نیرنگ خیال (ادبی مجلہ)
اس رجحان ساز ادبی مجلے نے جولائی 1924ء وچ لاہور توں علم دی روشنی پھیلانے دے سفر دا آغاز کيتا۔ پس نو آبادیاتی دور وچ وی ’’ نیرنگ خیال‘‘ دی اشاعت دا سلسلہ جاری رہیا۔ انہاں دناں ماہ نامہ ’’ نیرنگ خیال‘‘ نامور ادیب سلطان رشک دی ادارت وچ راولپنڈی توں شائع ہو رہیا اے۔ اس ادبی مجلے نے ہر دور وچ حریت فکر دا علم بلند رکھیا اے تے قارئین نوں ہوائے جو رو ستم دے مسموم ماحول وچ وی حریت ضمیر توں جینے دی راہ دکھادی اے۔ نو آبادیاتی دور وچ سامراجی طاقتاں دے جو رو ستم دے بارے وچ حقیقی شعور و آ گہی پروان چڑھانے وچ اس مجلے نے تاریخی کردار ادا کيتا۔
آزادی دے بعد اس مجلے نے پس نو آبادیاتی فکر، مشرقی رہتل و سبھیاچار، آزادیِ اظہار تے سلطانی ٔ جمہور دے لئی مقدور بھر جد و جہد کيتی۔ نیرنگ خیال دے قارئین اس حقیقت توں آ گاہ نيں کہ بادی النظر وچ تاں نو آبادیاتی دور اپنے انجام نوں پہنچ چکيا اے مگر یورپ دی استعماری طاقتاں نے اپنی سابقہ نو آبادیات وچ سازشاں دا جال بچھا رکھیا اے تے اس خطے دے عوام دی زندگی دی تمام رُتاں بے ثمر کر دتی گئیاں نيں ۔ اس مجلے دے مشمولات بدلدے ہوئے حالات دے تناظر وچ فکر و خیال دے متعدد نويں دریچے وا کردے نيں ۔ انہاں دناں حکیم محمد یوسف حسن دی یاد وچ شائع ہونے والے اس تاریخی ادبی مجلے دے سر پرست حسین طارق نيں ۔ افکارِ تازہ دی مشعل تھامے سفاک ظلمتاں نوں کافور کردے ہوئے جہانِ تازہ دی جانب سرگرمِ سفر رہنے والے اس مجلے نے گزشتہ ترانوے(93) برس وچ قارئین وچ مثبت شعور و آ گہی پروان چڑھانے دی جو مساعی کيتیاں نیں اوہ تریخ دے اوراق وچ آبِ زر توں لکھنے دے قابل نيں ۔ حال ہی وچ ’’نیرنگ خیال ‘‘دا شمارہ 2، جلد 93 بابت ماہ فروری ۲۰۱۷شائع ہويا اے۔ اس شمارے دے مشمولات وی حسب معمول مجلس ادارت دے ذوق سلیم تے حسن انتخاب دی عمدہ مثال نيں ۔ چونسٹھ صفحات اُتے مشتمل اس مجلے وچ ست مضامین، تن افسانے، اٹھ شاعر دا کلام تے قارئین دے مکاتیب شامل نيں ۔ مضمون نگاراں وچ جیلانی کامران (1926_2003)، ڈاکٹر غلام شبیر رانا، خورشید بیگ میلسوی، عرفان جاوید، فاروق بلوچ، عماد قاصر تے ڈاکٹر سکندر حیات میکن شامل نيں ۔ تمام مضمون نگاراں نے اپنے اپنے موضوعات اُتے خوب دادِ تحقیق دتی اے۔ نثری نظم دی تکنیک دے حوالے توں پروفیسر جیلانی کامران دا مضمون چشم کشا حقائق دا امین اے۔ فکشن دے حصے وچ نجیب عمر، غلام ابن سلطان( ڈاکٹر غلام شبیر رانا دا قلمی ناں) تے منیزہ شمیم دیاں تحریراں دا کرشمہ دامنِ دِل کھینچکيا اے۔ شاعری دے حصے وچ سید ضمیر جعفری، جان کاشمیری، غالب عرفان، عشرت رومانی، مرزا عاصی اختر، انجم جاوید، جاوید صدیق بھٹی تے سلطان رشک دا کلام شامل اے۔ آخر وچ گزشتہ شمارے وچ شامل تحریراں دے بارے وچ آصف ثاقب (ایبٹ آباد )تے غالب عرفان دے مکاتیب بہت اہم نيں ۔
مجموعی اعتبار توں ’’نیرنگ خیال ‘‘ دا ایہ شمارہ قابل مطالعہ مواد توں لبریز اے۔ مجلس ادارت دی محنت، لگن، فرض شناسی تے مستعدی لائق صد رشک و تحسین اے۔ ايسے جذبے نے اس مجلے نوں اک مستحکم روایت کيتی صورت عطا کيتی اے۔ مینوں یقین اے علم و ادب دا ایہ زمزم سدا رواں دواں رہے گا تے اس دی جو لانیاں توں کِشتِ جاں سیراب ہُندی رہے گی۔
اس دے ابتدائی لکھنے والےآں وچ علامہ اقبال، سر عبدالقادر، آغا حشر کاشمیری، نیاز فتح پوری، پریم چند، امتیاز علی تاج، محمود شیرانی، یگانہ چنگیزی، قاضی عبدالغفار، سیماب اکبر آبادتی، ریاض خیر آبادتی، اختر شیرانی تے اس دور دے تے کِنے ہی اہم لکھنے والے شامل سن ۔
”نیرنگ خیال“ دے سالنامےآں دے نال اس زمانے وچ اس دے کئی اہم خصوصی نمبرز کڈے گئے۔ انہاں نمبرز وچ سب توں اہم ترین ”اقبال نمبر“ اے جو اج وی حوالے دی مستند دستاویز اے۔ 1967ءماں حکیم محمد یوسف حسن اس رسالے دے مدیر اعلیٰ بن گئے تے سلطان رشک اس دے مدیر مقرر ہوئے۔ حکیم صاحب دی وفات دے بعد وی سلطان رشک اس رسالہ دے مدیر نيں۔ اکتوبر 1999ءکا شمارہ ”نیرنگ خیال“ دا ماہیا نمبر اے۔ اس توں پہلے پاکستان توں پنجابی اخبار ”بھنگڑا“ گوجرانوالہ دا اردو ماہیا ایڈیشن تے دو ماہی ”گلبن“ احمد آباد دا ماہیا نمبر شائع ہوئے چکے نيں۔ ”نیرنگ خیال“ دے اس ماہیا نمبر دی ایہ تاریخی حیثیت بندی اے کہ ایہ پاکستان توں کِسے ادبی رسالے دا پہلا ماہیا نمبر اے۔ سلطان رشک نے اس نمبر دے لئی خاص طور اُتے معروف شاعر احمد حسین مجاہد تے نوجوان ادیب محمد وسیم انجم نوں بطور مرتبین شامل کيتا