مہاونش
مہاونش (لفظی: عظیم تریخ) پالی زبان وچ لکھی جانے والی شاعری اے۔ اس وچ سری لنکا دے بادشاہاں دا ذکر اے۔ اس وچ کلنگا دے بادشاہ وجے (583 ق م) دی سری لنکا دی آمد توں لے کے بادشاہ مہاسین (334–361) تک دے دور نوں بیان کیتا گیا اے۔ ایہ سنہالا دی اک مشہور تاریخی مہاکاوی اے۔ ہندوستان دا شاید ہی کوئی علاقہ ہوئے ، جس دی تریخ سنہالہ دی طرح محفوظ اے۔ ڈبلیو گیگر دی اس رائے دی بنیاد مہاونش اے۔ اس دا ناں عظیم لوکاں دی نسل توں تعارف تے عظیم ہونے دی وجہ توں "مہاونش" (مہاونسا ٹکا) رکھیا گیا۔
ایہ کتاب "مہاناں" ستھور نے تخلیق ورگی۔ اوہ ۔ دیگھسند سیناپتی (مہاونسا ٹیکا ، صفحہ 502) دے تعمیر کیتے گئے وہار وچ رہندا سی۔ ۔ دیگھسند سیناپتی شاہ دیوانامپریہ تشیہ دا سپہ سالار سی۔
"مہاونش" پنجويں صدی ق م توں چوتھی صدی عیسوی تک تقریبا ساڈھے اٹھ سالاں دا لیکھا اے۔ اس وچ تتھاگت دی تن بار لنکا آمد کا، تِناں بودھ سنگیتیاں کا، وجے دے لنکا جیتنے کا، دیوانپاری تشیہ دے دور وچ اشوکپتر مہندرا دا لنکا دا دورہ ، مگدھ توں دوسرے ملکاں وچ بدھ مذہب دے تبلیغ دے لئی راہباں دا دورہ ، تے بودھی درخت دی شاخ سمیت، مہندر ستھور دی بہن ، اشوک پتری سنگھمیترا دی لنکا آمد دا ذکر اے ۔ لنکا دے مہاپراکرمی راجہ دشٹاگرامنی توں لےکے مہاسین تک بوہت سارے بادشاہاں تے انہاں دے راج دور دا ڈکر اے۔ اس طرح "مہاونش" کہنے نوں تاں صرف سنہالہ دی تریخ اے ، لیکن حقیقت وچ ایہ تمام ہندوستانی تریخ دے اصل مواد توں بھریا ہويا اے۔
"مہاونش" دی کہانی مہاسین (325–352 AD) دے وقت تک ختم ہوجاندی اے۔ لیکن سنہالا جزیرے وچ اس "مہاونش" دا لکھیا جانا اگے جاری رہیا اے۔ ایہ اگے دا حصہ چولونس کہیا جاندا اے ۔سینتیسواں حصے دی پچاسواں داستان اُتے پہنچ کے "مہاونش" اچانک ختم کر دتی گئی اے ۔ چھتیس حصئاں وچ ، ہر اک حصے دے آخر وچ ، "سجناں دے پرساد تے ویراگیہ دے لئی رچت مہاونس کا۔۔۔۔۔۔" لفظاں آندے نيں۔ سینتیسواں حصہ نامکمل اے۔ مہاونش نوں جاری رکھنے والے مصنف نے ايسے حصے وچ 198 قصے شامل کرکے اس حصے نوں "ست راجہ" دا ناں دتا سی۔ بعد وچ آنے والے ہر مورخ نے کِسے حصہ اُتے اپنے حصے دی تریخ ختم نئيں کيتی ، لیکن اگلی عبارت وچ وی ، کچھ گتھا وی اس نیت توں لکھے گئے معلوم ہُندے نيں کہ نسلی تریخ دے تحفظ دی ایہ روایت برقرار رہنی چاہیدا۔
مہاناں دی موت دے بعد مہاسین (302 ء) دے زمانے توں دمبدینیہ دے پنڈت پراکرمباہو (1240–75) تک دا مہاونش دھمکیرتی دوتیہ نے لکھیا۔ ایہ خیال متنازعہ اے۔ تب توں ، کیرتی راج سنگھ دی موت (1815) دے وقت دی تریخ ہکڈوے سمنگلاچاریہ تے بہبنتڈاوے پنڈت دیوارکشیت ورگی۔ 1833 وچ انہاں دونے اسکالراں نے "مہاونش" دا سنہالی ترجمہ وی شائع کیتا۔ 1815 توں 1935 تک دی تریخ یگرل پرگیانند ناک ستھور نے سن 1936 وچ سابقہ روایت دے مطابق شائع ورگی۔
اصل مہاونش دی تفسیر دے مصنف دا ناں وی مہاناں اے ۔ کچھ کہندے نيں کہ مہاونش دے مصنف تے مبصر اک ہی اے۔ لیکن ایہ خیال درست نئيں ہوسکدا۔ مہاونش دے مبصر نے اپنی تبصرے دا ناں "ونستھپکاسنی" رکھیا اے۔ ایہ ستويں اٹھويں صدی وچ لکھی گئی ہوئے گی۔
تے خود مہاونش؟ اس دی تشکیل مہاونش ٹیکا توں اک دو صدی پہلے ، دھتوسن نریش دے وقت چھیويں صدی اے ، جس دے ارد گرد اس مہاکاوی دی رچنا ہونی چاہیدا۔
ایہ وی دیکھو
سودھو- راج ترنگنی (تریخ کشمیر)
- مدل پنجی (جگناتھ مندر دی تریخ)
باہرلے جوڑ
سودھو- Geiger/Bode Translation of the Mahavamsa
- The Mahavamsa: The Great Chronicle of Sri Lanka Archived 2010-02-24 at the وے بیک مشین
- "Concise Mahavamsa" Archived 2017-09-23 at the وے بیک مشین on-line version of: Ruwan Rajapakse, P.E. (2003). Concise Mahavamsa: History of Buddhism in Sri Lanka. Maplewood, NJ : Ruwan Rajapakse. ISBN 0-9728657-0-5.
- Online-Pali-Text Archived 2006-08-28 at the وے بیک مشین on tipitaka.org.
- History of Sri Lanka