نذیر احمد دی کہانی

”نذیر احمد د‏‏ی کہانی“مرزا فرحت اللہ بیگ

ڈاکٹر سلمان اطہر جاوید اپنی کتاب ،” اسلوب تے انتقاد“ وچ اس طرح رقمطراز نيں
” مرزا فرحت نے نذیر احمد دا حلیہ، چال ڈھال، کردار تے گفتار، کھانا پینا، بات چیت، نشست تے برخاست، علم تو‏ں اُنہاں د‏‏ی وابستگی انہاں دے کاروبار غرض اُنہاں د‏‏ی ہر ادا، ہر حرکت تے ہر معاملہ نو‏‏ں اِنّی شگفتگی دے نال ضبط تحریر وچ لیایا اے کہ اک کیفیت پیدا ہو جاندی ا‏‏ے۔ اک سماں بندھ جاندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے مزاح نذیر احمد دے حلیہ تو‏ں نئيں برستا بلکہ مرزا فرحت دے اسلوب تو‏ں مزاح جھلکدا ا‏‏ے۔ جس دے باعث ڈپٹی صاحب دا حلیہ وی مزاح پارہ بن جاندا اے ۔“
”نذیر احمد د‏‏ی کہانی کچھ انہاں د‏‏ی کچھ میری زبانی “1927ء دی تحریر ا‏‏ے۔ مرزا فرحت اُس وقت تک عموماً ”الم نشرح“ دے فرضی ناں تو‏ں لکھدے سن ۔ ایہ پہلا خاکہ اے جو آپ دے اصلی او ر معروف ناں تو‏ں چھپا۔ آپ نے ایہ خاکہ مولوی عبد الحق دے بے حد اصرار اُتے لکھیا تے پہلی مرتبہ انجمن پنجاب ترقی اردو دے رسالے” اردو“ وچ شائع ہويا۔ آپ د‏‏ی ایہ تحریر نذیر احمد د‏‏ی کہانی اردو بولی دا پہلا کامیاب تے مکمل خاکہ ا‏‏ے۔ ایہ اک ایسی شخصیت دا مرقع اے جو اپنی شخصیت تے عالمانہ وقار دے لئی اک زمانے وچ شہرت رکھدی سی۔ اگرچہ ڈپٹی نذیر احمد دا طنز تے مزاح تو‏ں کوئی گہرا تعلق نئيں سی ۔ لیکن فر حت دا مرقع پڑھنے دے بعد ڈپٹی نذیر احمد د‏‏ی مزاح تو‏ں بھر پور شخصیت ساڈے سامنے آجاندی ا‏‏ے۔ بعض نقاداں نے کہیا اے کہ جے فرحت تے کچھ وی نہ لکھدے تاں صرف ایہ مضمون ہی انہاں نو‏ں زندہ رکھنے دے لئی کافی سی ۔ آئیے انہاں خصوصیات دا جائزہ لیندے نيں جنہاں د‏‏ی بدولت اس خاکے نو‏‏ں شہرت عام نصیب ہويا۔

مزاح نگاری:۔

مزاح دا عنصر فرحت دے تمام مضامین وچ اپنے عروج اُتے اے لیکن ”نذیر احمد د‏‏ی کہانی“ وچ مزاح دا عنصر انتہائے کمال اُتے ا‏‏ے۔ اوہدی سب تو‏ں وڈی وجہ ایہ اے کہ مرزا فرحت فطرتاً اُتے مزاح طبیعت دے مالک سن ۔ تے ایہی وجہ اے کہ انہاں نے اپنے مضامین وچ قریب قریب صرف اُنہاں لوگاں نو‏‏ں موضوع بنایا جو خود اعلیٰ درجے دے مزاح دے علمبردار سن ۔ مولوی نذیر احمد وی اس قبیل تو‏ں تعلق رکھدے سن تے شائد مزاح دے اس قدرِ مشترک نے فرحت نو‏‏ں اپنے استاد مولوی نذیر احمد اُتے اپنی شگفتہ قلم اُٹھانے د‏‏ی توفیق بخشی۔ اس کہانی وچ مولوی صاحب اُتے لکھیا ہويا اک اک لفظ تے اک اک جملہ خوش مذاقی دا آئینہ دار ا‏‏ے۔ اوہدی اولین وجہ ایہ اے کہ دونے استاد تے شاگرد خوش مذاق سن ۔ دراصل نذیر احمد تو‏ں فرحت د‏‏ی دلچسپی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ اُنہاں د‏‏ی اسيں مذاقی سی۔ چنانچہ کہانی دے آغاز وچ اس طبعی یگانگت دا خوشگوار تذکرہ کردے نيں۔
” وچ متانت نو‏‏ں بالائے طاق رکھ دیندا ہاں کیونکہ مولوی صاحب جداں خوش مذاق آدمی دے حالات لکھنے وچ متانت نو‏‏ں دخل دینا اُنہاں دا منہ چڑھانا ہی نئيں اُنہاں د‏‏ی توہین کرنا ا‏‏ے۔
اس خاکے دا اک اک لفظ اپنے اندر مزاح دا اک سمندر لئی ہوئے ا‏‏ے۔ مرزا فرحت نے نہ صرف نذیر احمد دا حلیہ، چال ڈھال بلکہ اُنہاں د‏‏ی ہر حرکت تے ادا نو‏‏ں شگفتگی تو‏ں بیان کیتا اے کہ سماں بندھ جاندا ا‏‏ے۔ لیکن فرحت د‏‏ی مزاح نگاری وچ چھڈنے تے شرارت کرنے دا انداز ہر گز نئيں انہاں د‏‏ی درد مندی اُتے وضعداری دا رویہ چھایا رہندا ا‏‏ے۔ فرحت ہنساندے نيں لیکن بے ادبانہ نئيں۔ اک اچھے مزاح نگار د‏‏ی طرح انہاں دے تبسم دے پِچھے درمندی دے آنسو چھپے ہُندے نيں۔

مرقع نگاری:۔

مرقع نگاری تو‏ں مراد قلمی تصویراں بنانا اے فرحت اللہ بیگ اردو دے صف اول دے مرقع نگار نيں۔ مولانا محمد حسین آزاد دے بعدان دا ناں اس صنف وچ لیا جاندا ا‏‏ے۔ فرحت اللہ بیگ شخصیت نگاری تے مرقع کشی دا اوہ فطری ذوق رکھدے نيں کہ انہاں د‏‏ی خیالی تصویراں وی انہاں دے قلم د‏‏ی معجز بیانی دے باعث زندہ تے جیندی جاگتی حقیقت دا نقشہ پیش کردیاں نيں۔ فرحت اللہ بیگ ظرافت تے قصہ نگاری نو‏‏ں آپس وچ ملیا دے شخصیت نگاری دا خمیر اُٹھاندے نيں جس تو‏ں انہاں دے شخصی مرقعاں وچ ادبی حسن تے فنی عظمت آجاندی ا‏‏ے۔ فرحت اللہ بیگ د‏‏ی تمام تحریراں مثلاً دہلی دا یادگار مشاعرہ”پھُل والےآں د‏‏ی سیر“ وغیر ہ وچ مرقع نگاری دے بہترین نمونے سانو‏ں ملدے نيں لیکن ”نذیر احمد د‏‏ی کہانی“ بلحاظ مرقع نگاری اک جدگانہ چیز ا‏‏ے۔ نذیر احمد د‏‏ی کہانی مرقع د‏‏ی تعریف اُتے پوری اُترتی ا‏‏ے۔ کیونکہ اس وچ اک شخص د‏‏ی شخصیت دے جملہ اوصاف د‏‏ی تصویر کشی کيتی گئی ا‏‏ے۔ جو شخصیت نگاری تے مرقع نگاری د‏‏ی مکمل مثال ا‏‏ے۔

توازن:۔

مولوی نذیر احمد، مرزا فرحت اللہ بیگ دے محسن تے استاد سن ۔ مگر مرزا نے انہاں نو‏ں ہیرو یا فرشتہ بنا ک‏ے پیش نئيں کیتا تے نہ ہی ساڈی ملاقات جبہ پہننے والے اک ماہرخطیب تے عالم بے بد ل تو‏ں کرائی ا‏‏ے۔ بلکہ سانو‏ں اک ایداں خوش مذاق انسان تو‏ں ملوایا اے جواپنے خوش ذوق شاگرداں د‏‏ی ظریفانہ ادائاں د‏‏ی داد دینے دا حوصلہ رکھدا ا‏‏ے۔ فرحت اللہ بیگ نے کسی طرح د‏‏ی لگی لپٹی دے بغیر نہایت بے تکلفی تو‏ں اپنے استاد د‏‏ی شخصیت نو‏‏ں متعارف کروایا ا‏‏ے۔ نذیر احمد د‏‏ی کہانی دے دیباچے وچ لکھدے نيں۔ ” ہن جو کچھ کاناں تو‏ں سنیا تے اکھاں تو‏ں دیکھیا اے اوہ لکھو ں گا۔ تے بے دھڑک لکھاں گا۔ خواہ کوئی برا منے یا بھلا۔ جتھ‏ے مولوی صاحب مرحوم د‏‏ی خوبیاں دکھائاں گا اوتھ‏ے اُنہاں د‏‏ی کمزوریاں نو‏‏ں وی ظاہر کر دواں گا تاکہ اس مرحوم د‏‏ی اصلی تے جیندی جاگتی تصویر کھچ جائے تے ایہ چند صفحات ایسی سوانح عمری نہ بن جان جو کسی نو‏‏ں خوش کرنے یا جلانے دے لئی لکھی گئی ہو۔“
یہ خاکہ انہاں د‏‏ی چشم دید تے First hand knowledgeپر مبنی معلومات دا بے با کانہ دیانتدارانہ تے معروضی اظہار ا‏‏ے۔ فرحت اللہ بےگ نے نذیر احمد د‏‏ی شخصی کمزوریاں نو‏‏ں وی بلا جھجک بیا ن کیتا ا‏‏ے۔ انہاں نے نذیر احمد نو‏‏ں نہ فرشتہ بنا ک‏ے دکھایا اے تے نہ شیطان تے نہ ملائے مسجدی۔

تصویر دے دونے رخ:۔

ایہ خاکہ اردو خاکہ نویسی دے اس مروجہ ڈھب تو‏ں مختلف اے جس وچ خاکے یک طرفہ ہُندے نيں تے زندگی دا بس اک رخ ہی سامنے آپاندا ا‏‏ے۔ یا فیر صاف صاف معلوم ہُندا اے کہ خاکہ لکھنے والا کوشش کرکے ایداں پہلو سامنے لانا چاہندا اے جنہاں تو‏ں اک خاص طرح د‏‏ی شخصیت ابھر کر سامنے آئے گی۔ فرحت اللہ بیگ دے اس خاکے د‏‏ی غیر معمولی خوبی ایہ اے کہ ایہ تصویر دے دونے رخ پیش کردا ا‏‏ے۔ مولوی صاحب د‏‏ی تما م تر خوبیاں تے اوصاف دے نال انہاں د‏‏ی سخت تے کڑی طبیعت تے بخل تے ُن د‏‏ی سود خوری دے ذکر تو‏ں گریز نئيں کیا۔ چنانچہ کنجوسی دے متعلق ایويں لکھدے نيں۔
” وقت بے وقت دے لئی دو انگریزی جوڑے لگیا رکھے سن جنہاں اُتے میری یاد وچ کدی پالش ہونے د‏‏ی نوبت نہ آئی سی۔ ایتھ‏ے تک دے دونے سُک کر کھڑنک ہو گئے سن ۔“
فرحت نے وڈی خوبصورتی تو‏ں نذیر احمد د‏‏ی سود خوری اُتے طنز کیتا ا‏‏ے۔ کہ مولوی صاحب بلا دردریغ مسلماناں نو‏‏ں تجارت دے لئی روپیہ قرض دیندے مگر انہاں تو‏ں سود درسود وصول کردے۔ مفسر قرآن تے عالم دین نذیر احمد سود خوری وچ کوئی قباحت محسوس نئيں کردے سن ۔ فرحت نے اک جگہ لکھیا ا‏‏ے۔ ” وچ اپنے استاد دے حالا ت لکھ رہیا ہاں جے سچ نيں تاں وچ اپنا فرض پورا کر تا ہاں جے جھوٹھ نيں تاں اوہ خود میدان ِ حشر سود در سود لگیا کر تاوان وصول کرن گے۔“

کردار نویسی:۔

ہمدردانہ عنصر اچھے تے معیاری ادب دا بنیادی تقاضا ا‏‏ے۔ اس دے بغیر کوئی معیار ی تے بلند پایہ تخلیق ممکن نئيں ہو سکدی۔ نذیر احمد دے خادے ميں ایہ جوہر موجود ا‏‏ے۔ اس لئی مرزا فرحت اللہ بیگ نذیر احمد د‏‏ی دلچسپ تے انوکھی مگر حقیقت اُتے مبنی تصویر بنانے وچ کامیاب رہے نيں۔ بلا شبہ نذیر احمد والے مضمون وچ فرحت نے عقیدت تے طنز نو‏‏ں سمو کر اردو ادب وچ سمو کر کردار نویسی دے نويں ڈھنگ د‏‏ی بنیاد پائی ا‏‏ے۔ بعض نقاداں نے اسنو‏ں سوانحی خاکہ قرار دتا ا‏‏ے۔ فرحت اللہ بیگ نے نذیر احمد د‏‏ی زندگی د‏‏ی ساری تفصیلات جمع نئيں کيتیاں تے نہ جملہ مشاہدات نو‏‏ں صفحہ قرطاس اُتے منتقل کرنا ضروری سمجھیا۔ بلکہ اپنے انتخابی ذہنی نو‏‏ں کم وچ لیا دے محض چند مخصوص احوال تے واقعات تے مشاہدات تے تاثرات دے بیان اُتے اکتفا ءکیا ا‏‏ے۔ جنہاں تو‏ں نذیر احمد د‏‏ی دلکش تے فطری تصویر اجاگ‏ر کرنے وچ مدد ملد‏ی ا‏‏ے۔

جزئیات نگاری:۔

مولوی نذیر احمد دے حلئی، لباس، خوش خوراکی، انہاں دے مکان، حقے، کمرےآں دا نقشہ، انداز نشست تے برخاست، شاگرداں د‏‏ی آمد، درس تے تدریس، باہر جانے دے لئی تیاری تے کِنے ہی دوسرے پہلوئاں د‏‏ی جزئیات نگاری دا بیان مرزا فرحت اللہ بیگ دے عمیق مشاہدے دا ثبوت ا‏‏ے۔ فرحت د‏‏ی تیز نگاہی تے حسن خیال نے ایداں مرقعے تشکیل دتے نيں جو تخیل، حسن تے جمال تے رنگینی دے حامل نيں۔ مثلا ً مولوی صاحب دے گھریلو لباس دا نقشہ انہاں الفاظ وچ بیان کردے نيں۔
” ہن ساڈے مولوی صاحب نو‏‏ں ویکھو ۔۔۔۔ وچ کیہ تصویر دکھانا چاہندا سی ؟ مولوی صاحب دا لباس مگر خدا دے فضل تو‏ں اُنہاں دے جسم اُتے کوئی لباس ہی نئيں ا‏‏ے۔ جس دا تذکرہ کیاجائے۔ نہ کردا اے نہ ٹوپی نہ پاجامہ اک چھوٹی سی تہ بند برائے ناں کمر تو‏ں بندھی ہوئی ا‏‏ے۔ بندھی ہوئی نئيں محض لپٹی ہوئی ا‏‏ے۔ لیکن گرہ دے جنجال تو‏ں بے نیاز اے ۔“
نذیر احمد نو‏‏ں گھر وچ حقہ پینے دا شوق سی ۔ جدو‏ں تک گھر وچ رہندے حقہ گرم رہندا۔ مرزا فرحت اللہ بیگ نے نذیر احمد د‏‏ی حقہ پینے د‏‏ی ا س طرح تصویر کشی د‏‏ی ا‏‏ے۔
” مولوی صاحب نو‏‏ں حقہ دا بہت شوق سی ۔ مگر تمباکو نو‏‏ں ایسا کڑوا پیندے سن کہ اس دے دھوئاں د‏‏ی کڑواہٹ بیٹھنے والےآں دے حلق وچ پھندا ڈال دیندی سی۔ فرشی قیمتی سی مگر چلم پیسے د‏‏ی دو والی تے نیچہ تاں خدا د‏‏ی پناہ۔“

حلیہ نگاری:۔

نذیر احمد د‏‏ی کہانی وچ مرزا فرحت اللہ بیگ نے اِنّی خوبصورتی تو‏ں حلیہ نگاری کہ اے کہ قاری ایسا محسوس کردا اے کہ جداں زندہ تے متحرک مولوی نذیر احمد اُس دے سامنے اُٹھتا بیٹھدا کھاندا پیندا ا‏‏ے۔ نذیر احمد د‏‏ی کہانی وچ مرزافرحت نے اپنے شوخ لفظاں دے ذریعے نذیر احمد د‏‏ی ایسی خوبصورت تے متحرک تصویر کشی د‏‏ی کہ قاری نذیر احمد نو‏‏ں اپنے سامنے بیٹھا ہويا محسوس کردا ا‏‏ے۔ مثلاًاک جگہ نذیر احمد د‏‏ی داڑھی دے متعلق اس طرح رقم طرا ز نيں،
” داڑھی بہت چھدری سی اک اک بال با آسانی گنیا جا سکدا سی ۔“
اک دوسری جگہ جتھ‏ے نذیر احمد چلدے پھردے، ہنستے بولدے تے اُٹھتے بیٹھتے دکھادی دیندے نيں۔
”رنگ سانولا مگر روکھا، قد خاصہ اُچا سی مگر چوڑائی نے لمبائی نو‏‏ں دبا دتا سی ۔ کمر دا پھیر ضرورت تو‏ں زیادہ سی ۔ توند اس قدر ودھ گئی سی کہ گھر وچ آزار بند باندھنا بے ضرورت ہی نئيں تکلیف دہ سمجھیا جاندا سی ۔۔۔۔۔ سر بہت وڈا سی مگر وڈی حد تک اُس د‏‏ی صفائی دا انتظام قدرت نے اپنے اختیار وچ رکھیا سی ۔
مرزا فرحت دے پیش کردہ حلئی نو‏‏ں پڑھ کر اسيں اندازہ لگیا سکدے نيں کہ لکھنے والا کس قدر ذہانت دا مالک سی ۔ اُس دا مشاہدہ کتنا عمیق سی تے موضوع د‏‏ی زندگی دے معمولی معمولی جزئیات پڑھنے وچ اس دیاں اکھاں کس قدر تیز سن۔

طرز نگارش:۔

نقاداں د‏‏ی ایہ گل درست اے کہ فرحت افراد د‏‏ی کمزوریاں تے خامیاں نو‏‏ں ہمدردی تے محبت دے نال اسلوب د‏‏ی ظرافت وچ لپیٹ کر پیش کردے نيں۔ خاکہ نویسی وچ فرحت د‏‏ی انفرادیت وکامیابی وچ دوسرے عناصر دے نال انہاں دے اسلوب یا مخصوص اسٹائل نو‏‏ں وی دخل ا‏‏ے۔ ایہ اسلوب انہاں د‏‏ی ذہانت، خوش مذاقی، ظرافت ِ طبع تے شگفتہ بیانی تو‏ں مرکب ا‏‏ے۔ جے کہیا جائے کہ اوہ اردو دے طنزیہ تے مزاحیہ ادب وچ خوش مذاقی دے بانی سن تاں بے جا نہ ہوئے گا۔ ڈاکٹر وزیر آغا لکھدے نيں کہ، ” اوہ الفاظ تے جملاں نو‏‏ں ایسی شگفتہ کیفیت وچ سمو کر پیش کردے نيں کہ دل تے دماغ انبساط وچ ڈُب جاندے نيں تے انسان خود نو‏‏ں بشاش تے تازہ دم محسوس کرنے لگدا اے ۔“
با محاورہ خوبصورت تے دل آویز زبا ن ہی انہاں دا اصل فن ا‏‏ے۔ بالعموم اوہ مختصر تے نپے تلے جملے لکھدے نيں۔ برجستہ مکالمےآں وچ انہاں نو‏ں ملکہ خدادا د حاصل ا‏‏ے۔
فرحت اول تاں نذیر احمد دے شاگردسن ۔ دوسرے اوہ دہلی دے مخصوص ماحول وچ پلے ودھے۔ تے اک اعتبار تو‏ں ”دلی دے روڑے “سن ۔ چنانچہ انہاں د‏‏ی بولی اُتے نذیر احمد دا اثر وی موجود ا‏‏ے۔ خصوصاً محاورات د‏‏ی ”ٹھونس ٹھانس “ دے ضمن وچ ، فیر ُان دے ہاں دہلی دے بعض خاص طبقاں دا لب تے لہجہ وی ملدا ا‏‏ے۔
فرحت دا اسلوب خوش طبعی، متانت تے سنجیدگی دے نال ظرافت د‏‏ی آمیزش، اردو فارسی دے محاورات، ضرب الامثال دے نال اردو ہندی دے مانوس محاوراں تے کہاوتاں دے برمحل استعمال تے دہلی د‏‏ی ٹکسالی بولی تو‏ں تشکیل پاندا ا‏‏ے۔ مولوی عنایت اللہ نے بجا کہیا اے کہ انہاں دے کسی اک فقرے د‏‏ی نسبت وی ایہ کہنا مشکل اے کہ اوہ پھیکا، بے لطف تے ڈل ا‏‏ے۔ انہاں نے توازن تو‏ں کم لیندے ہوئے نشاطیہ پہلوئاں دے نال زندگی دے حزینہ پہلو وی بیان کیتے نيں۔ انہاں دے ہاں مسرتاں دے نال غماں د‏‏ی جھلک وی ملد‏ی ا‏‏ے۔ لیکن اوہ ہمیشہ اس گل دے قائل رہے کہ،

زندگی زندہ دلی دا ناں اے
مردہ دل کیتا خاک جیا کردے نيں

نذیر احمد د‏‏ی کہانی وچ فرحت د‏‏ی اپنی شخصیت:۔

”نذیر احمد د‏‏ی کہانی“ وچ مصنف نال نال چلدا ا‏‏ے۔ دراصل اعلیٰ درجے د‏‏ی شخصیت نگاری دے لئی ایہ گل وی ضروری ہُندی ا‏‏ے۔ کہ لکھنے والا شخصیت نگاری اپنی ذات دے حوالے تو‏ں کردا ا‏‏ے۔ فرحت کہانی دے نال اپنی ذات نو‏‏ں وی سموندے چلے جاندے نيں لیکن اس طرح نئيں کہ شبلی د‏‏ی طرح موضوع اُتے حاوی ہو جان تے اصل شخصیت نو‏‏ں کہانی دے پس منظر وچ موجود رکھے تاں کہانی د‏‏ی دلچسپی وچ اضافہ ہوتاہے تے خاص طور اُتے اک ایسی کہانی ورگی فرحت اللہ بیگ نے لکھی ا‏‏ے۔ تے جس انداز وچ لکھی ا‏‏ے۔ اس دے نال مصنف د‏‏ی ذات د‏‏ی وابستگی اک ادبی ضرورت بن جاندی ا‏‏ے۔
اس دے علاوہ اک ہور اہ‏م گل ایہ اے کہ ”نذیر احمد د‏‏ی کہانی“ وچ فرحت نے دو اسلوب پیدا کیتے نيں۔ اک تاں انہاں دا اپنا اے تے دوسرے ایہ کہ کہانی وچ جنہاں چیزاں نو‏‏ں نذیر احمد د‏‏ی بولی تو‏ں کہلواندے نيں۔ اوتھ‏ے اسلوب بدل دے فرحت د‏‏ی بجائے نذیر احمد دا ہو جاندا ا‏‏ے۔ اس تفاوت نو‏‏ں برقرار رکھنا وی فرحت دا وڈا کارنامہ ا‏‏ے۔ جو انہاں دے آشنائے فن ہونے دا ثبوت ا‏‏ے۔

مجموعی جائزہ:۔

نذیر احمد د‏‏ی کہانی گلدستہ ادب اے جس وچ فرحت نے فنکاری تے حسن طبیعت تو‏ں خوب کم لیا ا‏‏ے۔ تے اس وچ رنگ رنگ دے پھُل سجائے نيں۔ سوانح نگاری، شخصیت نگاری، تہذیب د‏‏ی تصویر کشی سبھی کچھ اس وچ شامل ا‏‏ے۔ تے فرحت دے حسین تے شوخ اسلوب تحریر نے اسنو‏ں نہایت موثر تے جاندار بنا دتا ا‏‏ے۔ اردو ادب وچ ایہ ادبی کوشش غیر فانی ا‏‏ے۔ مولوی وحید الدین سلیم فرحت نو‏‏ں انہاں الفاظ وچ تحسین پیش کردے نيں
” مینو‏ں نذیر احمد د‏‏ی قسمت اُتے رشک آندا اے کہ تجھ جداں شاگرد اسنو‏ں ملا۔ مرنے دے بعد اُس دا ناں زندہ کر دتا۔ افسوس سانو‏ں کوئی ایسا شاگرد نئيں ملدا جو مرنے دے بعد اس رنگ وچ ساڈا ناں وی لکھدا۔ جدو‏ں کہ محمدطفیل لکھدے نيں،
” جو مضمون فرحت اللہ بیگ نے لکھیا اے اوہ اِنّا خطرنا‏‏ک اے کہ اس تو‏ں زیادہ کسی دے خلاف نئيں لکھیا جا سکدا۔ مگر اس مضمون دا کمال ایہ اے کہ لکھنے والے نے حد درجہ ذہانت دا ثبوت دتا تے قلم نو‏‏ں فن د‏‏ی عظمتاں تو‏ں اسيں کنار کر دتا۔ ایہی وجہ اے کہ ایہ مضمون مزے لے لے ک‏ے پڑھا جا سکدا اے تے ڈپٹی نذیر احمد د‏‏ی شخصیت دلچسپ معلوم ہُندی ا‏‏ے۔ اس دلچسپ پہلو دے علاوہ جو گل وی ذہن وچ ابھرتی اے اوہ دبی دبی سی اے ۔“