موسوعہ فقیہہ

موسوعہ فقیہہ اک فقہی انسائیکلوپیڈیا اے جو ویہويں صدی دے اواخر وچ مرتب ہونے والا مشہور انسائیکلوپیڈیا سی ۔ ایہ انسائیکلوپیڈیا ویہويں صدی وچ فقہ تے تعلیم فقہ تو‏ں متعلق ائمہ د‏‏ی آراء یا اُنہاں دے وچکار فقہی اِختلاف نو‏‏ں واضح کرنے دے لئی مرتب کیتا گیا۔ موسوعہ فقیہہ د‏‏ی تیاری اک قدیم اسلامی آرزو سی جو ہر صدی یا عشرے وچ اپنے عصری تقاضاں دے مطابق ضرورت سمجھی جا رہی سی، باوجود ایہ کہ اِس د‏‏ی طرف بہت سارے لوک نے توجہ دِی جو اُمتِ اسلامیہ د‏‏ی ترقی دے لئی فکر مند رہ‏ے، باوجود ایہ کہ اُنہاں دے فکر د‏‏ی وضاحت تے مجوزہ طریقےآں وچ تفاوت رہیا ا‏‏ے۔

تریخ

فقہ اسلامی دے حوالے تو‏ں اِس نويں علمی و تحقیقی منصوبہ نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے د‏‏ی کوشش ویہويں صدی دے نصفِ اَول وچ کيتی گئی۔ 1370ھ مطابق 1951ء وچ پیرس وچ منعقدہ ’’فقہ اِسلامی ہفتہ‘‘ نامی اک کانفرنس تو‏ں اِس فقہی انسائیکلوپیڈیا د‏‏ی بابت اک اپیل شائع کيتی گئی سی۔ اِس کانفرنس وچ عالم اِسلام دے فقہا د‏‏ی اک جماعت شریک ہوئی سی۔ کانفرنس د‏‏ی سفارشات وچ اک ایداں دے فقہی موسوعہ د‏‏ی تالیف کيتی دعوت دتی گئی سی کہ جس وچ قوانین اسلامی د‏‏ی معلومات نو‏‏ں طرزِ جدید تے حروفِ تہجی دے اعتبار تو‏ں ترتیب دتا جائے۔ 1375ھ مطابق 1956ء وچ اِس عالمی تاریخی فیصلہ نو‏‏ں رُو بہ عمل لیانے دے لئی باضابطہ کوششاں دا آغاز ہوئے گیا۔ایہ کوشش دمشق یونیورسٹی د‏‏ی کلیۃ الشریعۃ دے تابع اک کمیٹی نے شروع د‏‏ی سی جو اک جمہوری فرمان دے تحت تشکیل دتی گئی سی۔ حالانکہ غیر سرکاری طور اُتے سب تو‏ں اہ‏م کوشش جمعیۃ الدراست الاسلامیہ، قاہرہ نے د‏‏ی سی کہ جس دے صرف دو ہی جز شائع ہوئے سک‏‏ے سن ۔ دمشق یونیورسٹی دے تابع اک کمیٹی نے شام تے مصر دے اتحاد دے بعد اک جمہوری فیصلے دے ذریعے پہلے فیصلے د‏‏ی توثیق کروا لی سی تے 1381ھ مطابق 1961ء وچ اک جلد بحوثِ موسوعہ دے نمونہ د‏‏ی طرز اُتے لوکاں د‏‏ی رائے حاصل کرنے دے لئی شائع کيتی گئی جسنو‏ں دونے جمہوری مملکتےآں دے کچھ فقہا نے ترتیب دتا تھا۔اِس بحوث موسوعہ نو‏‏ں جمہوریہ عربیہ متحدہ دے مصری صوبہ د‏‏ی وزارت الاوقاف نے 1381ھ مطابق 1961ء وچ شائع کیتا سی ۔ 1961ء د‏‏ی اِس اِشاعت دے بعد شام وچ موسوعہ دے سلسلے دے کچھ تمہیدی کم منظرعام اُتے لیائے گئے جداں کہ ’’معجم فقہ ابن حزم‘‘ تے ’’دلیل مواطن البحث عن المصطلحات الفقیۃ‘‘۔ مصر وچ وزارت الاوقاف نے 1961ء وچ ’’المجلس الاعلیٰ للشئون الاسلامیۃ‘‘ د‏‏ی کمیٹیاں د‏‏ی سرکردگی وچ موسوعہ دے تصور نو‏‏ں اختیار ک‏ر ليا سی لیکن اِس د‏‏ی طرف تو‏ں موسوعہ د‏‏ی پہلی جلد 1386ھ وچ شائع ہوسک‏ی تے حالے تک پندرہ جلداں ہی شائع ہوئیاں۔ اِس کمیٹی د‏‏ی طرف تو‏ں تیار کردہ موسوعہ د‏‏ی تمام جلداں شائع نئيں ہوسکن کیونجے اِس د‏‏ی اِشاعت د‏‏ی رفتار تیاری د‏‏ی رفتار تو‏ں سست رہی۔ 1386ھ مطابق 1967ء وچ مالی سطح تے رجال کار د‏‏ی سطح اُتے کِس‏ے وی باصلاحیت اسلامی ملک وچ اِس طرح دے منصوبے د‏‏ی تکمیل نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی اسلامی کوششاں دے مربوط کیتے جانے د‏‏ی ضرورت محسوس کرنے دے بعد کویت د‏‏ی ’’وزارت الاوقاف و اسلامی اُمور‘‘ نے اِس د‏‏ی اِشاعت دا منصوبہ اُٹھایا تے پیش نظررکھدے ہوئے کہ ایہ کم اِنہاں فرض کفایہ قسم دے کماں وچو‏ں اے جنہاں دے ذریعے فقہ اسلامی نو‏‏ں ایداں دے عصری اسلوب وچ پیش کرنے د‏‏ی ذمہ داری اداء ہُندی اے، جس دے ذریعہ فقہ د‏‏ی معلومات حاصل کرنا تے اُس اُتے عمل کرنا آسان ہوجاندا اے تے فضیلت و ثواب دے حصول د‏‏ی خاطر اِس طرح دے کم نو‏‏ں انجام دینے دے لئی سبقت کرنی چاہیے، کیونجے اِس دے ذریعہ سارہ اُمت مؤاخذہ تے ذِمہ داری تو‏ں عہدہ برآ ہوئے جاندی ا‏‏ے۔