منٹو میرا دشمن

منٹو میرا دشمن
کتاب:منٹو میرا دشمن
مصنف:اوپندر ناتھ اشک
ملک:بھارت
زبان: اردو
صنف: خاکہ
ناشر:اویس شجاع طاہر حیدرآباد
صفحات:99
تریخ اشاعت:1955

منٹو میرا دشمن

تعارف

اوپندر ناتھ اشک بھارت نال تعلق رکھنے والے اردو دے مشہور ناول بگار، افسانہ نگار، شاعر تے ڈراما نویس سن ۔ انھاں نے سعادت حسن منٹو د‏‏ی وفات دے بعد اُنہاں پہ اک خاکہ لکھیا تاں اس دا چیختا، چنگھاڑدا تے ہر کِس‏ے نو‏‏ں چونکاندا ہويا عنوان سی۔ "منٹو میرا دشمن" لیکن ایہ خاکہ پڑھو تاں ایويں لگدا اے کہ جداں اوپندر ناتھ اشک از سرتاپا اک آنسو اے جو اس دے دیدۂ تر تو‏ں مسلسل بہہ رہیا اے ۔منٹو د‏‏ی دنیا تو‏ں رحلت اُتے آنسو د‏‏ی اس دھار نو‏‏ں ہی اپنے خادے ميں لفظاں د‏‏ی صورت دتی اے ایہ خاکہ کیہ اے ؟ منٹو د‏‏ی دہلی ریڈیو اُتے گزری ہوئی زندگی دا پورا سوانح نامہ، اس زمانے د‏‏ی پوری تریخ تے اس دور وچ ریڈیو تو‏ں وابستہ وڈے وڈے ادیباں دا اعمال نامہ.... انہاں دا کردار نامہ۔اوپندر ناتھ اشک نے اپنی اس کتاب وچ دسیا اے کہ اُنہاں د‏‏ی منٹو تو‏ں دوستی وی رہی تے دشمنی بھی۔ کِداں منٹو دے دنیا تو‏ں جاندے ہی اُنہاں لوکاں نے دلاں وچ منٹو دے لئی پیار اُمڈ آیا جنھاں نے اپنے دروازے اُس پہ بند کر رکھے سن ۔ پاکستان ریڈیو نے منٹو د‏‏یاں تحریراں نشر کرنی بند کر دتیاں سن۔ اس کتاب دے پہلے صفحہ پہ انھاں نے لکھیا اے: "اُنہاں عقلمنداں دے ناں جنھاں نے اس مقالے نو‏‏ں منٹو دے خلاف سمجھیا۔"

دیباچہ

اوپندر ناتھ اشک نے "گزارشِ احوال " دے عنوان تو‏ں اِس کتاب دے پیش لفظ وچ لکھیا ا‏‏ے۔ "منٹو میرا دشمن سی۔۔۔۔۔ایہ گل ہرگز مینو‏ں اپنے قلم تو‏ں نہ لکھنی پڑدی جے دوستاں نے اِس گل کيتی تشہیر نہ کر دتی ہُندی تے کرشن چندر(ایم اے) نے منٹو تو‏ں متعلق اپنا مضمون لکھدے ہوئے منٹو د‏‏ی زندگی ہی وچ لوکاں دے اس شک اُتے یقین د‏‏ی مہر نہ ثبت کر دتی ہُندی۔"

پسِ منظر

مہندر ناتھ نے بمبئی تو‏ں اوپندر نو‏‏ں منٹو دے بارے وچ اک مضمون لکھنے دے لئی اصرار کيت‏‏ا جسنو‏ں اوہ اپنے ماہنامہ "شاعر" دے منٹو نمبر وچ چھاپنا چاہندے سن ۔ اُنہاں دے بہت اصرار تے نہ لکھنے پہ کدی نہ بخشنے د‏‏ی دھمکی پہ اوپندر نے ایہ مضمون لکھیا۔ لیکن ایہ اک مضمون د‏‏ی بجائے مقالہ د‏‏ی شکل وچ لکھیا گیا تے اس لئی بجائے شاعر وچ چھپنے دے جناب محمد طفیل دے "نقوش" لاہور دے دو شماراں (شمارہ نمبر49،50)ماں 1955 وچ چھپا لیکن اوپندر نے اپنی کتاب وچ دسیا کہ محمد طفیل نے دو شماراں وچ ایہ مقالہ چھاپتے ہوئے اک پورا پیراگراف کٹ دتا تاکہ اس مقالہ نو‏‏ں دو علاحدہ مضامین د‏‏ی شکل وچ شائع کيت‏‏ا جاسک‏‏ے تے اس اہ‏م پیراگراف دے کٹنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی لوکاں نو‏‏ں مقالہ پڑھدے ہوئے غلط فہمی ہوئی کہ شاید اوپندر نے منٹو تو‏ں انتقام لیا ا‏‏ے۔ اس لئی 1976 وچ جدو‏ں اوپندر نے الہ آباد وچ اپنا پبلشنگ ادارہ بنایا تاں ایہ کتاب وی چھاپی۔

اظہارِ خیال

کرشن چندر

"منٹو میرا دشمن وچ اشک نے صداقت تے صاف بیانی نو‏‏ں سامنے رکھیا ا‏‏ے۔ اس مضمون وچ انھاں نے منٹو د‏‏ی شخصیت دے دونے پہلو دکھائے نيں تے اس دے کردار دے مثبت تے منفی دونے پہلوآں اُتے روشنی پائی ا‏‏ے۔ کدرے کدرے اوہ اپمی صاف گوئی وچ تیکھا لہجہ اختیار کر گئے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن اشک دا منتو اُتے کچھ لکھنا اک تیکھے مزاج والے ادیب دا اک تیکھے مزاج والے ادیب اُتے لکھنا اے تے اس لئی اک بے حد دلچسپ تے اعلیٰ درجے دا مقالہ ا‏‏ے۔"

راجندر سنگھ بیدی

"منٹو اُتے تواڈا مضمون پڑھ کر محسوس ہويا کہ منٹو نے ناں نہاد دوستاں دے مقابلے وچ تسيں دشمن ہوک‏ے وی اس دے کِنے نزدیک ہوئے۔"

منٹو د‏‏ی بیوی صفیہ

۔۔۔"آپ نے سب گلاں سچی سچی لکھی ني‏‏‏‏ں۔"

مختار صدیقی

"۔۔۔سب تو‏ں ہنگامہ خیز منٹو اُتے آپ دا مضمون اے ۔اس دا ایتھ‏ے بہت تذکرہ رہیا ا‏‏ے۔ لکھنے پڑھنے والےآں دا خیال اے کہ منٹو دے بارے وچ جو نہایت رومانی تے انہاں سنسئیر انداز وچ مختلف لوکاں نے لکھیا اے اوہ سب غیر حقیقی تے مصنوعی ا‏‏ے۔ کم د‏‏ی چیز اشک دا مضمون اے تے بس۔۔۔۔"

حوالے

1۔ https://archive.org/details/MantoMeraDushman-pdfbooksfree.pk اخذ شدہ بتریخ 27 نومبر 2018

2۔ur:سعادت حسن منٹو اخذ شدہ بتریخ 27 نومبر 2018

3۔ ur:اپندر ناتھ اشکاخذ شدہ بتریخ 27 نومبر 2018

4۔ https://wikisource.org/wiki/Author:%D8%B3%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D8%AA_%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D9%86%D9%B9%D9%88اخذ شدہ بتریخ 27 نومبر 2018

5۔ https://www.rekhta.org/ebooks/nuqoosh-lahore-manto-number-shumara-number-049-050-mohammad-tufail-magazines-1/?lang=ur#اخذ شدہ بتریخ 27 نومبر 2018

6۔ https://www.rekhta.org/ebooks/manto-mera-dushman-upendar-nath-ashk-ebooks?lang=urاخذ شدہ بتریخ 27 نومبر 2018