئيں گئی ۔ اس برادری دا اک مستعد خالق جسنوں پھانسی دتی گئی سی ۔ اوہ وی اک سپاہی سی تے قانون دے مطابق رخصت لے کے اپنے ساتھیاں دے نال جا ملدا تے ٹھگی تے قتل دی وارداتاں کرنے دے بعد واپس پلٹن وچ آجاندا سی ۔ اس دے چال چلن وچ وی کوئی خرابی نئيں پائی گئی ۔ انہاں ٹھگاں نوں جنہاں نوں پھڑیا گیا انہاں سردار جفاکش کاشتکار ، سپاہی تے دوسرے پیشے توں وابستہ سن تے اچھی شہرت دے مالک سن ۔ حلانکہ انہاں دے مختلف گروہاں نے دور دور تک قتل و غارت تے پرت ماری دا بازار گرم کر رکھیا سی ۔
سرپرستی
سودھو- ایہ ٹھگ جنہاں علاقےآں تے موضعات وچ رہندے سن اوتھے دے سرکاری عہدہ دار تے جاگیر دار اکثر انہاں دے دھنداں توں واقف سن ۔ مگر انہاں ٹھگاں توں رقوم تے دوسرے تحفہ بٹوڑدے سن تے نہ دینے دی صورت وچ انہاں نوں قید تے سولی اُتے لٹکانے دی ڈھمکی دیندے سن ۔ ٹھگاں نوں وی اک محفوظ پناہ دی ضرورت ہُندی سی ۔ اس لئی اوہ ہر مہم یا سفر توں واپس آکے لازماً انہاں نوں کوئی تحفہ یا رقم ادا کردے سن تے انہاں نوں خوش رکھنے دی کوشش کردے سن ۔ مگر ایہ ٹھگ اپنی بشتر رقوم انہاں عہدہ داراں تے جاگیر دااں توں چھپا کر رکھدے سن ۔ ایسا وی ہُندا کوئی جاگیردار یا عہدہ دار انہاں نوں یا انہاں دے خاندان نوں قید کرکے انہاں توں ہور رقوم دا تقاضا کردا تے نہ دینے دی صورت وچ سولی اُتے چڑھانے دی ڈھمکی دیندا سی ۔ لیکن ایہ اپنی بیویاں توں اپنے ٹھگ ہونے دا ذکر نئيں کردے سن ۔ انہاں نوں خوف ہُندا سی اوہ کدرے دوسرےآں اُتے ایہ راز فاش نہ کر دیؤ ۔
بھوانی
سودھو- ٹھگاں دی خاص دیوی بھوانی سی جو کالی دا اک روپ اے تے اس روپ وچ اوہ خون ریزی نوں پسند کردی اے ۔ مگر حیرت دی گل ایہ اے ٹھگاں دے گروہ وچ ہندو تے مسلماناں دی کوئی تخصیص نئيں سی ہندوواں دے نال مسلمان وی برابر دے شریک سن تے اوہ وی بھوانی پوچا تے دوسری رسومات وچ شریک ہويا کردے سن ۔ ٹھگی صرف انہاں دا پیشہ ہی نئيں بلکہ جی اینڈرسن دے الفاظاں وچ مذہب وی سی ۔ انہاں دا اعتقاد سی کہ انہاں دی کار گزاریاں اُتے انہاں دی دیوی خوش ہُندی اے تے اس دا اظہار بعض مسلمہ علامتاں تے آوازاں دے ذریعے انہاں دے نال سلسلہ پیام جاری رکھدی اے ۔ اوہ بھوانی دی رضا جوئی دے لئی پرتکلف رسوم ادا کردے تے اس دے شگون ملنے تک کسی مہم وچ حصہ نئيں لیندے سن ۔ اس توں زیادہ ظاہری مذہبی رسوم یا متوقع انکشافات دے باطنی مظبوط عقیدے دے نال مسلمہ قدامت دے زمانہ ہائے بعید وچ وی کسی فال گو نے اپنے دیوتا توں کدی مشورہ نہ کيتا ہوئے گا ۔
- اوہ بھوانی دی رضا جوئی دے لئی پرتکلف رسوم ادا کردے تے ہر مہم توں پہلے دیوی دی پوجا دے علاوہ اس دے شگوناں دے منظر رہندے سن ۔ ٹھگ گدھے ، گیڈر تے الو دی آواز نوں مبارک تے اسنوں بھوانی دی رضامندی خیال کردے سن تے اس طرح بعض جانوراں تے شگوناں نوں منحوس سمجھدے سن ۔ کسی وی شخص نوں ٹھگ بنانے توں پہلے بھوانی دی رضامندی ضروری سمجھی جاندی سی تے اس دے لئی اس دی پوجا تے کچھ رسوم ادا جادیاں سن تے جدوں تک بھوانی دی طرف توں کوئی شگون نئيں ملدا سی اسنوں گروہ وچ شامل نئيں کيتا جاندا سی ۔ جدوں مبارک شگون مل جاندا تاں اسنوں ٹھگاں دی برادری وچ شامل کے لیا جاندا سی ۔
- جدوں ٹھگاں جدوں کسی شکار نوں قتل کرنے کرنے توں پہلے مبارک شگون مل جاندا اے تاں اس دا مطلب ایہ ہُندا اے کہ بھوانی نے اپنی خوشنودی دا اظہار کر دتا اے ۔ ہن شکار نوں قتل کرنا انہاں دا نہ صرف اک مذہبی فرض بن گیا اے بلکہ اک خوشگوار فرض قرار پاجاندا سی ۔ ایہی وجہ اے ٹھگاں نوں اپنے شکار نوں قتل کرنے دے بعد کدی کسی قسم دی پشیمانی نئيں ہُندی سی ۔ کرنل سلمین اک ایداں دے مسلمان ٹھگ نوں جسنوں معافی مل چکيتی سی ایہ سوال کيتا کہ کیہ توانوں مقتول لوکاں دے نال کدی رحم یا ہمدردی محسوس کيتی ؟ اس ٹھگ نے جواب دتا کدی نئيں ۔ کرنل سلیمین فیر پُچھیا کہ تسيں جنہاں لوکاں دے نال سفر کردے سن اوہ تواڈے نال بیٹھدے گل گل کردے تے اپنے مسلے مسائل بیان کردے سن ، ہور اپنے اہل و عیال دا ذکر کردے سن جنہاں توں اوہ کئی سال دی جدائی ، تکلیفاں تے مصیبتاں دے بعد اوہ ملنے جا رہے ہُندے سن ۔ انہاں دے چھوٹے چھوٹے بچے ہُندے سن توانوں قتل کردے وقت انہاں اُتے ترس یا رحم نئيں آیا ؟ اس نے جواب وچ کہیا کہ شگوناں دے ملنے دے اسيں انہاں نوں ایسا شکار سمجھدے نيں جنہاں نوں قتل کرنے دے لئی بھوانی نے ہ وچ حکم دے دتا اے تے ساڈی حثیت محض آلے دی ہوجاندی اے ۔ جے اسيں اسنوں قتل نئيں کرن گے تاں بھوانی اسيں توں ناراض ہوجائے گی ۔ اسيں تے ساڈے خاندان مصیبت و مفلسی وچ مبتلا ہوجاواں گے تے اسيں اُتے بھوانی دا قہر اسيں نازل ہوئے گا ۔
- جی اینڈرسن دا کہنا اے کہ ٹھگاں دے لئی انہاں دی اوہ کدال جنہاں نوں اوہ لاش نوں دفنانے دے لئی کھدائی دے لئی استعمال کردے سن خاص اہمیت دی حامل تے مقدس ہُندی سی ۔ لاش نوں کسی تے دوسری کدال یا کھدائی دے دوسرے اوزار توں کھدائی تے دفنانا ممنوع سی ۔ کیوں کہ انہاں دے خیال وچ کدال ہی انہاں دے پیشے دی علامت سی تے انہاں دا اعتقاد سی کہ خود دیوی نے بطور میراث اسنوں چھڈیا اے ۔ اس کدال نوں خاص عقیدت تے رسومات دی ادائیگی دے بعد ڈھالی جاندی سی تے فیر بعض رسوم دی ادائیگی بعد ایہ متبرک ہوئے جاندی سی ۔ لیکن ہ وچ ایسی مثالاں ملدیاں نيں کہ بعض اوقات لاش نوں کسی کھڈ ، نالے تے جانوراں دے کھانے دے لئی چھڈ دتی جادیاں سن ۔
ٹھگی دے طریقے
سودھو- ایہ ٹھگ مختلف قسم بھیس بدلنے وچ ماہر ہُندے سن تے مختلف روپاں وچ ایہ اپنا کم انجام دیندے سن ۔ ایہ ٹھگ اکثر مختلف وچ مسافراں دے نال سفر کردے تے راستہ وچ انہاں مسافراں نوں فریب توں زہر کھلیا کے یا گلے وچ کپڑے دا پھندا ڈال قتل کر دیندے سن تے انہاں دا مال و متاع لے کے فرار ہوجاندے سن ۔ انہاں وچ کچھ گروہ ایداں دے سن جو بھکاریاں نوں وی قتل کرنے توں گریز نئيں کردے سن ۔ انہاں ٹھگاں وچ بعض گروہ دولت دے نئيں قتل کردے سن بلکہ انہاں دا مقصد انہاں دے بچےآں نوں اغوا کرکے فروخت دے لئی قتل کردے سن ۔ ایہ ٹھگ میگھ پونیا کہلاندے سن ۔ جو ہندی وچ میکھ پھندیاں اے ۔ میکھ یعنی کیل تے پھندیاں پھندے نوں کہندے نيں تے ایہ تسمہ باز دے مترادف اے ۔ تسمہ باز مختلف شعبدہ بازی وی کردے سن ۔ اس توں بھولے بھالے لوک تے دیہاندی انہاں دے پھندے وچ پھنس جاندے سن ۔
- تسمہ بازی دا طریقے فیتہ دہرا کر کے لپیٹ لیا جاندا سی تے ماہرے ایہ ہُندی سی کہ لپٹے ہوئے فیتہ وچ سلاخ اس طرح پڑوندے کہ جے فیتہ نوں کھولیا جائے تاں سلاخ وچکار آجائے تے سرا چھڈے بغیر سلاخ نہ نکلے ۔ ایہ تسمہ باز ٹھگ منگھ پونیا ٹھگاں دی طرح توں ہُندے سن ۔ انہاں دے ٹھگنے دا طریقہ اک ہی نئيں ہُندا سی بلکہ کافی نويں نويں طریقےآں توں لوکاں نوں ٹھگانے لگاندے سن ۔ جنرل ہروی نے منگھ پونیا دے ٹھگاں دے ست طریقہ ریکارڈ وچ لکھے نيں جو راجپوتانہ وچ راءج سن ۔ 1803ء وچ کانپور دی برطانوی رجمنٹ وچ اک گریگ سپاہی نے تن تے سپاہیاں نوں تسمہ بازی دا طریقہ سکھایا تے ایہ شخص یورپین تسمہ بازاں دا سرغنہ بن گیا سی ۔ ایہ سپاہی چھیويں لے کے لوکاں نوں لُٹیا کردے سن تے چھیويں ختم ہونے اُتے واپس رجمنٹ وچ آجاندے سن ۔
- ایہ مجرمانہ پیشہ کسی خاص طبقہ یا مذہب دے لئی مخصوص نئيں سی ۔ بلکہ ہزاراں افراد جو اس پیشہ توں منسلک سن انہاں وچ ہر مذہب ، فرقہ تے طبقہ دے لوک شامل ہُندے سن تے اس پیشہ وچ برصغیر دے کونے کونے توں نويں لوک وی شامل ہُندے سن ۔ 1877ء وچ آگرہ دے کہاراں دے اک گروہ نے ٹھگی دا پیشہ اختیار کر ليا ۔ اس گروہ وچ عادی تے نويں دونے طرح دے لوک شامل سن ایہ لوک کھانا پکانا چاندے سن تے سڑکاں اُتے سوندے سن ۔ جس وجہ توں انجام مسافر انہاں دے پنجے وچ پھنس جاندا سی ۔
- ایہ ٹھگ عام مسافراں دی طرح سڑکاں اُتے سفر کردے سن تے انہاں وچ تے دوسرے مسافراں وچ کوئی فرق نئيں ہُندا سی ۔ ایہ روپ بدلنے دے ماہر تے کئی طرح دے بھیس بدلدے سن کہ انہاں اُتے کسی قسم دا کوئی شبہ نئيں ہُندا سی ۔ ایہ جدوں اپنی مہم دے لئی جدوں سفر کردے تاں علحیدہ علحیدہ وی تے تن یا چار چار دی ٹولیاں وچ وی ہُندے سن ۔ اس طرح ایہ سب اک نال ٹولیاں بنا کے نئيں چلدے سن ۔ انہاں وچ شکار دی قبر کھودنے والے اگے ہُندے سن ۔ اس طرح راہ وچ ملنے والے فقیر یا مسافر بظاہر اجنبی ہُندے مگر انہاں ہی دے ساتھی ہُندے سن جو آپس وچ مختلف اطلاعات دا تبادلہ یا احکامات وغیرہ دتا کردے سن ۔ ایہ گفتگو تے اشارے صرف اک ہی ٹھگ سمجھ سکدا سی ۔ ایہ گفتگو کچھ اس طرح دی ہُندی سی ، مثلاً قبر کھود لو یا قبر کھود چکی اے ، خطرہ اے تے لوک آ رہے نيں ۔ انہاں وچ موٹی آسامی اے ۔ اس طرح انہاں دا آپس وچ گفتگو ہُندی رہندی سی تے شکار نوں اس دا پتہ ہی چلدا سی ۔
- ایہ شہراں تے قصبےآں وچ آپس وچ ملدے تاں اجنبیاں دی طرح تے دوسرا کوئی انہاں نوں شناخت نئيں کرسکدا سی ۔ ایسا وی ہُندا سی کہ بظاہر کوئی اک ذی رتبہ شخص کسی ریاست دی جانب سفر کر رہیا ہُندا سی تے اس دے نال ملازمین تے محافظ نال ہُندے ۔ دوسرے پیشہ ور جنہاں گانے بجانے والے ، طواءفیاں یا اس دے خاندان دی عورتاں دی ڈولیاں نال ہودیاں سن ۔ انہاں نوں دیکھ کے تنہا مسافر دھوکھا کھا جاندے تے حفاظت دے خیال توں انہاں دے نال نال سفر کردے تے اجل دا نشانہ بنش جاندے سن ۔ اگرچہ ایہ اپنی مہم وچ خواتین نوں شریک نئيں کردے سن تے اپنی بیویاں تک نوں اس راز توں آشنا نہ کردے کہ کسی نوں بتا نئيں داں ۔ اس لئی قافلاں وچ شریک خواتین دے علم وچ لیائے بغیر ساری کارروائی کردے سن ۔
بھیس بدلنے دے ماہر
سودھو- ایہ ٹھگ مختلف قسم بھیس بدلنے وچ ماہر ہُندے سن تے مختلف روپاں وچ ایہ اپنا کم انجام دیندے سن ۔ ایہ ٹھگ اکثر مختلف وچ مسافراں دے نال سفر کردے تے راستہ وچ انہاں مسافراں نوں فریب توں زہر کھلیا کے یا گلے وچ کپڑے دا پھندا ڈال قتل کر دیندے سن تے انہاں دا مال و متاع لے کے فرار ہوجاندے سن ۔ انہاں وچ کچھ گروہ ایداں دے سن جو بھکاریاں نوں وی قتل کرنے توں گریز نئيں کردے سن ۔ انہاں ٹھگاں وچ بعض گروہ دولت دے نئيں قتل کردے سن بلکہ انہاں دا مقصد انہاں دے بچےآں نوں اغوا کرکے فروخت دے لئی قتل کردے سن ۔ ایہ ٹھگ میگھ پونیا کہلاندے سن ۔ جو ہندی وچ میکھ پھندیاں اے ۔ میکھ یعنی کیل تے پھندیاں پھندے نوں کہندے نيں تے ایہ تسمہ باز دے مترادف اے ۔ تسمہ باز مختلف شعبدہ بازی وی کردے سن ۔ اس توں بھولے بھالے لوک تے دیہاندی انہاں دے پھندے وچ پھنس جاندے سن ۔
- ٹھگ اپنی کارروائیاں چند افراد دی صورت وچ سفر کردے سن ۔ دوسرے اس گروہ کہ ٹھگ انہاں دی پِچھے یا کچھ اگے ہُندے سن یا کسی تے مقام اُتے انتظار کر رہے ہُندے سن ۔ انہاں سب دا آپس وچ مسلسل رابطہ ہُندا سی ۔ ایہ پیغام رسانی دے لئی راہ وچ آندے جاندے بظاہر مسافر لیکن اصل وچ ٹھگ ہُندے سن دے ذریعے مختلف اشاراں یا اپنی مخصوص بولی وچ جسنوں دوسرے مسافر سمجھ نئيں پاندے سن بھیجواندے سن ۔ ایسا وی ہُندا سی ایہ کسی قافلعہ دی شکل وچ جس وچ کوئی امیر آدمی وڈی شان و شوکت تے سپاہیاں دے نال سفر کر رہیا ہُندا سی ۔ جس دے نال مختلف پیشےآں تے سپاہی وی نال ہُندے ۔ نادان مسافر اپنے تحفظ دے لئی انہاں دے نال سفر کردے تے نتیجہ وچ اوہ پھنس جاندے سن ۔ انہاں وچوں بوہت سارے گرفتار وی کرلئی جاندے سن ۔ مگر زیادہ تر انفرادی مجرم دی حثیت توں ۔ جس دی وجہ توں انہاں دے گروہاں نوں کوئی نقصان نئيں ہُندا سی تے نہ ہی انہاں نوں لمبی سزاواں ملدیاں سن ۔ کیوں کہ انہاں نوں گرفتار کرنے والے اکثر جاگیردار ہُندے سن ۔ جو انہاں دے پیشے نوں جاندے سن اوہ انہاں توں دولت دے حصول دے لئی انہاں نوں گرفتار کردے ۔ اس اوہ مال دے کے چھُٹ جایا کردے سن ۔ ایہ اپنی مہماں کم از دو افراد دے نال تے اس توں وڈی دی قید نئيں ہُندی سی شریک ہُندے سن ۔ ہتھ آئے ہوئے مال وچ ہر ٹھگ نوں اس دے کم دے مطابق حصہ ملدا سی ۔ قتل کرنے والا یا پھندا ڈالنے والا زیادہ حصہ دا حقدار ہُندا سی ۔
زہر دینے والے
سودھو- زہر دینے والےآں دی دو یا تن افراد اٹھ دس مسافراں نوں وڈی مہارت توں ہلاک کریا کردے سن ۔ انہاں دا طریقہ کار ایہ ہُندا سی کہ اوہ سفر اُتے روانہ ہُندے سن ۔ راہ وچ دوسرے مسافراں دی ٹولی مل جاندی سی تے ایہ انہاں دے نال سفر کردے سن ۔ چند دناں دے سفر دے بعد ایہ انہاں توں تعلقات بڑھاندے تے اپنی گلاں توں انہاں نوں رجھاندے ۔ انہاں توں اپنے مسلے مسائل بیان کردے تے انہاں توں مشورہ کردے ۔ اس طرح دے مسلے مسائل سندے تے انہاں نوں وی مخلصانہ مشورے دیندے ۔ انہاں اپنی کسی شادی وچ مدعو کردے ۔ ایتھے تک اوہ انہاں اُتے اعتماد کرنے لگدا سی ۔ فیر اوہ کھانا یا کسی مٹھائی وچ زہر ملیا کے انہاں نوں دعوت دیندے سن ۔ دوسرے مسافر انہاں دا خلوص دیکھ کے انکار نئيں کردے سن تے اوہ مٹھائی یا کھانا کھالیندے تے موت دی نیند سوجاندے سن ۔ اکثر زہر دینے دا کم اس گروہ دی بوڑھی عورتاں یا مرد انجام دیندے سن ۔ ایہ زہر دھتورے دے بیجاں دا نہایت مہلک زہر ہُندا سی ۔
اک ٹھگ دی کہانی
سودھو- کرنل سلمین نوں اک ایداں دے ٹھگ جسنوں معافی مل چکيتی سی دسیا کہ وچ جے پوری سپاہی دے قتل دے بعد تقریباً چالیس یوم تک گھر اُتے رہیا تے ٹھگاں دی اک ٹولی دے نال روانہ ہويا ۔ اساں موسم برسات وچ کونڈو توں شکار دی تلاش وچ سفر شروع کيتا تے دو ٹھگ آدھار تے مکدی نے جنہاں وچ مکدی جو نہایت ہوشیار سی اک شخص دا اعتماد حاصل کر ليا ۔ ایہ مسافر لاہور دا اک راجپوت سی تے اپنے وطن واپس جارہیا سی ۔ اسنوں مکدی نے اک بنیے دے مکان وچ ٹہرایا تے رات وقت جدوں سو رہیا سی اسنوں جگایا تے ايسے وقت سفر دے لئی روانہ ہونے نوں کہیا تاں اوہ راضی ہوئے گیا ۔ اوہ روانہ ہوئے گئے مگر راستہ وچ اوہ ;200;دھار تے مکدی توں بدک گیا تے انہاں توں کہیا تسيں لوک ٹھگ لگدے ہوئے میرے نیڑے نئيں آؤ ۔ ميں نے مخصوص ٹھگی بولی وچ کہیا وکھ چلے جاؤ اسنوں تسيں اُتے شبہ ہوئے گیا اے ۔ دونے ساڈے ;200;گے روانہ ہوئے گئے ۔ مسافر نے میرے توں اپنا شبہ بیان کيتا تے کہیا کہ اسيں دوناں نوں نال چلنا چاہیے ۔ ميں نے اس توں اتفاق کيتا تے دونے نال چلنے لگے تے اوہ جدوں کہ چل رہیا سی کہ ميں نے بڑبڑاندے ہوئے مکدی نوں اپنی مخصوص بولی وچ سامنے درخت دے نیڑے آنے دے لئی کہیا جو میرے توں کچھ اگے چھپ کر چل رہیا سی ۔ جدوں اوتھے پہنچ کے وچ جھکا کہ میرے پیر وچ کچھ چپھ گیا ہوئے تے اور اس دے پِچھے توں گلے وچ رومال ڈال کر اس دا گلا گھونٹ دتا ۔ جداں ہی ميں نے اس دے گلے وچ رومال ڈالیا مکدمی نے اس دی لتاں پھڑ کر کھنچ لاں تے اوہ مزاحمت وی نئيں کرسکیا ۔ اساں نعش اک ایداں دے مقام اُتے پھنک دتی جتھے پانی نئيں سی تاکہ اسنوں گیڈر کھاجاواں ۔
- اس بعد اسيں دو ٹولیاں وچ بٹ گئے ، مدار تے وچ اک طرف نويں شکار دی تلاش وچ روانہ ہوئے گئے ۔ اساں ايسے روز اک ہور گھسیارا ملیا جو ٹٹو اُتے سوار سی اسيں اس دے نال روانہ ہوئے گئے ۔ ٹٹو اُتے اس دا شکار نئيں کيتا جاسکدا سی اس لئی اسنوں ٹٹو اُتے توں اتارنے دے لئی مدار نے بہانہ کيتا کہ اسنوں قے آرہی اے تے پیٹ پھڑ کر قے کرنے دی کوشش کرنے لگیا ۔ ميں نے گھسیارے نوں کچھ دیر ٹہرنے نوں کہیا کہ اس دی طبعیت بہتر ہوجائے ۔ اوہ راضی ہوئے گیا تے ٹٹو توں اتر کر اک جگہ بیٹھ گیا ۔ وچ اس دی پشت اُتے گیا تے رومال گلے وچ دال کر جھٹکا دتا تے مدارا نے اس دے پیر کھنچے ، اوہ مزاحمت نئيں کرسکیا تے دم توڑ دتا ۔ فیر اساں اس دی لاش اک کنوئاں وچ پھنک دتی ۔ جتھے پہلے وی وچ پندرہ یا سولہ مسافراں نوں پھنک چکيا سی تے اس کنوئاں توں انہاں دی ہڈیاں کڈی جاسکدیاں نيں ۔ اس دے بعد اسيں گھر واپس پرت گئے ۔ کیوں کہ ہ وچ تقریباً اک ماہ سفر وچ ہوچکے سن ۔ انہاں دو وارداتاں وچ مینوں پنجاہ روپیے ملے ۔ کیوں کہ جو شخص جو گلا گھوندا اے اسنوں ہمشہ سب توں زیادہ حصہ ملدا اے ۔
ارکاٹی ٹھگ
سودھو- کرپا و چتور تے شمالی اوڑیسہ تے جنوبی ہند وچ ٹھگاں دی اک جماعت سی جو ارکاٹی ٹھگ کہلاندے سن ۔ انہاں دے چار مشہور سردار شیخ احمد ، ایمن صاحب ، ہورنور صاحب تے حیدر خان سن تے انہاں دی سرکردگی وچ ضلع ملی پٹم دے موضعاں وچ حیدرآباد دے سرحدی مقام مونگل توں ایلور دی شمالی جانب اک منزل دی مسافت دے موضع تک اپنی سرگرمیاں جاری رکھی ہوئی سن ۔ انہاں ٹھگاں وچوں اکثر لوک جفاکش کاشتکار ہونے دی وجہ توں نیک ناں سن ۔ تیرہ سال دی مدت دے دوراب انہاں گروہاں نے اپنے موضعاں دے اطراف تن سو میل دے اندر ملک دی تمام وڈی وڈی شاہراواں اُتے قتل و غارت دے کم نوں جاری رکھیا تے اس قتل و غارت توں انہاں نے کثیر رق وچ حاصل کيتياں ۔ انہاں دی کچھ وارداتاں دا علم ہويا ۔ جس دی تفصیل کچھ ایويں اے ۔
- ٍضلع باندہ وچ مقیم ہونے دے بعد انہاں دا سب توں پہلا مال غنیمت چودہ ہزار روپیاں دی اک رقم سی جو دے پنج لوک نوں قتل کرکے حاصل کيتی گئی سی تے ایہ مال بندر دے اک تاجر دا سی جو اسنوں حیدرآباد روانہ کر رہیا سی ۔ اس واقع دے بعد تقریباً چودہ سال بعد انہاں نے اک واردات وچ چار افراد نوں قتل کرکے چھ ہزار روپیاں دی اک رقم حاصل کيتی جو کرپا دے اک تاجر کيتی سی ۔ فیر ايسے مقام دے نیڑے اک سال بعد انہاں دی مٹ بھیڑ پنج خزانہ برداراں توں ہوئی ، جنہاں نوں قتل دے بعد انہاں نوں اٹھ ہزار دی اک رقم تے ملی ۔ اس دے دس سال بعد انہاں نے اک مغل گھوڑےآں دے سوداگر نوں جس ہمراہ چار افراد سن اچانک آ گھیرا تے سب نوں قتل کرنے اُتے تن ہزار مالیت دا مال غنیمت حاصل کيتا ۔ ایہ انہاں کچھ وارداتاں انہاں دی وارداتاں دا معمولی حصہ نيں جنہاں دا انہاں ٹھگاں دے اس گروہ نے ارتکاب کيتا سی ۔ قتل دی کچھ ہی وارداتاں دا علم احکام نوں ہوئے سکیا سی ۔ انہاں بیان دے مطابق ایہ اپنی گرفتاری پہلے سٹھ واداتاں کرچکے سن ۔ انہاں وارداتاں وچ اک سو ستر افراد انہاں دے شکار بنے تے پنجاہ ہزار دی مالیت دا مال انہاں دے ہتھ آیا سی ۔ ٹھگاں دا ایہ گرہو اپنی کارروائیاں جاری رکھدا جے اک وعدہ معاف ٹھگ انہاں دی اطلاع نئيں دیندا ۔ کچھ عرصہ بعد انہاں دی تمام آبادی جو سٹھ افراد اُتے مشتمل سی گرفتار کر ليا گیا ۔
- اس گروہ دی گرفتاری دے بعد ضلع دیزیگاپٹم وچ مسلمان ٹھگاں دی اک بستی دا علم ہويا ۔ انہاں مسلمان ٹھگاں توں ضلع باندرہ دے ٹھگ راہ وچ دو تن مرتبہ ملے سن ۔ اس طرح انہاں نوں صرف انہاں مسلمان ٹھگاں دا علم ہويا سی ۔ مگر ایہ بستی کدوں توں قائم اے انہاں نوں اس بارے نئيں معلوم سی ۔ جدوں اس بستی دے ٹھگاں نوں حراست وچ لیا گیا تاں تو معلوم ہويا تقریباً ویہہ سال پہلے انہاں دی تعداد سٹھ تے ستر دے درمیان سی ۔ لیکن ہن انہاں دی تعداد گھٹ کر بارہ رہ گئی سی ۔ کیوں کہ اس گروہ دے اکثر جوان سپاہی بھرتی ہوئے کے مختلف پلٹناں وچ تعینات سن ۔ جدوں انہاں سپاہیاں دے چال چلن دے بارے وچ معلوم کيتا گیا تاں انہاں دے بہتر چال چلن دی پلٹناں نے تصدیق دی ۔ پہلے ذکر ہوچکيا اے اک ٹھگ جو سپاہی سی تے ٹھگی دی وارداتاں وی کردا سی اس دا تعلق ايسے برادری توں سی ۔
- گروہ دے اک ضعیف ٹھگ نے دسیا کہ انہاں دے اجداد تے کئی افراد دے نال ہندوستان ( شمالی ہندوستان ) توں آئے سن تے اوہ ابتدا وچ تن سرداراں دے تحت سن ۔ تے ایہ وی معلوم ہويا کہ اوہ اجنبیاں نوں اپنے گروہ وچ شامل نئيں کردے نيں ۔ اس گروہ دے ٹھگاں نوں پرت کھسوٹ دا مال کدی وڈے پیمانے اُتے نئيں ملیا ۔ اگرچہ ایہ نہایت سنگ دل قاتل سن ، جو ضعیف یا عمر دا خیال کردے تے نہ ہی انہاں فرقےآں یا انہاں لوکاں دا احترام کردے سن جنہاں دا قتل کرنا دوسرے ٹھگاں دے نذدیک اک سنگین جرم اے ۔ اوہ نہ ہی شگوناں تے کدال نوں نئيں ماندے سن ۔ ٹھگاں دے اس گروہ نوں ارکاٹی ٹھگ چنگا نئيں خیال کردے سن اوہ انہاں نوں منحوس سمجھدے سن ۔ انہاں ٹھگاں نے وڈی تعداد وچ قتل کیتے ۔ 1825ء توں 1835ء دے درمیان اپنی گرفتاری تک انہاں نے ٹھگی دی چالس واردتاں کيتياں تے ايسے افراد نوں قتل کيتا ۔
انسداد
سودھو- 1829ء تک ایہ جرائم مسلسل جاری سن مگر انہاں دے انسداد دی طرف کسی نے سنجیدہ توجہ نئيں دتی گئی ۔ کرنل سلیمن نربدا سجے دے علاقہ وچ مامور ہوئے ۔ انہاں دے علم ایہ گل آئی کہ 1807ء وچ جبل پور دی سڑک اُتے 17 خزانہ بردار تے 1814ء وچ ضلع دموہ توں میل دے فاصلے اُتے ہٹہ نوں جانے والی سڑک اُتے سنجا پنڈ توں آدھ میل دے فاصلے اُتے ست آدمی قتل ہوئے سن ۔ اس طرح دی تے وارداتاں انہاں دے علم آئیاں ۔ چنانچہ انہاں نے اس دے متعلق ایسٹ انڈیا کمپنی نوں انہاں جرائم دی تفصیلی رپوٹ بھیجی ۔ جس دے بعد 1829ء وچ ایف سی سمتھ نوں نربدا سجے دے علاقہ وچ خصوصی طور اُتے بھیجیا گیا تے اس دے اسٹنٹ دے طور اُتے کرنل سلیمن دا تقرر ہويا تے بعد وچ 1835ء وچ سپرنٹنڈٹ محکمہ انسداد ٹھگی تے 1838ء وچ کمشنر ٹھگی تے ڈاکہ دے عہدے اُتے فائز ہوئے ۔
- ٹھگاں توں چھٹکارا پانا مقامی حاکماں تے جاگیرداراں توں حل ہونا ممکن نئيں سی کیوں کہ اوہ لالچ وچ انہاں توں چشم پوشی کردے سن تے جدوں ٹھگاں نوں پتہ چلدا کہ انہاں دے خلاف اقدامات کیتے جا رہے نيں تاں ایہ خبر پاندے ہی اوتھے توں فرار ہوکے نيں ملک دے کسی دوسرے حصے وچ متقل ہوجاندے سن ۔ دوسرا مسلہ ایہ سی ایسی شہادتاں تے گواہیاں فراہم کرنا جنہاں دی بنا عدالت سزا دے اک بہت دشوار کم سی ۔ لہذا لارڈ ولیم بنٹنک نے اس دے لئی بعض ضروری قانونی اصلاحاتاں کيتياں تے انہاں دے انسداد دے لئی اک خصوصی محکمہ کرنل سلیمن زیر نگرانی قائم کيتا ۔ اسنوں کمپنی دی مملکت وچ خاص اختیارت دتے گئے تے اک قانون نافذ کيتا گیا جس دے تحت انہاں نوں سرسری تحقیقات دے بعد سزا تے معافی دا وی اختیار وی حاصل ہوئے گیا ۔ انہاں اختیارات دے ملنے دے بعد کرنل سلیمن تے اس ساتھیاں نے اپنا کم شروع کيتا تے محنت تے جانفشانی دے نال ٹھگی دے فن تے انہاں دی بولی دے بارے وچ اِنّی معلومات حاصل کر لین کہ جِنّی خود ٹھگاں نوں سن ۔ انہاں ٹھگاں تک رسائی حاصل کرکے کچھ ٹھگاں نوں گرفتار کيتا ۔ گرفتار شدہ ٹھگاں وچوں جنہاں دے سدھر جانے دے آثار سن انہاں نوں معافی تے ملازمت وی دتی گئی تے معافی یافتہ ٹھگاں دی مدد توں مختلف گروہاں نوں تلاش کيتا گیا تے انہاں نوں 1823ء توں 1836ء تک یعنی تیرہ سال دی مدت دے دوران ٹھگی دا مکمل خاتمہ کر دتا گیا ۔ سرجان کیٹی نے اپنی رپوٹ وچ لکھیا اے کہ ایہ اک عظیم انشان تے باقعت کارنامہ اے کہ چند انگریز عہدہ داراں نے اعلیٰ انتظامی حکام دے احکام اُتے عمل کرکے ٹھگی دا پیشہ ہندوستان توں ہمیشہ دے لئی پاک کر دتا ۔
سزاواں
سودھو- ایہ دور ٹھگاں دے مجرماں دی تحقیقات دا کہلاندا اے ۔ جس وچ ٹھگاں دے مختلف گرہاں دے رکناں تے انہاں دے عزیز و اقارب تے دوستاں دے بارے تحقیقات کيتياں گاں ۔ انہاں دے حالات معلوم کرکے انہاں دا پوری طرح قلع قمع کرنے دی کوشش کيتیاں گئیاں ۔ اس قبیح جرم دے خاتمہ دے لئی خاص قوانین جنہاں وچ 1837ء دا ایکٹ 18 ، 19 ۔ 1838ء دا ایکٹ 10 ۔ 1839ء دا ایکٹ 18 ۔ 1842ء دا ایکٹ 14 ۔ 1843ء دا ایکٹ 18 ، 24 ۔ 1847ء دا ایکٹ 10 تے 1848ء دا ایکٹ 3 تے 11 دا نفاذ کيتا گیا ۔ حیدرآباد ، میسور ، اندور ، لکھنؤ تے گوالیار وچ ميں انہاں مقدمات دے لئی خاص عدالتاں قائم کيتیاں گئیاں ۔ جتھے ہر قسم شہادت جس وچ دستاویزی زبانی تے دوسرے شہادتاں پیش کرنے اجازت سی ۔ چاہے اس دی حثیت کچھ وی ہوئے ۔
ان عدالتاں دے مجسٹریٹ تے کیس دی پیروی کرنے والے نہایت ذہین تے محنتی انگریز سن تے اوہ ایہ کم اعزازی طور اُتے کردے سن ۔ چنانچہ انہاں دی محنت تے کوششاں دا ایہ نتیجہ نکلیا کہ 1826ء تاں 185ء دے دوران ٹھگی دے جرم وچ 1562 ملزماں اُتے مقدمات چلائے گئے ۔ انہاں وچوں 1404 افراد نوں پھانسی یا عمر قید دی سزا دتی گئی ۔ کچھ ٹھگاں نے اعتراف کيتا کہ انہاں نے دوسو توں زیادہ قتل کیتے ۔ اک ٹھگ نے دسیا اس نے 1719 افراد نوں قتل کيتا ۔ جو ٹھگ وعدہ معاف گواہ بنے انہاں دی جان بخشی کئی گئی تے انہاں نوں جبلپور دی اسپیشل جیل وچ مع انہاں دے خانداناں دے نظر بند کيتا گیا ۔ انہاں نوں دری ، قالین تے دوسرے کماں دی مشقت وچ لگایا گیا ۔ انہاں دی مشقت دے لئی اک کارخانہ کرنل سلیمن تے کیپٹن چارلیس براوَن دی کوششاں توں 1838ء وچ قائم کيتا گیا ۔ ایتھے تک برصغیر توں اس جرم دا مکمل صدبات ہوئے گیا تے 1904 وچ محکمہ انسداد ٹھگی نوں ٹور دتا گیا ۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- تریخ جرم و سزا ۔ امداد صابری
- برطانوی عہد حکومت ۔ مولوی ذکاء اللہ
- تریخ جرم و سزا ۔ امداد صابری
- برطانوی حکومت ہند ۔ انڈیسن
- ہند دے سیاسی مسلک دی نشو و نما ۔ جے انڈریسن ، جے صوبہ دار
| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ٹھگ |