ناصر الدین قباچہ
ناصرالدين قباچہ | |||||
---|---|---|---|---|---|
پہلے غوری سلطنت، فیر دہلی دی غلام گھرانہ سلطنت، سندھ وچ گورنر تے فیر سندھ دا آزاد حکمران۔ | |||||
معیاد عہدہ | 1203 توں 1228 تک | ||||
پیشرو | سیف الملوک | ||||
جانشین | نظام الملک | ||||
ریجنٹ | شہاب الدين غوری؛ قطب الدین ایبک | ||||
| |||||
خاندان | غلام | ||||
پیدائش | کیومینیا | ||||
وفات | 1228 دریائے سندھ پر | ||||
مذہب | اسلام |
ناصر الدین قباچہ: قطب الدین دی شادی تاج الدین یلدوز دی دھی نال ہوئی تے قطب الدین نے ناصر الدین قباچہ تے اس دے غلام شمس الدین التمش نوں دو بیٹیاں دتیاں رحیممد خان مولائی شیدائی لکھدے نيں: ناصر الدین قباچہ قراقتائی ترک نژاد سن ۔ اس نے اوچ نوں اپنا تخت بنایا جو اک مضبوط قلعہ سی۔ شریف ادریسی نے ۱۱۳۰۰ وچ ملتان نوں دیکھیا تاں شہر دے تھلے دریائے راوی بہہ رہیا سی۔ قطب الدین ایبک دی وفات ۶۰۶ھ (۱۲۱۰ء) وچ ہوئی۔ اس دا پُتر ارم شاہ تخت لاہور اُتے بیٹھیا لیکن اک سال بعد تخت توں دستبردار ہو گیا۔ التمش، جو اودوں بیانا دا حکمران سی، امیراں دے اتفاق توں سنہ ۶۰۷ ہجری (۱۲۱۰ء) وچ تخت دہلی اُتے چڑھیا۔ [۱] سنہ ۶۱۲ ہجری (۱۲۱۸ء) وچ تاج الدین یلدوز نے پنجاب اُتے حملہ کیتا، لیکن التمش دے ہتھوں شکست کھا کر قبضہ کر ليا۔ ۶۱۴ھ (۱۲۱۷ء) وچ ناصر الدین قباچہ نے پنجاب اُتے قبضہ کرنے دی کوشش کيتی، لیکن کامیاب نہ ہو سکا۔ التمش دے وزیر نظام الملک بن ابو سعید جنید نے اُچ اُتے حملہ کیتا، ناصر الدین گجرات دی طرف بھجیا، لیکن چند دناں دے بعد دیبل دے راستے سیوہان دے قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا۔ ۶۲۵ ہجری (۱۲۲۸ عیسوی) وچ بنگال دے باغیاں نوں دبانے دے بعد التمش نے اوچ دے قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ التمش دی آمد دی خبر سن کر ناصر الدین بکر کے قلعے وچ جا کے چھپ گیا۔ تے جدوں دہلی دی فوج نے بکر اُتے حملہ کيتا تاں ناصر الدین نے خزانے دی کشتیاں لے کے بھاگنے دی کوشش کيتی لیکن اوہ خزانے سمیت دریا وچ ڈُب گیا۔ اس نے ۶۰۲ ہجری توں ۶۲۵ ہجری تک ۲۳ سال سندھ اُتے حکومت کيتی۔ کیچ مکران وی اس دے ماتحت سی۔ [۱]
ہور تفصیلات
سودھوتریخ فرشتہ دی دوسری جلد وچ اے کہ ناصر الدین قباچو سلطان شہاب الدین غوری دا بہت بہادر تے ذہین غلام سی۔ جدوں آچ دے امیر دا انتقال ہويا تاں سلطان شہاب الدین نے آچ دی حکومت ناصر الدین قباچہ دے حوالے کر دتی تے قطب الدین ایبک دے فرمان دا پابند کر دتا۔ قطب الدین نے اپنی دو بیٹیاں نصیر الدین نوں بیاہ کر دتیاں۔
سندھ تے ملتان اُتے ناصر الدین دا مستقل قبضہ
سودھوچچ نامہ دے مطابق: التمش نے تمام مفتوحہ ملکاں نوں چار وڈے پرگناں وچ تقسیم کیا:
(۱) درمیانی ملک جس دا راجگڑھ دہلی سی۔ تاں شمس الدین التمش نے اسنوں براہ راست اپنے ہتھ وچ تھام لیا۔ .
(۲) اچ، ملتان تے سندھ، جس دا راجگڑھ ملتان سی، ناصر الدین قباچہ دی گورنری وچ دتے گئے، جو التمش دا داماد تے قطب دا دوسرا داماد سی۔ الدین، تے جو ارم شاہ دے دور وچ اوتھے دا گورنر مقرر ہويا سی۔ .
(۳) لکھنؤ دا علاقہ خلجی خاندان دے شہزادےآں دے کنٹرول وچ رہ گیا سی۔ .
(۴) لاہور پرگنہ تاج الدین یلدوز دی گورنری وچ دتا گیا۔ . ناصر الدین قباچہ اک بے فکر تے بہادر انسان سن ۔ اسنوں التمش دی اِنّی پرواہ نئيں سی جِنّی دوسرے گورنراں دی سی۔ اس نے بکر و بکر کے بہت تھلے دے ملک سندھ نوں اپنی نظراں توں کڈ کے اپنے تابع کر ليا [۲] ۔ سلطان قطب الدین ایبک دی وفات دے بعد امیر وزیر (۱۱-۱۲۱۰ء) نے اپنے بیٹے ارم شاہ نوں دہلی دے تخت اُتے بٹھایا، لیکن اس دے پاس حکومت چݪاݨ دا ڈھونگ نئيں سی۔ اودوں ناصرالدین قباچی نے سندھ تے ملتان دے باقی ماندہ علاقے اُتے قبضہ کر ليا تے اپنی آزادی دا اعلان کيتا تے اپنے آپ نوں سلطان کہلوانا شروع کر دتا تے سندھ تے ملتان وچ اپنے سکے تے خطبات جاری کيتے۔ تاج الدین یلدوز نے کئی بار غزنی توں فوجاں سندھ دی طرف بھیجاں لیکن اوہ ہچکچاندے ہوئے واپس لوٹ گئے۔ طبقت ناصری وچ اے کہ ۱۲۱۰-۱۱ وچ سلطان قطب الدین دی وفات دے بعد نصیر الدین نے اچ تے ملتان اُتے حملہ کيتا۔ ملتان دے بعد ہندوستان نے دیبل تے سندھ دے شہراں، دیہاتاں تے قلعےآں اُتے قبضہ کر ليا تے تاج الدین یلدوز دی غزنی افواج نوں اپنے خطبات دئیے۔ (طبقات ناصری - صفحہ ۵۷-۵۶) ارم شاہ دے حملے نے ہندوستانی حکومت نوں چار حصےآں وچ تقسیم کردتا۔ بنگال وچ حسام الدین عواد آزاد ہوئے۔ تاج الدین یلدوز نے غزنی تے پورے پنجاب اُتے قبضہ کر ليا۔ ناصر الدین قباچی نے سندھ تے ملتان وچ اپنے خطبات دی تبلیغ دی تے باقی آگرہ تے اودھ وچ ارم شاہ دے ہتھ وچ رہے۔ ملک دی ایہ حالت دیکھ کے اعلیٰ وزراء نے آرام شاہ دی جگہ بدایاں دے امیر شمس الدین التمش نوں تخت اُتے بٹھا دتا۔ ارم شاہ دا دور حکومت صرف اک سال [۳] ۔ قطب الدین ایبک دے غلام تے بیٹے شمس الدین التمش نے ۱۲۱۰ء وچ دہلی دا تخت سنبھالدے ہی پنجاب دا کنٹرول سنبھالنے دے بارے وچ سوچنا شروع کر دتا۔اس دے بعد بدایون دی قید وچ اس دی موت ہو گئی۔ ۱۸ – ۱۲۱۷ وچ ناصرالدین نے پنجاب اُتے حملہ کيتا تے لاہور اُتے قبضہ کر کے سرہند پہنچیا لیکن التمش اس دے سامنے آ گیا تے اسنوں ملتان دی طرف بھگا دتا۔ ۲۲- ۱۲۲۱ء وچ سلطان جلال الدین خوارزم نے چنگیز خان دے سامنے ہتھیار ڈالدے ہوئے اپنے گھوڑےآں نوں دریائے سندھ دے پار کر دتا تے ناصر الدین تے التمش توں مدد طلب کيتی لیکن دونے نے اسنوں جواب دتا تے اوہ مایوس ہو کے واپس چلا گیا۔ شہر تے ناصر الدین قباچی دے شہراں نوں اگ لگیا دے گا تے اوہ گائاں نوں تباہ کر دے گا تے کیچ تے مکران دے راستے عراق جائے گا۔ .[۴] .
ملتان اُتے مغلاں دا حملہ
سودھوچنگیز خان دے بیٹے چغتائی خان نے مغلاں دے اک گروہ نوں لے کے ملتان دا محاصرہ کے لیا۔ مغل چالیس دن تک ملتان اُتے رہے لیکن ناصر الدین سیانپ نے انہاں دناں وچ شہر دے لوکاں اُتے بہت ودھ خرچ کيتا تے انہاں نوں عیش و آرام دی سہولیات فراہم کیتیاں۔ مغل بالآخر طویل محاصرے توں تنگ آ کے کیچ تے مکران چلے گئے۔
ملک خان خلجی دا سیوستان اُتے قبضہ
سودھو۲۷ – ۱۲۲۶ عیسوی ملک خان خلجی نے منصورہ دے علاقے تے سیوستان دے شہراں اُتے قبضہ کر ليا، ناصر الدین قباچو اس توں لڑنے دے لئی پہنچے، دونے فوجاں دی تلواراں آپس وچ ٹکراواں تے ملک خان خلجی انہاں تلواراں دا نشانہ بنے۔ ناصرالدین فتح دے جھنڈے لہراندے ہوئے ملتان تے اچ واپس آئے۔ .[۵] .
التمش دے حق وچ شیخ بہاء الدین زکریا دی حمایت
سودھوسلطان ناصر الدین قباچو تے سلطان شمس الدین التمش اک دوسرے دے دشمن سن ۔ ملتان ناصر الدین دے زیر تسلط سی تے اوہ ملتان وچ رہنے والے بزرگ تے ولی شیخ بہاء الدین زکریا تے سلطان شمس الدین التمش دی نیکی تے تقویٰ توں بہت متاثر سی۔ چنانچہ ملتان وچ التمش دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ نے ناصر الدین نوں شیخ بہاء الدین توں ناراض کر دتا۔ چونکہ اودوں ملتان دے قاضی مولانا شرف الدین اصفہانی وی شیخ صاحب دے پیروکار سن اس لئی دونے نے مل کے سلطان التمش نوں قباچی دے خادماں دے خطوط توں آگاہ کيتا۔ اوہ اتفاقاً قباچی دے لوکاں دے ہتھ لگ گئے۔قباچی نے جدوں ایہ خطوط پڑھے تاں شیخ تے قاضی توں ناراض ہوئے۔ انہاں دوناں نوں اپنے دربار وچ بلیا کے شیخ نوں اپنے داہنے ہتھ اُتے بٹھایا تے قاضی شرف الدین نوں اپنے سامنے بٹھایا تے فیر قاضی نوں پہلا خط دتا تے کہیا کہ کیہ ایہ خط تواڈا اے ؟الدین شہید ہو گیا۔ فیر شیخ بہاؤالدین زکریا نوں انہاں دا خط دتا گیا تے شیخ نے وڈے سکون تے اطمینان دے نال خط پڑھ کر دلیرانہ انداز وچ کہیا کہ ہاں ایہ میرا خط اے تے ميں نے اللہ دے حکم توں لکھیا اے تے بالکل صحیح لکھیا اے۔ ایہ سن کر قباچو چونک گیا تے شیخ توں معافی منگی تے نہایت ادب و احترام دے نال رخصت کيتا۔ .[۶] .
التمش دا سندھ تے ملتان اُتے حملہ
سودھو۱۲۲۹ وچ ، سلطان التمش، ناصر الدین قباچہ نوں کچݪݨ دے لئی سندھ تے ملتان آئے۔ سلطان التمش نے پہلے دو سرداراں ملک عزالدین محمد تے قزل خان نوں فوج دے نال بھیجیا تے فیر خود آکے اک ماہ تک آچ دا محاصرہ کيتا۔ اوتھے توں اس نے اپنے وزیر نظام الملک محمد بن اسد نوں ناصر الدین دے پِچھے بھیجیا۔ نظام الملک نے بکر دا محاصرہ کيتا تے واپس آچ چلا گیا تے التمش نے اسنوں آچ دی زمینداری سونپ دتی تے دہلی چلا گیا۔ نظام الملک نے دو ماہ دے مسلسل محاصرے دے بعد ۲۷ جمادی الثانی ۶۲۵ ہجری (۱۲۲۸ عیسوی) نوں قلعہ اچ فتح کيتا۔ [۷] .
ناصر الدین دا زوال
سودھوفرشتہ دے مطابق جدوں نظام الملک نے اچ دے بعد بکر دا محاصرہ کيتا تاں ناصر الدین ہن کوئی تے نہر نہ دیکھ سکیا تے اپنے رشتہ داراں، ہیراں، موتیاں تے دولت دے نال اک جزیرے اُتے چلا گیا لیکن راستے وچ اس دی کشتی الٹ گئی۔ اوہ ڈُب کر مر گیا، جداں کہ دوسرے جہاز اپنی منزل اُتے پہنچ گئے۔ طبقت ناصری وچ اے کہ اس نے اچ دی فتح دی خبر سن کر دریا وچ چھلانگ لگیا دتی۔ چند روز پہلے ناصر الدین نے اپنے بیٹے ملک علاؤالدین بہرام شاہ نوں سلطان التمش دی خدمت وچ بھیجیا، ناصر الدین نے سندھ تے ملتان اُتے بائیس سال حکومت کيتی۔ اس دی موت دے بعد سارا خزانہ سلطان التمش دے سپرد کر دتا گیا تے سلطان نے دیبل توں پورے ملک دا کنٹرول سنبھالنے دے بعد اپنے ایجنٹاں نوں مقرر کيتا۔ [۸] .
دیبل دے گورنر ملک سنان الدین دی اطاعت
سودھوملک سنان الدین حبش جو اودوں دیبل دا گورنر سی، سلطان التمش دی اطاعت وچ سر جھکا کر خود نوں سلطان توں منسلک کر ليا۔
ناصر الدین قباچہ دے علمی کم
سودھوقباچہ دا دور علمی اعتبار توں سندھ دا سنہری دور منیا جاندا اے۔ چونکہ مغربی پنجاب دا راستہ گھگراں تے مغلاں دے ظلم و ستم دی وجہ توں خطرے توں خالی نئيں سی، اس لئی ترکستان، افغانستان تے خراسان توں آنے والے لوکاں نے ملتان دا راستہ اختیار کيتا تے اس اُتے ہندوستان آنے والے تمام علماء، مشائخ تے صوفیائے کرام۔ وقت آچ توں گزرنا پيا۔ بوہت سارے سادات خاندان وی ایدھروں گزرے تے ایہ علاقہ اک علمی مرکز بن گیا۔ [۹] .
دہلی دے غلام گھرانے دے سندھ دے گورنراں دی لسٹ
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ڪتاب جو نالو ؛ جنت السنڌ تصنيف؛ رحيمداد خان مولائي شيدائي ايڊيشن؛ پهريون 2000، ٻيون 2006ع ڇپائيندڙ؛ سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچي
- ↑ - ڪتاب جو نالو ؛ تاريخ سنڌ (پنج ڀاڱا گڏ) مصنف؛ مولوي نور محمد نظاماڻي, عبدالغني عبدالله, محمد صديق ”مسافر“ ايڊيشن؛ پهريون 2006ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي ڪاپي رائيٽ مهراڻ اڪيڊمي
- ↑ { "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي } - ↑ { "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي } - ↑ { "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي } - ↑ { "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي } - ↑ {"خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي } - ↑ {"خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي } - ↑ {"خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". http://www.sindhiadabiboard.org/catalogue/History/Book7/Book_page13.html.ڪتاب جو نالو ؛ سنڌ جي تاريخ مصنف؛ اعجاز الحق قدوسي ايڊيشن؛ پهريون 2007ع ڇپيندڙ؛ مهراڻ اڪيڊمي }