نانک چند رتو

نانک چند رتو
تاریخ پیدائش	سنہ 1922
تاریخ وفات	سنہ 2002 (79–80 سال)

نانک چند رتو (۱۹۲۲–۲۰۰۲) بھارت دے پہلے قانون وزیر بی.آر. امبیڈکر دا نجی معاون سی۔ امبیڈکر وانگ، رتو دا جم اکّ دلت پروار وچ ہویا سی جو روائتی جاتی-مشتمل سماج وچ اچھوت سمجھیا جاندا سی۔ اوہ نوکری دی بھال وچ پنجاب توں دلی آیا، اتے امبیڈکر نال اکّ سرکاری اہل کار وجوں جان پچھان ہوئی۔ امبیڈکر دے اپنے عہدے توں استعفٰی دین توں بعد وی، رتو نے اسدی سیوا کرنی جاری رکھی، اتے اس دیاں زیادہ تر لکھتاں، جس وچ بدھ اتے اس دا دھمّ اتے ہندو دھرم دیاں پہیلیاں دے کھرڑے وی شامل سن، نوں ٹائیپ کیتا۔ امبیڈکر دی موت توں بعد، اسنے امبیڈکر دے جیون 'تے کتاباں لکھیاں جو ۱۹۹۰ دے دہاکے وچ شائع ہوئیاں سن۔

شروعاتی جیون

نانک چند رتو دا جم ۶ فروری ۱۹۲۲ نوں پنجاب دے ہوشیارپور ضلعے دے پنڈ سکرولی وچ ہویا سی۔ اوہ اکّ غریب آدی-دھرمی پروار توں سی، جسنوں روایتی ذات-مشتمل سماج وچ اچھوت سمجھیا جاندا سی۔ ۱۹۳۸ وچ میٹرک دی امتحان پاس کرن توں بعد اسنوں پنجاب وچ نوکری نہ ملی۔ اگست ۱۹۳۹ وچ، اوہ انٹرویو لئی دلی آیا، پر نوکری لئی چنیا نہ گیا۔ اسنے کئی عجیب نوکریاں کیتیاں، جس وچ اکّ مووی تھئیٹر اتے دلی کلوتھ ملز وچ گیٹ کیپر دی نوکری وی شامل اے۔ ۱۹۴۰ وچ، اسنوں بھارت سرکار دے اکّ دفتر وچ کلرک دی نوکری ملی۔

امبیڈکر دے سیکٹری وجوں

رتو نے ۳ جنوری ۱۹۴۰ توں ۶ دسمبر ۱۹۵۶ نوں امبیڈکر دی موت تک ۱۷ سالاں توں ودھ ویلے تک امبیڈکر دے سیکٹری دی سیوا کیتی امبیڈکر\ پہلے نہرو وزارت وچ قانون وزیر سی، اتے ۱۹۴۲-۱۹۵۱ دوران، رتو کئی وار امبیڈکر دی سرکاری رہائش (پہلاں ۲۲ پرتھویراج روڈ اتے پھر ۱ ہارڈنگ ایوینیو) گیا۔

ستمبر ۱۹۵۱ وچ، امبیڈکر نے ہندو کوڈ بلّ نوں لے کے پیدا ہوئے اڑکے توں بعد نہرو دی کیبنٹ توں استعفٰی دے دتا۔ کیونکہ اس کول ہن کوئی سرکاری سکتریت سٹاف نہیں سی، اس لئی اسنے نانک چند رتو نوں اپنا سیکٹری اتے پھیکٹوٹم بنن لئی کیہا، کیونکہ رتو نے پہلاں اسدی مدد کرن وچ ڈونگھی دلچسپی دکھائی سی۔ رتو، جس نے مرکزی سرکار دے دفتر وچ ٹائیپسٹ وجوں اپنی نوکری برقرار رکھی، اوہ سہجے ہی سہمت ہو گیا۔ اپنے استعفے توں بعد، امبیڈکر اتے اسدی بیوی سوتا ۲۶ علی پور؉ روڈ، اکّ کرائے دے بنگلے وچ رہندے سن۔ رتو ہر شام امبیڈکر دے گھر آؤندا سی اتے ادھی رات تک اتھے کم کردا سی۔ اسنے اکتوبر ۱۹۵۱ اتے دسمبر ۱۹۵۶ دے وچکار امبیڈکر دیاں لگبھگ ساریاں لکھتاں ٹائیپ کیتیاں، جدوں امبیڈکر دی موت ہو گئی۔ ایہناں لکھتاں وچ بدھ اتے اس دا دھمّ اتے ہندو دھرم دیاں پہیلیاں دے کھرڑے وی شامل سن۔

امبیڈکر دی طرحاں، رتو نے انت وچ بدھ دھرم اپنا لیا۔

امبیڈکر دی موت توں بعد

سوتا امبیڈکر اپنے شوہر دی موت توں بعد ۲۶ علی پور روڈ 'تے رہندی رہی۔ امبیڈکر دے کاغذ، جس وچ رتو دے ٹائیپ کیتے وی سن، نوں اکّ سٹور روم وچ رکھیا گیا سی: رتو کدے-کدائیں اوہناں دی دھوڑ جھاڑن جاندا سی۔ ۱۹۶۷ وچ، ان ہن وچوں بہت سارے کاغذ برسات وچ نشٹ ہو گئے سن، جدوں گھر دے نویں مالک نے ایہہ ویہڑے وچ سٹّ دتے سی۔ سوتا امبیڈکر نے ۳۱ اگست ۱۹۶۷ نوں ۲۶ علی پور؉ روڈ، عدالت دے حکماں مطابق خالی کر دتا تاں رتو نے اس نوں کجھ مہینیاں لئی اپنے گھر وچ پناہ دتی۔ بعد وچ جدوں اسنے ممبئی جان دا فیصلہ کیتا رتو نے اسدا مہرولی والا گھر وکواؤن وچ اسدی مدد کیتی،۔ اس دے ممبئی جان توں بعد، اوہ ڈاک راہیں پتر وہار راہیں اس نال رابطہ وچ رہا۔ اوہ کئی وار ممبئی گیا، اتے اس نال عقیدت اتے ستکار نال ملدا سی۔

سوتا امبیڈکر 'تے لگے الزام

سوتا امبیدکر نال سہرد تعلق بنائے رکھن دے باو جود، رتو نے بی.آر. امبیدکر دے جیونیکاراں نوں دسیا کہ اسنوں اس دے شوہر نوں زہر دین دا شکّ سی۔ اس دے مطابق، اسنے ہولی ہولی امبیڈکر نوں انسلن دی اوورڈوز دے کے زہر دتا، اتے پوسٹمارٹم توں ایہہ پتہ نہیں لگ سکدا سی۔ اجیہے جیونیکاراں دیاں لکھتاں نے سوتا امبیڈکر دے خلاف بھرم نوں مُتحرک کیتا۔ اوہ رتو دے لگائے الزاماں توں انجان سی، جدوں تک وجے سرواڑے نے رتو دے ٹائیپ کیتے اتے دستخط کیتے بیاناں دیاں پھوٹوکاپیاں جیونیکار دھننجے کیر اتے سیبی کھیرموڈے نوں نہیں دتیاں سن۔ اک دن ۱۹۹۴ جاں ۱۹۹۵ وچ جدوں رتو اس نوں ملن آیا تاں اس نے اس توں الزاماں بارے پچھیا۔ جدوں رتو نے اجیہے کسے وی الزام توں انکار کیتا تاں اس نے اس نوں فوٹو کاپیاں دکھائیاں۔ اس دے مطابق، رتو "پوری طرحاں لاجواب" سی: سوتا نے اسنوں جان لئی اتے دوبارہ کدے وی اسنوں نہ ملن لئی کہدتا۔ اس حادثہ توں بعد دوواں نے دوبارہ گل بات نہیں کیتی۔

۱۹۹۰ دے دہاکے وچ شائع اپنی کتاب وچ، رتو نے کہن دا یتن کیتا اے کہ سوتا امبیڈکر نے ایہہ یقینی بنایا کہ اس دے شوہر نوں اس دے جیون دے آخری سالاں وچ لوڑیندی ڈاکٹری دیکھ بھال نہ ملے، جس نال اسدی موت ہو گئی۔

بعد دی زندگی

رتو فروری ۱۹۸۰ وچ سرکاری نوکری توں ریٹائرڈ ہویا رتو نے ڈاکٹر. بی.آر. امبیدکر دیاں یاداں دی اکّ کتاب لکھی، جو ۱۹۹۵ وچ پھالکن بکس ولوں بابا صاحب امبیڈکر میموریال کمیٹی آف گریٹ برٹین لئی شائع کیتی گئی سی۔ ۱۹۹۷ وچ، ڈاکٹر امبیڈکر دے آخری کجھ سال، اسدی اکّ ہور کتاب شائع ہوئی سی۔

رتو نے چنچولی (نیڑے ناگپور ) دے شانتیون وکھے وامنراؤ گوڈبولے ولوں قائم امبیڈکر-تھیمیڈکر والے عجائب گھر نوں کئی چیزاں دان کیتیاں۔ ایہہ چیزاں اس نوں سوتا امبیڈکر نے تحفے وچ دتیاں سن، اتے ایہناں وچ امبیڈکر ولوں ورتیاں جاندیاں کئی چیزاں شامل سن۔ ۲۰۰۱ وچ، عجائب گھر دی کمیٹی دے میمبراں وچ جھگڑا ہویا، اتے رتو نوں پتہ لگا کہ گوڈبولے نوں کمیٹی توں باہر کیتا جا رہا اے۔ رتو نے اپنیاں دتیاں چیزاں واپس منگن دا فیصلہ کیتا، پر اس دے لئی اسنوں سوتا امبیدکر توں اکّ سرٹیفکیٹ دی لوڑ سی جس وچ کیہا ہندا کہ اسنے اسنوں ایہہ تحفے دتے ہن۔ کیونکہ اوہ ہن اس نال گل نہیں کر رہا سی، اسنے سرٹیفکیٹ دا کھرڑا تیار کیتا، اتے وجے سرواڈے نوں دستاویز 'تے اس دے دستخط لین لئی بینتی کیتی۔ پر، وجے سرواڈے دستاویز 'تے دستخط نہ کروا سکیا کیونکہ سوتا امبیڈکر دے "من دی ستھتی" اس ویلے "ہلی ہوئی سی"۔ رتو دی ۱۵ ستمبر ۲۰۰۲ نوں موت ہو گئی اتے سوتا امبیڈکر دی ۲۰۰۳ وچ موت ہو گئی۔

حوالے