نادر افشار دے خلاف افغان بغاوت

دریائے کابل اُتے پشتون بغاوت

سن 1740 وچ نادر د‏‏ی ہندوستان اُتے فتح تے بخارا وچ اس دے داخلے دے بعد ، دریائے کابل دے کنارے آباد پشتون غیر ملکی حملے دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے ، تے اس بغاوت دا جھنڈا اسپنگارا نال پیتار ہوگیا۔ ایہ خان غلزئی نے اٹھایا سی ، اگرچہ اس بغاوت نو‏‏ں ناظم دشمن د‏‏ی قوتاں نے کچل دتا سی ، جس د‏‏ی سربراہی تہماس کلی خان جلیر نے کيت‏ی سی ، لیکن اس تو‏ں پہلے کہ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں دشمن دے ہتھو‏ں پھڑیا ہويا دیکھ سک‏‏ے ، اس نے خود نو‏‏ں اک خنجر تو‏ں سر وچ مار دتا۔ اس دے شوہر نے اس د‏ی موت قبول کرلئی- عاشق خان د‏‏ی بغاوت دے وقت ، یوسف زئی قبیلے نے وی بغاوت د‏‏ی ، محمد کاظم دے مطابق: "نادر رفشار واقعہ دے مصنف دے مطابق ، خیبر ، پشاو‏ر تے دریائے اٹک دے ندی دے کنارے لگ بھگ 900 افغان خاندان وی بغاوت کر گئے۔ اس دے باپ دادا تے دادا جاناں نے کدی کسی د‏‏ی حمایت تے اطاعت قبول نئيں کيت‏ی سی ، صرف غلبہ تے غلبہ دا دعویٰ اس اُتے غالب سی۔ عاشق خان د‏‏ی سربراہی وچ نادر د‏‏ی افواج نے باغیاں نو‏‏ں کچلنے تے پرت مار کرنے دے بعد گندمگ اُتے حملہ کيتا۔ مقبر خان ، اس جگہ دے حاکم ، نے اپنے مفادات نو‏‏ں خطرہ وچ دیکھیا ، تے اپنے مفادات دے تحفظ تے دشمن نو‏‏ں راضی کرنے دے لئی ، اس نے دشمن نو‏‏ں آگاہ کيتا کہ محمد علی خان یوسف زئی بغاوت دا قائد سی تے باغی قبیلے دریائے اٹک دے سجے کنارے اُتے سن ۔ اوہ ساحل اُتے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ نادر د‏‏ی افواج دے کمانڈر ، مقبول خان ، جو خیبر دے حکمران سن ، نے اپنے قبائلیاں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اپنے قبیلے د‏‏ی دیکھ بھال کرن ، انہاں نو‏ں کھانا تے چارہ فراہ‏م کرن تے محمد علی خان نو‏‏ں شکست دینے دے لئی اپنی افواج دے نال انہاں د‏‏ی رہنمائی کرن۔ تھوڑی ہی دیر وچ دریائے اٹک اُتے پل بند ہوئے گیا تے نادر د‏‏ی افواج پار ہوگئياں۔ محمد علی خان نے دشمن نو‏‏ں بھگانے دے لئی اپنی آبائی سرزمین دے متحارب قبیلے تو‏ں 40،000 افراد نو‏‏ں متحرک کيتا تے شیردرہ وچ متحارب فریقین دے وچکار تن خونی لڑائ لڑی گئ ، لیکن دشمن نو‏‏ں کوئی وڈی کامیابی حاصل نئيں ہوئی ۔محمد علی خان خود انہاں نے لڑائیاں وچ حصہ لیا ، کندھے د‏‏ی انجری دا سامنا کرنا پيا تے کچھ وقت دے لئی پِچھے ہٹ گئے۔ لیکن نادر د‏‏ی افواج ہمیشہ باغی قبیلے دے ذریعہ حملہ آور ہُندی تے اسنو‏ں ہلاک کر دیندی ، دشمن پسپائی اُتے مجبور ہويا تے کابل واپس جانا چاہندا سی ، لیکن جنگجوواں نے راستہ روک دتا ، تحماس کالاخان مجبور ہويا۔ فوج خستہ حال قلعے وچ چھپی تے اس وقت تک انتظار کردی رہی۔ واپسی دا محفوظ راستہ تلاش کرنا۔ چنانچہ اس نے اٹک دے آس پاس دے علاقےآں وچ پرت مار تے چھاپے مارنے دے لئی اپنی کچھ فوج بھیج دی۔ اوہ لوکاں د‏‏ی بہت ساری دولت ، مال غنیمت تے اسیراں نو‏‏ں بھیانک قتل و غارت گری دے ذریعہ اپنے گھراں وچ لے آئے۔ اسیرانہاں وچو‏ں اک نے "میاں برشبانہ" راستہ ظاہر کرنے دے لئی تہمس atب اُتے دکھایا ، جو رات دے وقت دشمن افواج دے ذریعہ اس اغوا کار دے نال دھوکہ دہی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، یوسف زئی دے خاندان دے ہزاراں افراد دے اک وڈے قبیلے تو‏ں گرین ویلی تو‏ں ہُندا ہويا گزردا سی۔ پٹا نے صبح سویرے وادی وچ داخل ہوک‏ے کوچی یوسف زئی اُتے حملہ کيتا۔ خانہ بدوش ، جنگ دے لئی تیار نہ سن ، گھبرائے ، کچھ فرار ہوگئے تے بوہت سارے افراد ہلاک ہوگئے۔ محمد کاظم دے مطابق ، تہمس کلی خان نے انہاں بے گناہ لوکاں دے قتل عام دا اعلان کيتا تے حملہ آوراں نے دوپہر تک 20،000 تو‏ں زیادہ بچےآں ، خواتین ، بزرگاں تے نوجواناں نو‏‏ں ہلاک کردتا تے دشمن تو‏ں ڈھیر سارے سامان تے مال غنیمت وی ضبط کرلیا۔ اس فتح دے نتیجے وچ دشمن بے خوف ہوئے گیا۔ کچھ فوجیاں نے اک ہور قیدی د‏‏ی ہدایت اُتے اس رات پہاڑ نو‏‏ں عبور کيتا تے دوپہر دے وقت پہاڑ دے پِچھے مقیم یوسف زئی اُتے حملہ کيتا ، جس وچ پنج یا چھ ہزار افراد سن تے انہاں دے نال۔ علیم ارا ندری of دے مصنف محمد کاظم دے مطابق ، خانہ بدوش لوکاں د‏‏ی دولت پرت لی گئی اے تے "اس دے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں انہاں دے بجھ ، مال تے خیمے پرت لئے گئے ني‏‏‏‏ں۔" یوسف زئی د‏‏ی بغاوت دا دائرہ وسیع سی تے تحسمب قلیخان قلیل مدت وچ پوری بغاوت نو‏‏ں کچلنے تو‏ں قاصر سن ، لہذا مایوسی دے عالم وچ اس نے نادر شاہ نو‏‏ں اک خط بھیجیا ، جو داغستان د‏‏ی فتح دے لئی لڑنے جارہیا سی۔ انہاں نے کہیا ، اٹک دے تمام افغان قبیلے حزب اختلاف وچ شامل ہوئے گئے نيں تے اوہ اس برائی تو‏ں باز نئيں آئیاں گے۔ اس بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی ، نادر نے آذربائیجان تو‏ں اک معاون فوج بھیجی ، جس د‏‏ی سربراہی امیر اسلان قرخول نے کيت‏ی سی ، تاکہ اوہ فارس تے بلوچستان دے راستے کابل وچ داخل ہاں تے باقی فوج دے نال باغیاں اُتے وی حملہ کر سک‏‏ے۔ کیونجے 1743-1155 ہجری وچ ، نادر د‏‏ی دشمن قوتاں دے نال ، آذربائیجان دے امیر قراخلو ہوسہ د‏‏ی اشرافیہ فورسز نے وی اٹک دے آس پاس رہنے والے قبیلے نو‏‏ں کچلنے دے لئی مارچ کيتا۔ جداں: فتح علی خان کيتانی ، مظفر علی خان ، توکل خان بیات ، نذر علی بیگ کوہاٹ وچ داخل ہوئے ، محببت خان تے سردار خان یوسفزئی کوہاٹ دے باغی رہنما سن ۔ دشمن قوتاں نے محبت خان نو‏‏ں اک خط لکھیا کہ اوہ لڑے بغیر ہتھیار ڈال دتیاں محبت خان نے بظاہر ہتھیار ڈالے تے سردار خان یوسف زئی د‏‏ی اطاعت کی۔دشمن فوج وی سردار خان دے علاقے وچ داخل ہوگئی ، لیکن داخل ہونے تو‏ں پہلے انہاں نے رستےآں د‏‏ی بندشاں نو‏‏ں توڑ ڈالیا تے پرت مار کيتی۔ محمد کاظم لکھدے نيں: "پرانت" نامی ایہ علاقہ پوری طرح پرت لیا گیا تے دشمن (نادر فوج) نو‏‏ں 200 تو‏ں 300 ہزار بھیڑاں ، گدھے ، گھوڑے تے اونٹھ مل گئے جس دے نال دوسرے اسیران تے بہت ساریاں ہور مال غنیمت سی۔ جدو‏ں تسمس کلی خان سردار خان دے قلعہ دے ادھے قلعے اُتے پہنچیا تاں ، سردار خان نے غیر مشروط اطاعت وچ خط دے ذریعہ انہاں نو‏ں طلب کيتا ۔سردار خان نے جواب دتا: "ایران دے بادشاہ نادر وی اس خطے وچ آئے سن ، لیکن کامیابی دے بغیر۔ واپس آؤ ، آپ اس دے دربار دے اک نچلے بندے نيں ، جو کھو گیا اے اسنو‏ں کرن۔ " اس دا جواب طاہماسب نو‏‏ں لگیا ، جس نے سردار خان قلعہ اُتے حملے دے لئی اپنی فوج د‏‏ی کچھ تیاری د‏‏ی ، لیکن اوہ نئيں جاندا سی کہ اس د‏ی فوج دے کس گروپ دا حکم دینا ا‏‏ے۔ واضح رہے کہ محبت خان تے عصمت اللہ خان اپنی افواج دے نال دوسرے راستے تو‏ں سردار خان قلعہ پہنچ گئے سن تے جنگ دے لئی تیار سن ۔ سردار خان قلعہ اُتے حملہ کرنے دے لئی تیار پہلی فوج قلعے تک پہنچنے تو‏ں پہلے ہی زمین اُتے دستک ہوئی۔ سردار خان قلعہ نے غیر متزلزل مزاحمت دے نال اپنا دفاع کيتا ، لیکن پہلو د‏‏ی افواج دا موازنہ نئيں کيتا گیا ، دشمن توپ خانے تے کھمپراں باغیاں دا تختہ الٹنے تے قلعے نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی بہت محنت ک‏ر رہ‏ے سن ، آخری دناں وچ نادر دا تجربہ کيتا گیا تے متحارب فورسز نے قلعے دے اک برج اُتے قبضہ کرلیا ، جو تمام برجاں وچو‏ں مضبوط ترین سی ، جس نے اک جامع حملے وچ بھاری جانی نقصان تسلیم کيتا۔ دشمن نے قلعے اُتے قبضہ کرلیا ، لیکن قلعے دے باسیاں نے بہادری تو‏ں اپنا دفاع آخری دم تک کيتا۔ اس نے کتے تے دوسرے جانوراں نو‏‏ں وی مارنا نئيں چھڈیا۔ علیم ارا ندری دے مصنف دے مطابق: "میراسالن اپنے محل د‏‏ی عورتاں ، مرداں ، پرندےآں تے ہور جانوراں دے نال قلعے نو‏‏ں عبور کيتا تے صبح تو‏ں شام تک اس طرح قتل عام کيتا کہ مرد و جانور سمیت محل وچ کوئی وی ہلاک نئيں ہويا۔" "وہ زندہ نئيں بچ سک‏‏ے۔ اگلے دن ، انہاں نے پورے قلعے د‏‏ی تلاشی لی تے اوہ تمام چیزاں لے لاں جو تعداد تو‏ں باہر سن۔" اس شورش دے رہنماواں نے ، دوسرے باغیاں د‏‏ی طرح ، موت د‏‏ی جنگ لڑی تے ہیرو د‏‏ی موت نو‏‏ں اسیر د‏‏ی زندگی وچ ترجیح دتی۔ کوہاٹ وچ محبbatت خان ، سردار خان تے عصمت اللہ خان یوسف زئی د‏‏ی سربراہی وچ بغاوت نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ، نادر افواج (شاہ بزور خان) د‏‏ی سربراہی وچ بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی روانہ ہوگئياں۔ محمد کاظم دے مطابق ، شاہ بُزور خان د‏‏ی سربراہی وچ یوسف زئی دے بغاوت وچ شریک ہونے والےآں د‏‏ی تعداد 40،000 تک پہنچ گئی۔ دونے اطراف دے وچکار زبردست لڑائیاں ہوئیاں ، لیکن قبائلی جنگجوواں دے ہتھیاراں تو‏ں دشمن د‏‏ی لڑائی د‏‏ی مہارت ، توپ خانے تے ہور ہتھیار بہتر سن ۔ دیوالی (محاصرے) د‏‏ی جنگ شروع ہوگئی ، شاہ بوزور خان قلعہ کوہاٹ وچ سردار خان قلعہ د‏‏ی قسمت تو‏ں وی متاثر ہويا۔ قلعے دے باشندےآں نو‏‏ں دشمن دے ہتھو‏ں مارے جانے دے بعد ، شاہ بُزورگ نے ہتھیار ڈال دتے تے دشمن دے سامنے ہتھیار ڈال دتے (دو لکھ تومان فی اک لکھ تومان)۔ اس نے جرمانہ ادا کيتا تے اپنے شہریاں تو‏ں اک لکھ تومان اکٹھا کيتا تے نادر فوج دے رہنماواں نو‏‏ں دے دتے۔ اس طرح اس نے نہ صرف خود نو‏‏ں تے دوسرے عام شہریاں نو‏‏ں ہلاک ہونے تو‏ں بچایا ، بلکہ اس نے علاقے د‏‏ی قیادت تے حکومت وی حاصل کرلئی- جدو‏ں نادر فوج نے گرین ویلی دے ڈیرہ غازیخان تے ڈیرہ اسماعیل خان اُتے مارچ کيتا تاں انہاں علاقےآں دے قائدین نے وی ہتھیار سُٹن نو‏‏ں ترجیح دتی تے خود نو‏‏ں موت تو‏ں بچایا۔ محمد کاظم ، ڈیرہ اسماعیل خان تے ڈیرہ غازی خان د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہندے نيں: انہاں تِناں دے درمیان تلواراں سن ، جو شاہی محلات د‏‏ی ماحول تے ارم دے گلاب باغ تو‏ں مشابہت رکھدی ني‏‏‏‏ں۔ اس سبز خطے وچ بہت سارے پرندے سن ، لیکن انہاں دے ہر حصے وچ ۔" ٹیواس پرندہ بہت دکھادی دیندا سی ، اس نے کچھ دن انہاں دلدلاں وچ گزاریا تے اوتھ‏ے تو‏ں ڈیرہ غازی خان تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ داخل ہوئے تے انہاں علاقےآں دا علاقہ مضبوط کردتا۔

بلخ ، اندخوی تے بدخشاں وچ بغاوت

جمادی الاول ، سن 1153 ہجری د‏‏ی 7 تریخ نو‏‏ں ، رضا قلی مرزا د‏‏ی کمان وچ نایاب لشکراں نے مروچک ، چککٹو تے اندخوئی دے راستے بلخ اُتے مارچ کيتا ، تے اپنے شہر دے اک قلعے تک پہنچیا ، تے نیاز خان قوش بیگی نے اس اُتے قبضہ کرلیا۔ اسنو‏ں گورنر مقرر کيتا گیا تے خان نو‏‏ں ترقی دتی گئی۔ اک سال بعد ، سن 1742 (1154 ہجری) دے موسم خزاں وچ ، اک گمنام شخص د‏‏ی سربراہی وچ ، بلخ تے اندخوى وچ اک ہور بغاوت شروع ہوئی ، جس نے بظاہر ملیا ک‏ے لباس پہنے ہوئے سن ۔ محمد کاظم دے مطابق ، "اس شخص نے امامت ، معجزات تے معجزات دا دعوی کيتا۔ تھوڑے ہی عرصے وچ ، اس نے بلخ تے اندخوئی وچ ترک تے تاجک باشندےآں وچ بوہت سارے پیروکار حاصل کرلئے ، تے افشاری فوج دے خلاف اپنے اک حامی عصمت اللہ ازبک د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔" خان ازبک نے وی جلد ہی پنجاہ تو‏ں سٹھ ہزار قبچاق ، بلخ تے سر پل دے عوام نو‏‏ں اکٹھا کيتا تے بلخ دے حکمران اُتے حملہ کردتا ۔بلوچ دے گورنر (نیاز خان) نے بغاوت نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اس د‏ی فوج شکست کھا گئی تے بغاوت ہور پھیل گئی۔ نادری فوج نال نفرت اِنّی زیادہ سی کہ باغی شاہ دے عملے ، قزلباش ، یا خراسان دے لوکاں نو‏‏ں جو حاکم دا دفاع ک‏ر رہ‏ے سن ، نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے ہلاک کردیندے۔ بلخ دے حکمران نے قلعے دے دروازے بند کردتے۔ نادر د‏‏ی مدد نو‏‏ں بند کرنے تے انتظار کرنے دے بعد ، نادر دیاں فوجاں بھاری توپخانے دے نال بلخ شہر وچ داخل ہوگئياں تے باغیاں نو‏‏ں ہلاک تے شکست دینے لگاں۔عصمت اللہ خان ازبک اک جنگ وچ ماریا گیا سی تے ماریا گیا سی۔ بعد وچ ، درویش خان تے ہور باغی رہنماواں نو‏‏ں پھڑ کر ہلاک کردتا گیا۔ تحریک آزادی خون وچ بھیگ گئی۔ تریخ دے اک اسکالر ، محمد کاظم دا کہنا اے کہ: بلخ شہر تو‏ں باہر ، حملہ آور فوجاں نے بلخ تے سانچارک دے قبچاق قبیلے دے مردہ سراں وچو‏ں اک مینار تعمیر کيتا ، جو واقعتا خوفناک سی۔ نادر نے خانہ بدوش قبچاق قبیلے نو‏‏ں پرتن دے بعد سانچارک قبیلے دے 6،500 مردہ افراد دے سراں اُتے اک بار مینار تعمیر کيتا سی۔ محمد کاظم دے مطابق: "سراں دے اس مینار د‏‏ی اونچائی پندرہ گز سی تے اس د‏ی چوڑائی ست گز سی۔ ہر دور وچ (جداں کہ خود محمد کاظم نے شمار کيتا سی) انساناں دے اک سو ايس‏ے سر بنائے گئے سن ۔" نادر د‏‏ی درخواست اُتے ، لوکاں وچ اطاعت د‏‏ی بجائے نفرت ، غصہ تے اتحاد دا پرچار کرن۔ اس تو‏ں زیادہ دیر نئيں گزری سی کہ سن 1745 وچ بلخ وچ اک ہور بغاوت شروع ہوئی ، جس د‏‏ی قیادت وچ ، بدخشان دے حکمران میر زنبت خان تے اک ازبک ارل میرزا قل خان نے وی ، بلخ دے گورنر دے بھائی مشتاق بیگ د‏‏ی قیادت وچ ، د‏‏ی قیادت کيتی۔ خطے دے جاگیرداراں د‏‏ی مدد تو‏ں بغاوت نو‏‏ں کچل دتا گیا۔ ضروری اے کہ بغاوتاں د‏‏ی کمزور درجہ بندی ، ایداں دے رہنما د‏‏ی کمی جو عوام دے مفادات دے لئی مستقل طور اُتے لڑدے نيں ، بغاوتاں وچ گھریلو تضادات تے جاگیرداراں دے نال دھوکہ بازی سب مل ک‏ے انہاں بغاوتاں د‏‏ی تقدیر دا تعین کردے ني‏‏‏‏ں۔ چنانچہ ، بلخ بغاوت د‏‏ی شکست د‏‏ی اصل وجہ دشمن دے ذریعہ مشق بیگ د‏‏ی توقع ، بدخشان تے خان ارال دے باغیاں دے وچکار مناسب رابطے دا فقدان ، بدخشان تے ارال دے جاگیرداراں تو‏ں کندوز دے جاگیرداراں د‏‏ی مخالفت سی۔ خان ازبک حزب اختلاف ، شاہ د‏‏ی افواج دے سامنے باغیاں دے اعلیٰ عیسویاں دے ہتھیار سُٹن تے انضمام تو‏ں بغاوت دے دباو نو‏‏ں تیز کيتا گیا ، جداں کہ اساں پہلے دسیا اے کہ انہاں بغاوتاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ ، جاگیرداراں دے تشدد تے لوکاں اُتے زبردستی ٹیکس عائد کيتا گیا ا‏‏ے۔ لیا گیا سی ، جو اس تو‏ں زبردستی لیا گیا سی۔ اس بغاوت دا مقصد شاہ دے ظلم تے ٹیکس دے جبر نو‏‏ں کم کرنا سی ، جدو‏ں کہ کارگاری بغاوت وچ کچھ جاگیرداراں د‏‏ی شرکت ، نادر شاہ د‏‏ی زمینی پالیسی تے انہاں دے سیاسی اثر و رسوخ تے معاشی حیثیت تو‏ں عدم اطمینان۔ ایہ بہتری د‏‏ی علامت سی۔ چونکہ بغاوت وچ انہاں دو مخالف گروہاں دے مقاصد مختلف سن ، لہذا بغاوت دا اک اعلیٰ عہدے دار ، جو روايتی طور اُتے بغاوت د‏‏ی قیادت کردا ، باغیاں ، یا بادشاہ یا اس دے ایجنٹاں دے نال غداری کردا سی۔ جوڑا بنیا۔ شورش نو‏‏ں ہور کچلنے دے لئی بغاوت نو‏‏ں کچلنے دے بعد نادر باغیاں دے زیر قبضہ علاقےآں اُتے ہور ٹیکس عائد کريں گا۔ مثال دے طور اُتے ، 1746 ہجری (1159 ہجری) وچ اس نے بلخ تے اندخوئی دے عوام اُتے اک قصور وار ٹیکس عائد کيتا۔ محمد کاظم (ص p 368 ، جلد)) دے مطابق: "جب حکمران د‏‏ی سوچ ایرانیاں تو‏ں پرت مار تے قتل و غارت گری د‏‏ی طرف موڑ دتی ، اس نے (بلخ تے جوزجان) دے اویمک قبیلے نو‏‏ں دو ہزار دے طور اُتے منتخب کيتا۔" بلخ تے اندخوى دے لوکاں نے اپنا سارا سامان ویچیا تے اک لکھ ستر ہزار (چھ لکھ پنجاہ ہزار تبریز تومن) نو‏‏ں عدالت دے حوالے کردتا ، کیونجے انہاں دے پاس نادر د‏‏ی عدالت وچ بھیجنے دے لئی کوئی دوسرا دینار نئيں سی۔ ، لہذا انہاں نو‏ں دور دراز پہاڑاں د‏‏ی طرف بھاگنا پيا تے اپنے بچےآں نو‏‏ں نادر د‏‏ی افواج د‏‏ی برائیاں تو‏ں بچانا سی۔ " 1160 ھ - 1747 ء وچ ، بلخ ، جوزجان تے قندوز دے لوک بغاوت کرکے شاہ دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔ موسیٰ خواجہ ازبک سن ، قندوز دا سابقہ حکمران ہزارہ خان ازبک سی تے استنقل قبچاق سی۔ انہاں نے بلخ اُتے قبضہ کيتا تے نادر د‏‏ی فوج نو‏‏ں تباہ کردتا۔ بہادر خان ، نادر دے دربار دے مؤرخ محمد کاظم دے ہمراہ ، بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی ماوراء النہر د‏‏ی اک فوج دے ذریعہ کمانڈ کيتا گیا سی۔ لیکن اسنو‏ں شکست دے سوا کچھ نئيں ملا۔ بلخ دے 15،000 ترک تے تاجک باشندےآں نے زبردست دفاع کيتا تے دشمن نو‏‏ں شہر وچ داخل نئيں ہونے دتا۔ بہبود خان میمانہ تے بادغیس دا رخ کيتا۔ موسیٰ خواجہ د‏‏ی 15،000 جواناں اُتے مشتمل ازبک فوج نے دشمن دے سرحدی حصے اُتے مارچ کيتا تے فیر قبچاقس تے ترکمان ارساری قبیلے نے دشمن دا کنٹرول سنبھال لیا تے بھوبود خان نو‏‏ں اندخوئی د‏‏ی سرحد دے پار بھاری جانی نقصان پہنچیا۔

ہرات ، بادغیس تے غور وچ بغاوتاں

"خزانے دے عہدیداراں دے ذریعہ لوکاں دے نال ڈھائے جانے والے توہین تے سخت سلوک دے نتیجے وچ اس خطے وچ وکھ وکھ قبیلے د‏‏ی بغاوت شروع ہوگئی۔ پہلی شادی خان جمشیدی نے اپنے 6،000 افراد دے نال مل ک‏ے ، بلخ تے اینڈکائے اُتے حملہ کيتا تے ايس‏ے سال دے آخر وچ ، 1159 ھ وچ درویش علی خان ہزارہ نے بادغیس ، ہرات ، غور ، اندخوى ، چار تے اوماکو قبیلے دے 30،000 افراد دے نال بغاوت د‏‏ی تے بلخ دے گورنرز گدائی خان تے مہدی خان دیوان بیگ نو‏‏ں خط لکھیا: لوک مالی پریشانی دے عادی نيں ، بہت سارے ایرانی اس دے بارے وچ ناراض نيں ، انہاں نو‏ں دوناں نو‏ں ساڈے نال شامل ہونا چاہیدا تے اوہی کرن۔ "گورنر تے مہدی خان نے اپنے افراد د‏‏ی ناک تے کان کٹ کر انہاں نو‏ں رخصت کردتا۔ درویش علی خان نے گدائی خان د‏‏ی توہین کيتی۔ اوہ 30،000 جواناں دے نال بلخ وچ داخل ہويا تے دس دن تک شہر د‏‏ی دیواراں دا محاصرہ کيتا ، سامان ، سامان تے ہور سامان دے تمام گروہاں نو‏‏ں تالے لگیا کر لوکاں نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ درویش علی خان جدو‏ں وی اس حملے وچ شاہ یا نادر دے پیروکاراں وچو‏ں کسی شخص یا اہلکار نو‏‏ں دیکھدا تاں اسنو‏ں مار ڈالدا یا اسنو‏ں قیدی بناکر لے جاندا تے اس تو‏ں اس د‏ی جائداد لے جاندا سی۔ ایہ بغاوت اِنّی دیر تک جاری رہی کہ بلخ دے گورنر نے باغیاں د‏‏ی شکست تو‏ں خود نو‏‏ں کمزور پایا تے اسنو‏ں نادر د‏‏ی عدالت وچ شکایت کرنا پئی۔ نادر شاہ نے محمد رضا خان قرخلو ، جو سیستان باغیاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد نويں ہرات واپس آئے سن ، نو‏‏ں جمشیدی ، چار تے اویماق قبیلے د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی وی تفویض کيتا۔ نادر د‏‏ی توہین دا سامنا کرنے دے بعد ، اوہ لامحالہ ہرات دے چار تے عماق قبیلے د‏‏ی بغاوت وچ شامل ہوگیا۔ نادر اپنی حکمرانی دے آخری سالاں وچ اپنی سلطنت دے مختلف حصےآں وچ رہنے والے لوکاں د‏‏ی بغاوت د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنا غصہ کھو بیٹھیا سی ، لہذا اس نے وڈے پیمانے اُتے قتل و غارت گری دا سہارا لے ک‏ے اپنی ریاست نو‏‏ں مضبوط کرنے دا اک طریقہ دیکھیا۔ یادگار برجاں د‏‏ی تعمیر تے اس د‏ی جاگیرداری ریاست دے مظالم۔ مرزا مہدی تے محمد کاظم نو‏‏ں یاد اے کہ جدو‏ں نادر شاہ سن 1749 وچ اصفہان تو‏ں خراسان واپس آئے تاں ، اوہ مقامی لوکاں دے دلاں وچ ہر شہر ، پنڈ تے فارم وچ مرنے والےآں دے سراں اُتے یادگار برج کھڑا کردیندے سن ۔ خوف پیدا کرن۔ 1749 دے دوران تے 1747 د‏‏ی پہلی ششماہی وچ ایہ وسطی ایشیاء وچ نایاب مملکت دے لوکاں دے جوش و جذبے تو‏ں بھر گیا تے قازقستان ، ازبک تے قازق باشندےآں دے درمیان آزادی د‏‏ی بغاوت تشکیل دتی گئی۔ انہاں نو‏ں وی بے دردی تو‏ں کچل دتا گیا۔ اس بغاوت دے نال ہونے والی ہلاکتاں ، پرت مار تے تباہی دا باغی زیر قبضہ علاقےآں د‏‏ی معاشی صورتحال اُتے تباہ کن اثر پيا ا‏‏ے۔ باغی زراعت تے ہور پیداواری یونٹاں نو‏‏ں شدید نقصان پہنچاواں گے جو ہور کئی سالاں تک بازیافت نئيں ہون گے ، اس طرح شاہ تے مقامی جاگیرداراں دے زبردست ٹیکس دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں پیداواری تے زرعی یونٹ کمزور ہوجاواں گے۔ ٹیکس ادا کرنے دے لئی اپنے مکانات بیچ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے ، ٹیکس دہندگان نادر دے کہنے اُتے باقی ٹیکس (آخری دینار تک) زبردستی تے اذیت دے ک‏ے جمع کردے سن ۔ جے ایسا نہ ہُندا تاں خزانے دے عہدیداراں اُتے وی اِنّی ہی ٹیکس عائد کيتا جائے گا۔ اٹھارہويں صدی د‏‏ی پنجويں دہائی وچ ، جاگیردارانہ مفادات دے بے ہنگم تشدد نے نایاب ریاست نو‏‏ں شدید معاشی بازی دے گھاٹ وچ غرق کردتا تے جاگیردار طبقے وچ شدید طبقات‏ی تے گھریلو تنازعات پیدا ہوگئے۔

سیستان بغاوت

نادر د‏‏ی جاگیرداری ریاست دے ظلم و بربریت دے خلاف سب تو‏ں وڈی بغاوت 1746–1747 (1159-160 ھ) د‏‏ی سیستان بغاوت سی ، جو سن 1746 دے اوائل وچ شروع ہوئی سی۔ اس بغاوت د‏‏ی وجہ وی بھاری ٹیکس عائد کرنا سی۔ ملک محمود سیستانی دے بیٹے فتح علی خان کيتانی نے اس بغاوت د‏‏ی قیادت کيتی۔ فتح علی خان ، جنھاں نے قندھار ، کابل ، درہ خیبر تے ہندوستان د‏‏ی فتح وچ نادر د‏‏ی وڈی خدمات انجام دتیاں سن ، نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں واپسی اُتے سیستان دا قائد مقرر کيتا گیا سی۔ فتح علی خان نو‏‏ں 1158 ھ وچ نادر د‏‏ی طرف تو‏ں اک خط موصول ہويا [1745/1746 دے موسم سرما وچ ] نادر تو‏ں ہور ٹیکس ادا کرنے نو‏‏ں کہیا گیا۔ فتح علی خان نے ٹیکس دہندگان دے ذریعہ لوکاں تو‏ں اس نمبر اُتے پورا اترنے د‏‏ی تاکید کيتی۔ اُتے ، شاہ د‏‏ی منگ دے لئی ایہ تعداد بوہت گھٹ سی ، تے شاہی ٹیکس جمع کرنے والےآں نے نادر نو‏‏ں اطلاع دتی کہ فتح علی خان نے وڈے ٹیکس وصول نئيں کیتے۔پر ، زیادہ تر ٹیکس دہندگان نے لوکاں تو‏ں جمع کردہ مختلف ٹیکساں نو‏‏ں جیب وچ ڈال دتا سی۔ نادر نے ایہ جاندے ہوئے ٹیکس جمع کرنے والے نو‏‏ں پھانسی دینے دا حکم دتا ، تے فیر نواں عملہ سیستان بھیج دتا ، تے ہدایت د‏‏ی کہ اوہ اک بار فیر دس لکھ دے نیڑے تومان تو‏ں لوکاں تو‏ں ٹیکس وصول کرن۔ انہاں نے فتح علی خان اُتے وی زور دتا کہ اوہ ٹیکس وصولی وچ اپنی پوری کوشش کرن تے ٹیکساں دے نال عدالت آئیاں ۔ فتح علی خان تے سیستان دے عوام نے ایہ دیکھ ک‏ے کہ اوہ اس طرح دے ٹیکس ادا کرنے دا متحمل نئيں ہوسکدے نيں ، اک بغاوت شروع کردتی۔ابتدا وچ ، اس بغاوت وچ ہر شعبہ ہائے زندگی تو‏ں 20،000 افراد شامل ہوئے۔ سیستان دے عوام دے علاوہ ، بہت سارے بلوچ وی اس شورش وچ شامل ہوئے ، اس عمل وچ ایہ سنیا گیا کہ قندھار تے کابل دے لوکاں نو‏‏ں وی بغاوت دا خیال آیا۔ نادر نے ہندوستان تو‏ں اک قافلہ پرت لیا تے فیر حملہ کرکے اک بریمن نو‏‏ں پھڑ لیا۔ فتح علی خان ، اس فتح تے انہاں وچ شامل ہونے والے باغیاں د‏‏ی تعداد وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، خود نو‏‏ں سیستان دا آزاد حکمران قرار دینے دا فیصلہ کيتا۔ چنانچہ اس نے اپنے خط فرح ، فیروزکوہ تے ہور ہمسایہ علاقےآں نو‏‏ں بھجوا دتے تے انہاں اُتے زور دتا کہ اوہ ٹیکس دہندگان د‏‏ی نافرمانی کرن۔ شورش نو‏‏ں کچلنے دے لئی نادر دے ذریعہ بھیجی گئی 30 مضبوط فوج نو‏‏ں باغیاں نے کچل دتا ، نادر نو‏‏ں سیستان بھیجنے اُتے مجبور کيتا۔ 1746 دے موسم خزاں وچ ، محمد رضا خان ، نادر د‏‏ی فوج دے نال ، باغیاں نو‏‏ں شکست دے ک‏ے فتح علی خان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ نادر د‏‏ی عدالت دے مورخ محمد کاظم نے شورش د‏‏ی شکست د‏‏ی وجہ فتح علی خان تے اک ہور طاقتور تے بہادر باغی رہنما ، میر سیف الدین دے وچکار پائے جانے والے اختلاف نو‏‏ں قرار دتا ، جو بغاوت وچ دونے حریف رہنماواں د‏‏ی ہلاکت اُتے ختم ہويا۔ اوہ لکھدے نيں: جدو‏ں تک جنگ فتح فتح باغیاں د‏‏ی طرف تو‏ں سی ، فتح علی خان اپنے اک گروپ دے نال فرح دے میدان وچ لڑائی ترک ک‏ر ک‏ے سیستان چلا گیا۔ میرسیف الدین ، ​​جدو‏ں کہ باغی قوت کمزور ہوگئی سی ، نے نادر د‏‏ی افواج دے خلاف اپنی جدوجہد جاری رکھی تے ایويں اوہ میدان جنگ وچ بہادری تو‏ں مر گیا۔ باغی ، جو اپنا قائد کھو چکے سن ، مزاحمت تے علیحدگی تو‏ں پِچھے ہٹ گئے۔ اس واقعے نے نادر د‏‏ی افواج نو‏‏ں وقت دتا کہ اوہ غیرمتحرک باغیاں نو‏‏ں بھاری ضرباں لگیائے تے فتح علی خان نو‏‏ں پھڑ لے۔ فتح علی خان نو‏‏ں اکتوبر 1746 وچ نادر دے لئی بھیجیا گیا سی تے نادر دے حکم اُتے نظرانداز کيتا گیا سی۔ لیکن باغیاں اُتے محمد رضا د‏‏ی فتح مکمل نئيں ہوسکی ، کیو‏ں کہ زندہ بچ جانے والے بلوچ تے سیستانی باغی زیادہ تر فتح علی خان دے اک کمانڈر میر کوچک تے میر کوچک د‏‏ی سربراہی وچ آئے سن ۔ گیری نے "شگاف" د‏‏ی طرف پکاریا جو اک مضبوط گھاٹی تے ہیمون دے مغربی کنارے اُتے سب تو‏ں اُچا مقام سی۔نادر نے فورا. ہی اپنے بھتیجے علی قلی خان تے تحماس خان خان جلیر نو‏‏ں باغیاں نو‏‏ں شکست دینے دا کم سونپ دتا تے سب تو‏ں پہلے تاں مرکری نو‏ں۔ لیکن لوکاں اُتے ظلم تے فصاحت ناممکن سی ، تے الزامات عائد ٹیکس تے خراج تحسین تو‏ں تنگ آک‏ے لوکاں نے نادر دے بھیجے ہوئے لشکراں دے خلاف سخت مزاحمت کيتی۔ باغیاں نے اعلان کيتا کہ اوہ بادشاہ د‏‏ی فوجاں دے قبضہ کرنے دے بجائے مرجاواں گے۔ شاہ د‏‏ی لشکر نیڑے آندے ہی لوکاں نے اپنا کھانا تے ہور رزق خاک وچ چھپائے تے خود کوہ خواجہ اُتے وڈے گھاٹاں یا نظارےآں وچ چھپا لیا۔ اس طرح تو‏ں ، بغاوت وچ توسیع تے طاقت حاصل ہوئے گی۔ محمد کاظم لکھدے نيں: جدو‏ں علی قلی خان بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی سیستان آیا تاں اس دا سامنا تباہی ، خالی گااں تے خالی شہر دے خوفناک منظر تو‏ں ہويا۔ ايس‏ے دوران ، نادر دے قتل ، وحشیانہ تے خوفناک کوششاں د‏‏ی خبر ہر روز سنی گئی ، نال ہی کچھ افشار خاناں تے شاہ دے کچھ رشتہ داراں (امام قلی خان ، محمد علی خان ، قاسم خان افشار تے ہور) دیاں اکھاں بند کرکے قتل کيتا گیا۔ دولت نادر شاہ افشار دے مصنفاں دا دعویٰ اے کہ سیستان دے کچھ رہائشیاں نے باغیاں دے نال دھوکہ کیہ تے اک ہزار باغیاں نو‏‏ں پھڑنے تے شکست دینے وچ علی قلی خان د‏‏ی مدد کيتی۔ لیکن حالیہ تمام لڑائیاں وچ ، علی قلی خان د‏‏ی افواج نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا تے اس دے کچھ سپاہی باغیاں د‏‏ی طرف بھج گئے۔ ايس‏ے دوران ایہ اطلاع ملی کہ نادر شاہ نے علی قلی خان دے بھائی ابراہیم خان دا سارا سامان لے لیا سی تے حکم دتا سی کہ علی قلی خان اپنی شکست دے بدلے وچ اک لکھ تومان ادا کرے تے تحمسب کلی خان جلیر وی شاہ دے خزانے وچ 50،000 تومان ادا کرے۔ علی قلیخان نے ایہ حکم ملنے دے بعد محسوس کيتا کہ اس سطح اُتے سیستان دے عوام تو‏ں بغاوت نو‏‏ں دبانا تے ٹیکس جمع کرنا ناممکن اے ، لہذا اوہ باغیاں وچ شامل ہوگیا۔ بوہت سارے لوک جو شاہ د‏‏ی لشکراں تے ٹیکس جمع کرنے والےآں دے خوف تو‏ں پہاڑاں ، نزاراں تے غاراں وچ پناہ لے چکے سن اپنے سابقہ ​​گھراں نو‏‏ں پرت گئے۔ اُتے ، تہمس خان ، 50،000 تومان ٹیکس ادا کرنے دے پابند ہونے دے باوجود ، نادر دے وفادار رہے تے علی قلی خان نو‏‏ں سیستان باغیاں تو‏ں اتحاد کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ علی قلیخان نے انہاں د‏‏ی ہدایات د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی ، لہذا تہماسب نے نادر دے ذریعہ انہاں دے خلاف سزائے موت وی جاری کردتی۔ علی قلیخان نے وی تہمسbب نو‏‏ں نادر دے دستخط تو‏ں قتل کرنے دا حکم دتا سی ، اگرچہ اس دے حکم تو‏ں تہماسب کسی حد تک متاثر ہويا سی ، لیکن اوہ نادر دے وفادار دوست رہ‏‏ے۔ علی قلیخان دا نادر دے خلاف پہلا اقدام اس دے طاقتور حریف میر کوچک تو‏ں صلح کرنا سی تے نادر دے خلاف جو خدشےآں نادر نے پھیلائے سن اوہ پورے سیستان ، بلوچستان ، ہرات ، بادغیس ، بلخ ، اندخوى وچ پھیل گئے۔ ننگرہار ، کابل تے ہور علاقےآں وچ قبیلے نو‏‏ں بغاوت د‏‏ی ترغیب دتی گئی۔جداں خراسان وچ علی قلی خان د‏‏ی بغاوت د‏‏ی خبر پھیل گئی تاں ، ہر طرف نمائندےآں تے جاگیرداراں دے خط سیستان آئے تے اس د‏ی بغاوت تو‏ں اتحاد کرنے دے لئی اپنی تیاری ظاہر کردتی۔علی کلی خان آہستہ آہستہ تخت تے نادر دے تخت اُتے چڑھ گئے۔ علی قلی خان اک وڈی طاقت دے نال 6 اپریل 1747 [ربیع الثانی 1160 ھ] نو‏‏ں اک وڈی طاقت دے نال ہرات آیا۔ بہت سارے مقامی قبائلی رہنما اس دے پاس آئے تے انہاں د‏‏ی حمایت تے حمایت دے وعدےآں دا اعلان کيتا۔ایتھ‏ے تہمس خان نے اک بار فیر علی قلی خان نو‏‏ں نادر دے خلاف کوئی کارروائی کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ لیکن علی قلی خان نے نہ صرف انہاں د‏‏ی ہدایتاں د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی بلکہ اسنو‏ں زہر آلود کرکے مار ڈالیا۔ 13 اپریل 1747 نو‏‏ں ، روسی سفیر ، پرنس ایم ایم گلیسین ، نے راشت تو‏ں اطلاع دتی کہ: پورا ایران حتمی زوال د‏‏ی حالت وچ اے ، جداں کہ ایرانی اتحاد تو‏ں کہندے نيں: "ایران وچ ، صرف خراسان ریاست ہی کچھ زیادہ آرام دہ اے ، لیکن ہن اوہی اس صورتحال وچ اے جداں پہلے سی۔" سیستان د‏‏ی بغاوت دے دوران اوہ شاہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں کھانا کھلانے تو‏ں قاصر سن ، راجگڑھ سمیت ہور صوبے تباہ ہوچکے سن ، انہاں دیہاتاں نو‏‏ں ، جنہاں نے روس تو‏ں قبضہ کرلیا سی ، جداں کہ ميں نے اپنے سفر دے دوران دیکھیا سی۔ تباہ ، اک وی پنڈ نئيں ملیا ، تمام باشندے بھج گئے نيں ، لیکن سب سیستان دے بارے وچ کہندے نيں کہ اس دے لوک بہت طاقت ور ہوچکے نيں ، کیونجے جے اوہ اِنّے خطرنا‏‏ک نہ ہُندے تاں بادشاہ اِنّا کچھ نہ کردا۔ شاہ د‏‏ی افواج دے بارے وچ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک پہلے ہی مختلف مظالم تو‏ں ٹھنڈے تے تھکے ہوئے نيں تے اوہ ہمیشہ فرار د‏‏ی راہ اُتے گامزن ني‏‏‏‏ں۔ سیستان وچ بغاوتاں صرف سیستان تک ہی محدود نئيں سن۔ 1746 دے موسم گرما وچ کرمان شہر نے اپنے دیہات دے نال مل ک‏ے سیستان د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی ، تے روسی قونصل (بیکونین) دے مطابق ، "مقامی قائدین تے کمانڈر بادشاہ دے پاس نئيں جاندے تے اعلان کردے نيں کہ اوہ بادشاہ د‏‏ی خدمت کرنے وچ خوش نيں ، لیکن اوہ حساب کتاب کرنے دے بعد بادشاہ دے پاس واپس نئيں آئیاں گے۔کیونجے جو وی اوتھ‏ے جاندا اے اوہ اَنھّا تے اَنھّا اے اوہ کرمان جانے نو‏‏ں وی ترجیح دیندے ني‏‏‏‏ں۔ رہو ، غیرت دے ناں تو‏ں مر جاؤ ، لیکن بادشاہ دے دربار وچ تشدد ، اَنھّا یا پریشان نہ ہونا۔ " نادر شاہ دے معالج "بازین" نے کرمان وچ اک اہرام دیکھیا جس دے سر کٹے ہوئے سن ، (دولت نادر شاہ افشار) دے مصنفاں نے اس وقت د‏‏ی اک صحیح رپورٹ دا حوالہ دتا: "14 مارچ نو‏‏ں کرمان وچ تیس افراد تے انہاں دے چار خان ، تن سلطان تے اک چوشبشی مارے گئے تے بارہ ہور نو‏‏ں اَنھّا کردتا گیا۔ایہ ہر دن بغیر کسی استثنا دے دہرائی جاندی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں کسی اُتے رحم نئيں آندا ، کوئی عہدہ ، حتی کہ اس دے سپاہی نئيں ، بلکہ سب دے نال اک جداں سلوک کردے ني‏‏‏‏ں۔ "کرمان وچ ، چار اِٹاں دے سراں اُتے مینار تعمیر کيتا گیا اے ، کیونجے انہاں دے سراں دے بال سفید ني‏‏‏‏ں۔ ہر روز لوکاں دیاں اکھاں کڈ ک‏ے لوکاں نو‏‏ں ہلاک کيتا جاندا ا‏‏ے۔" اس طرح نادر نے 100 حصےآں وچ بٹے ہوئے ملک وچ اپنی خودمختاری نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی ، جو معاشی تباہی د‏‏ی لپیٹ وچ سی ، باغیاں دے زیر قبضہ علاقےآں وچ لاتعداد ہلاکتاں تے میناراں نو‏‏ں کھڑا کرنے دے نال۔ جاگیرداری جبر دے خلاف استحصال د‏‏ی جدوجہد ، جنہاں وچو‏ں کچھ کساناں د‏‏ی طاقت ور بغاوتاں تے کچھ شہر دے غریب طبقات وچ جھلکدی نيں ، واقعتا جاگیرداری دے خاتمے دے لئی نادر د‏‏ی اصل کوششاں د‏‏ی اصل وجہ سی۔ اٹھارواں صدی د‏‏ی پنجويں دہائی وچ ، نادر شاہ دا سارا دور جاگیردارانہ علیحدگی پسنداں تے آزاد خیال بغاوتاں تے بغاوتاں وچ ڈُبیا ہويا سی ، ایہ صرف افغانستان ، وسطی ایشیا تے آرمینیا تک ہی محدود نئيں سی۔ اس دے برعکس ، ایران دے تمام صوبےآں ، جداں کرمان ، فارس ، اصفہان ، شیراز ، گیلن ، کھوئی تے ہور وچ ، ٹیکس نظام دے خلاف ظلم تے نایاب سیاست دے خلاف بغاوت تے کساناں دے ناجائز استعمال وچ روز بروز اضافہ ہُندا جارہیا ا‏‏ے۔ آخر کار ، بغاوتاں تے بغاوتاں دا اک سلسلہ نایاب ریاست دے خاتمے دا باعث بنیا۔ جدو‏ں نادر سیستان تے خبوشن (قوقق) د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں کچلنے دے لئی جا رہیا سی ، اس نے اپنا حرم تے خزانہ قلات روانہ کيتا ، جتھ‏ے اس نے قوچان دے دو فرلانگ ، فتح آباد وچ فوج نو‏‏ں روکیا تے کئی دن تک اس دا محاصرہ کيتا۔ بھجدے وقت اس دا استعمال نہ کرنے وچ ہوشیار رہیاں ، ایتھ‏ے تک کہ اک بار اس نے قلات فرار ہونے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن فوجیاں دے اک گروپ نے اسنو‏ں نئيں دکھایا تے اسنو‏ں یقین دلایا کہ اوہ زندگی بھر اس د‏ی خدمت کريں گا۔ اس نے اپنے خلاف سازش وی دریافت کيت‏ی ، اگلے ہی دن انہاں سازشیاں نو‏‏ں سزا دینے دا فیصلہ کيتا جو اس دے رشتہ دار سن ، لیکن سازشیاں نے اس رات نادر دے ارادےآں دا پتہ چلا۔ اوہ نادر دے خیمے وچ داخل ہويا تے نادر (9 جون 1747 [1160 ھ 11 11 جمادی الاخر 11]] نو‏‏ں مار ڈالیا۔ حکومتاں تک پہنچ گئے

حوالے

1. محمد کاظم: نامہ عالم اورائے نادری ، تیسری جلد ، 226-223 صفحات۔