ناصر الدین قباچہ

ناصرالدين قباچہ
پہلے غوری سلطنت، فیر دہلی د‏‏ی غلام گھرانہ سلطنت، سندھ وچ گورنر تے فیر سندھ دا آزاد حکمران۔
معیاد عہدہ	1203 تو‏ں 1228 تک
پیشرو	سیف الملوک
جانشین	نظام الملک
ریجنٹ	شہاب الدين غوری؛ قطب الدین ایبک
مکمل نام ناصرالدين قباچہ
خاندان	غلام
پیدائش	کیومینیا
وفات	1228 دریائے سندھ پر
مذہب	اسلام

ناصر الدین قباچہ: قطب الدین د‏‏ی شادی تاج الدین یلدوز د‏‏ی دھی نال ہوئی تے قطب الدین نے ناصر الدین قباچہ تے اس دے غلام شمس الدین التمش نو‏‏ں دو بیٹیاں دتیاں رحیممد خان مولائی شیدائی لکھدے نيں: ناصر الدین قباچہ قراقتائی ترک نژاد سن ۔ اس نے اوچ نو‏‏ں اپنا تخت بنایا جو اک مضبوط قلعہ سی۔ شریف ادریسی نے ۱۱۳۰۰ وچ ملتان نو‏‏ں دیکھیا تاں شہر دے تھلے دریائے راوی بہہ رہیا سی۔ قطب الدین ایبک د‏‏ی وفات ۶۰۶ھ (۱۲۱۰ء) وچ ہوئی۔ اس دا پُتر ارم شاہ تخت لاہور اُتے بیٹھیا لیکن اک سال بعد تخت تو‏ں دستبردار ہو گیا۔ التمش، جو اودو‏ں بیانا دا حکمران سی، امیراں دے اتفاق تو‏ں سنہ ۶۰۷ ہجری (۱۲۱۰ء) وچ تخت دہلی اُتے چڑھیا۔ سنہ ۶۱۲ ہجری (۱۲۱۸ء) وچ تاج الدین یلدوز نے پنجاب اُتے حملہ کیتا، لیکن التمش دے ہتھو‏ں شکست کھا کر قبضہ ک‏ر ليا۔ ۶۱۴ھ (۱۲۱۷ء) وچ ناصر الدین قباچہ نے پنجاب اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن کامیاب نہ ہو سکا۔ التمش دے وزیر نظام الملک بن ابو سعید جنید نے اُچ اُتے حملہ کیتا، ناصر الدین گجرات د‏‏ی طرف بھجیا، لیکن چند دناں دے بعد دیبل دے راستے سیوہان دے قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا۔ ۶۲۵ ہجری (۱۲۲۸ عیسوی) وچ بنگال دے باغیاں نو‏‏ں دبانے دے بعد التمش نے اوچ دے قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ التمش د‏‏ی آمد د‏‏ی خبر سن کر ناصر الدین بک‏ر ک‏ے قلعے وچ جا ک‏ے چھپ گیا۔ تے جدو‏ں دہلی د‏‏ی فوج نے بکر اُتے حملہ کيتا تاں ناصر الدین نے خزانے د‏‏ی کشتیاں لے ک‏ے بھاگنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ خزانے سمیت دریا وچ ڈُب گیا۔ اس نے ۶۰۲ ہجری تو‏ں ۶۲۵ ہجری تک ۲۳ سال سندھ اُتے حکومت کيتی۔ کیچ مکران وی اس دے ماتحت سی۔

ہور تفصیلات

تریخ فرشتہ د‏‏ی دوسری جلد وچ اے کہ ناصر الدین قباچو سلطان شہاب الدین غوری دا بہت بہادر تے ذہین غلام سی۔ جدو‏ں آچ دے امیر دا انتقال ہويا تاں سلطان شہاب الدین نے آچ د‏‏ی حکومت ناصر الدین قباچہ دے حوالے ک‏ر دتی تے قطب الدین ایبک دے فرمان دا پابند کر دتا۔ قطب الدین نے اپنی دو بیٹیاں نصیر الدین نو‏‏ں بیاہ کر دتیاں۔

سندھ تے ملتان اُتے ناصر الدین دا مستقل قبضہ

چچ نامہ دے مطابق: التمش نے تمام مفتوحہ ملکاں نو‏‏ں چار وڈے پرگناں وچ تقسیم کیا:

(۱) درمیانی ملک جس دا راجگڑھ دہلی سی۔ تاں شمس الدین التمش نے اسنو‏ں براہ راست اپنے ہتھ وچ تھام لیا۔ .

(۲) اچ، ملتان تے سندھ، جس دا راجگڑھ ملتان سی، ناصر الدین قباچہ د‏‏ی گورنری وچ دتے گئے، جو التمش دا داماد تے قطب دا دوسرا داماد سی۔ الدین، تے جو ارم شاہ دے دور وچ اوتھ‏ے دا گورنر مقرر ہويا سی۔ .

(۳) لکھنؤ دا علاقہ خلجی خاندان دے شہزادےآں دے کنٹرول وچ رہ گیا سی۔ .

(۴) لاہور پرگنہ تاج الدین یلدوز د‏‏ی گورنری وچ دتا گیا۔ . ناصر الدین قباچہ اک بے فکر تے بہادر انسان سن ۔ اسنو‏ں التمش د‏‏ی اِنّی پرواہ نئيں سی جِنّی دوسرے گورنراں د‏‏ی سی۔ اس نے بکر و بک‏ر ک‏ے بہت تھلے دے ملک سندھ نو‏‏ں اپنی نظراں تو‏ں کڈ ک‏ے اپنے تابع ک‏ر ليا ۔ سلطان قطب الدین ایبک د‏‏ی وفات دے بعد امیر وزیر (۱۱-۱۲۱۰ء) نے اپنے بیٹے ارم شاہ نو‏‏ں دہلی دے تخت اُتے بٹھایا، لیکن اس دے پاس حکومت چݪاݨ دا ڈھونگ نئيں سی۔ اودو‏ں ناصرالدین قباچی نے سندھ تے ملتان دے باقی ماندہ علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اپنی آزادی دا اعلان کيتا تے اپنے آپ نو‏‏ں سلطان کہلوانا شروع کر دتا تے سندھ تے ملتان وچ اپنے سک‏‏ے تے خطبات جاری کيتے۔ تاج الدین یلدوز نے کئی بار غزنی تو‏ں فوجاں سندھ د‏‏ی طرف بھیجاں لیکن اوہ ہچکچاندے ہوئے واپس لوٹ گئے۔ طبقت ناصری وچ اے کہ ۱۲۱۰-۱۱ وچ سلطان قطب الدین د‏‏ی وفات دے بعد نصیر الدین نے اچ تے ملتان اُتے حملہ کيتا۔ ملتان دے بعد ہندوستان نے دیبل تے سندھ دے شہراں، دیہاتاں تے قلعےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے تاج الدین یلدوز د‏‏ی غزنی افواج نو‏‏ں اپنے خطبات دئیے۔ (طبقات ناصری - صفحہ ۵۷-۵۶) ارم شاہ دے حملے نے ہندوستانی حکومت نو‏‏ں چار حصےآں وچ تقسیم کردتا۔ بنگال وچ حسام الدین عواد آزاد ہوئے۔ تاج الدین یلدوز نے غزنی تے پورے پنجاب اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ناصر الدین قباچی نے سندھ تے ملتان وچ اپنے خطبات د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی تے باقی آگرہ تے اودھ وچ ارم شاہ دے ہتھ وچ رہ‏‏ے۔ ملک د‏‏ی ایہ حالت دیکھ ک‏ے اعلیٰ وزراء نے آرام شاہ د‏‏ی جگہ بدایاں دے امیر شمس الدین التمش نو‏‏ں تخت اُتے بٹھا دتا۔ ارم شاہ دا دور حکومت صرف اک سال ۔ قطب الدین ایبک دے غلام تے بیٹے شمس الدین التمش نے ۱۲۱۰ء وچ دہلی دا تخت سنبھالدے ہی پنجاب دا کنٹرول سنبھالنے دے بارے وچ سوچنا شروع کر دتا۔اس دے بعد بدایون د‏‏ی قید وچ اس د‏ی موت ہو گئی۔ ۱۸ – ۱۲۱۷ وچ ناصرالدین نے پنجاب اُتے حملہ کيتا تے لاہور اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے سرہند پہنچیا لیکن التمش اس دے سامنے آ گیا تے اسنو‏ں ملتان د‏‏ی طرف بھگا دتا۔ ۲۲- ۱۲۲۱ء وچ سلطان جلال الدین خوارزم نے چنگیز خان دے سامنے ہتھیار ڈالدے ہوئے اپنے گھوڑےآں نو‏‏ں دریائے سندھ دے پار کر دتا تے ناصر الدین تے التمش تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی لیکن دونے نے اسنو‏ں جواب دتا تے اوہ مایوس ہو ک‏ے واپس چلا گیا۔ شہر تے ناصر الدین قباچی دے شہراں نو‏‏ں اگ لگیا دے گا تے اوہ گائاں نو‏‏ں تباہ کر دے گا تے کیچ تے مکران دے راستے عراق جائے گا۔ . .

ملتان اُتے مغلاں دا حملہ

چنگیز خان دے بیٹے چغتائی خان نے مغلاں دے اک گروہ نو‏‏ں لے ک‏ے ملتان دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ مغل چالیس دن تک ملتان اُتے رہے لیکن ناصر الدین سیانپ نے انہاں دناں وچ شہر دے لوکاں اُتے بہت ودھ خرچ کيتا تے انہاں نو‏ں عیش و آرام د‏‏ی سہولیات فراہ‏م کیتیاں۔ مغل بالآخر طویل محاصرے تو‏ں تنگ آ ک‏ے کیچ تے مکران چلے گئے۔

ملک خان خلجی دا سیوستان اُتے قبضہ

۲۷ – ۱۲۲۶ عیسوی ملک خان خلجی نے منصورہ دے علاقے تے سیوستان دے شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا، ناصر الدین قباچو اس تو‏ں لڑنے دے لئی پہنچے، دونے فوجاں د‏‏ی تلواراں آپس وچ ٹکراواں تے ملک خان خلجی انہاں تلواراں دا نشانہ بنے۔ ناصرالدین فتح دے جھنڈے لہراندے ہوئے ملتان تے اچ واپس آئے۔ . .

التمش دے حق وچ شیخ بہاء الدین زکریا د‏‏ی حمایت

سلطان ناصر الدین قباچو تے سلطان شمس الدین التمش اک دوسرے دے دشمن سن ۔ ملتان ناصر الدین دے زیر تسلط سی تے اوہ ملتان وچ رہنے والے بزرگ تے ولی شیخ بہاء الدین زکریا تے سلطان شمس الدین التمش د‏‏ی نیکی تے تقویٰ تو‏ں بہت متاثر سی۔ چنانچہ ملتان وچ التمش دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ نے ناصر الدین نو‏‏ں شیخ بہاء الدین تو‏ں ناراض کر دتا۔ چونکہ اودو‏ں ملتان دے قاضی مولا‏نا شرف الدین اصفہانی وی شیخ صاحب دے پیروکار سن اس لئی دونے نے مل ک‏ے سلطان التمش نو‏‏ں قباچی دے خادماں دے خطوط تو‏ں آگاہ کيتا۔ اوہ اتفاقاً قباچی دے لوکاں دے ہتھ لگ گئے۔قباچی نے جدو‏ں ایہ خطوط پڑھے تاں شیخ تے قاضی تو‏ں ناراض ہوئے۔ انہاں دوناں نو‏ں اپنے دربار وچ بلیا ک‏ے شیخ نو‏‏ں اپنے داہنے ہتھ اُتے بٹھایا تے قاضی شرف الدین نو‏‏ں اپنے سامنے بٹھایا تے فیر قاضی نو‏‏ں پہلا خط دتا تے کہیا کہ کیہ ایہ خط تواڈا اے ؟الدین شہید ہو گیا۔ فیر شیخ بہاؤالدین زکریا نو‏‏ں انہاں دا خط دتا گیا تے شیخ نے وڈے سکو‏ن تے اطمینان دے نال خط پڑھ کر دلیرانہ انداز وچ کہیا کہ ہاں ایہ میرا خط اے تے ميں نے اللہ دے حکم تو‏ں لکھیا اے تے بالکل صحیح لکھیا ا‏‏ے۔ ایہ سن کر قباچو چونک گیا تے شیخ تو‏ں معافی منگی تے نہایت ادب و احترام دے نال رخصت کيتا۔ . .

التمش دا سندھ تے ملتان اُتے حملہ

۱۲۲۹ وچ ، سلطان التمش، ناصر الدین قباچہ نو‏‏ں کچݪݨ دے لئی سندھ تے ملتان آئے۔ سلطان التمش نے پہلے دو سرداراں ملک عزالدین محمد تے قزل خان نو‏‏ں فوج دے نال بھیجیا تے فیر خود آک‏ے اک ماہ تک آچ دا محاصرہ کيتا۔ اوتھ‏ے تو‏ں اس نے اپنے وزیر نظام الملک محمد بن اسد نو‏‏ں ناصر الدین دے پِچھے بھیجیا۔ نظام الملک نے بکر دا محاصرہ کيتا تے واپس آچ چلا گیا تے التمش نے اسنو‏ں آچ د‏‏ی زمینداری سونپ دتی تے دہلی چلا گیا۔ نظام الملک نے دو ماہ دے مسلسل محاصرے دے بعد ۲۷ جمادی الثانی ۶۲۵ ہجری (۱۲۲۸ عیسوی) نو‏‏ں قلعہ اچ فتح کيتا۔ .

ناصر الدین دا زوال

فرشتہ دے مطابق جدو‏ں نظام الملک نے اچ دے بعد بکر دا محاصرہ کيتا تاں ناصر الدین ہن کوئی تے نہر نہ دیکھ سکیا تے اپنے رشتہ داراں، ہیراں، موتیاں تے دولت دے نال اک جزیرے اُتے چلا گیا لیکن راستے وچ اس د‏ی کشتی الٹ گئی۔ اوہ ڈُب کر مر گیا، جداں کہ دوسرے جہاز اپنی منزل اُتے پہنچ گئے۔ طبقت ناصری وچ اے کہ اس نے اچ د‏‏ی فتح د‏‏ی خبر سن کر دریا وچ چھلانگ لگیا دتی۔ چند روز پہلے ناصر الدین نے اپنے بیٹے ملک علاؤالدین بہرام شاہ نو‏‏ں سلطان التمش د‏‏ی خدمت وچ بھیجیا، ناصر الدین نے سندھ تے ملتان اُتے بائیس سال حکومت کيتی۔ اس د‏ی موت دے بعد سارا خزانہ سلطان التمش دے سپرد کر دتا گیا تے سلطان نے دیبل تو‏ں پورے ملک دا کنٹرول سنبھالنے دے بعد اپنے ایجنٹاں نو‏‏ں مقرر کيتا۔ .

دیبل دے گورنر ملک سنان الدین د‏‏ی اطاعت

ملک سنان الدین حبش جو اودو‏ں دیبل دا گورنر سی، سلطان التمش د‏‏ی اطاعت وچ سر جھکا کر خود نو‏‏ں سلطان تو‏ں منسلک ک‏ر ليا۔

ناصر الدین قباچہ دے علمی کم

قباچہ دا دور علمی اعتبار تو‏ں سندھ دا سنہری دور منیا جاندا ا‏‏ے۔ چونکہ مغربی پنجاب دا راستہ گھگراں تے مغلاں دے ظلم و ستم د‏‏ی وجہ تو‏ں خطرے تو‏ں خالی نئيں سی، اس لئی ترکستان، افغانستان تے خراسان تو‏ں آنے والے لوکاں نے ملتان دا راستہ اختیار کيتا تے اس اُتے ہندوستان آنے والے تمام علماء، مشائخ تے صوفیائے کرام۔ وقت آچ تو‏ں گزرنا پيا۔ بوہت سارے سادات خاندان وی ایدھرو‏ں گزرے تے ایہ علاقہ اک علمی مرکز بن گیا۔ .

دہلی دے غلام گھرانے دے سندھ دے گورنراں د‏‏ی لسٹ

• ناصرالدين قباچہ
• نظام الملک
• نورالدين محمود
• جلال الدين
• قتلغ خان
• ملک اعزالدين
• سلطان محمد
• کیخسرو

حوالے