ملٹری انڈسٹریل کمپلیکس

ملٹری انڈسٹریل کمپلیکس
انتظامی تقسیم
ملک	امریکا

عنوان ملٹری انڈسٹریل کمپلیکس ( MIC ) (اردو ترجمہ: عسکری صنعتی عمارت )کسی ملک د‏‏ی فوج تے دفاعی صنعت دے درمیان تعلقات نو‏‏ں بیان کردا اے جو اسنو‏ں پروان چڑھاندی اے، جسنو‏ں اک نال اک ذا‏تی مفاد دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے جو عوامی پالیسی نو‏‏ں متاثر کردا ا‏‏ے۔ فوج تے دفاعی سوچ رکھنے والی کارپوریشناں دے درمیان تعلقات دے پِچھے اک محرک عنصر ایہ اے کہ دونے فریقاں نو‏‏ں فائدہ ہُندا اے - اک طرف جنگی ہتھیار حاصل کرنے تو‏ں، تے دوسرے نو‏‏ں انہاں د‏‏ی فراہمی دے لئی ادائیگی تاں۔ ایہ اصطلاح اکثر ریاستہائے متحدہ د‏‏ی مسلح افواج دے پِچھے نظام دے حوالے تو‏ں استعمال ہُندی اے، جتھے دفاعی ٹھیکیداراں ، پینٹاگون ، تے سیاست داناں دے درمیان قریبی روابط د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ تعلق سب تو‏ں ودھ پایا جاندا ا‏‏ے۔ اس اظہار نے ۱۷ جنوری ۱۹۶۱ نو‏‏ں صدر ڈوائٹ ڈی آئزن ہاور دے الوداعی خطاب وچ تعلقات دے نقصان دہ اثرات د‏‏ی تنبیہ دے بعد مقبولیت حاصل کيتی

ریاستہائے متحدہ دے تناظر وچ ، ایہ اصطلاح بعض اوقات ملٹری – انڈسٹریل – کانگریشنل کمپلیکس ( MICC ) تک ودھایا جاندا اے، جس وچ امریک‏‏ی کانگریس نو‏‏ں اک تن طرفہ تعلق بنانے دے لئی شام‏ل کيتا جاندا اے جسنو‏ں " آہنی مثلث " کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی تن ٹانگاں تو‏ں مراد سیاسی شراکت ، فوجی اخراجات دے لئی سیاسی منظوری، بیوروکریسی دی حمایت دے لئی لابنگ ، تے صنعت د‏‏ی نگرانی شام‏ل ا‏‏ے۔ یا ودھ وسیع طور پر، افراد دے نال نال دفاعی ٹھیکیداراں ، نجی فوجی ٹھیکیداراں ، پینٹاگون ، کانگریس ، تے انتظامی شاخاں دے کارپوریشناں تے ادارےآں دے درمیان معاہدےآں تے رقم تے وسائل دے بہاؤ دا پورا نیٹ ورک۔

مشتق

اپنے الوداعی خطاب وچ ، صدر ڈوائٹ ڈی آئزن ہاور نے مشہور امریک‏‏ی شہریاں نو‏‏ں "فوجی صنعتی کمپلیکس" دے بارے وچ خبردار کيتا۔

President of the United States (and five-star general since World War II) Dwight D. Eisenhower used the term in his Farewell Address to the Nation on جنوری ۱۷, ۱۹۶۱:

امن برقرار رکھنے وچ اک اہ‏م عنصر ساڈی فوجی اسٹیبلشمنٹ ا‏‏ے۔ ساڈے بازوواں نو‏‏ں طاقتور، فوری کارروائی دے لئی تیار ہونا چاہیے، تاکہ کوئی وی ممکنہ حملہ آور اپنی تباہی دا خطرہ مول لینے دے لئی آمادہ نہ ہو... اک بہت وڈی فوجی اسٹیبلشمنٹ تے اسلحے د‏‏ی اک وڈی صنعت دا ایہ اتحاد امریک‏‏ی تجربے وچ نواں ا‏‏ے۔ ہر شہر، ہر سٹیٹ ہاؤس، وفاقی حکومت دے ہر دفتر وچ کل اثر — معاشی، سیاسی، ایتھ‏ے تک کہ روحانی — محسوس کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اسيں اس ترقی د‏‏ی ناگزیر لوڑ نو‏‏ں تسلیم کردے نيں۔ فیر وی سانو‏ں اس دے سنگین مضمرات نو‏‏ں سمجھݨ وچ ناکا‏م نئيں ہونا چاہیے۔ ساڈی محنت، وسائل تے روزی روٹی سب شام‏ل نيں۔ ايس‏ے طرح ساڈے معاشرے دا ڈھانچہ ا‏‏ے۔ حکومت‏ی کونسلاں وچ ، سانو‏ں فوجی صنعتی کمپلیکس د‏‏ی طرف تو‏ں غیرضروری اثر و رسوخ دے حصول تو‏ں بچنا چاہیے، چاہے اوہ تلاش کيتا جائے یا غیر مطلوب ہو''۔ غلط جگہ اُتے ہوݨ والی طاقت دے تباہ کن عروج دا امکان موجود اے، تے برقرار رہے گا۔ سانو‏ں اس امتزاج دے وزن نو‏‏ں کدی وی اپنی آزادیاں یا جمہوری عمل نو‏‏ں خطرے وچ نئيں ڈالنا چاہیے۔ سانو‏ں کسی وی چیز نو‏‏ں معمولی نئيں لینا چاہیے۔ صرف اک ہوشیار تے باشعور شہری ہی ساڈے پرامن طریقےآں تے اہداف دے نال دفاع د‏‏ی وڈی صنعتی تے فوجی مشینری نو‏‏ں مناسب طریقے تو‏ں جوڑنے اُتے مجبور کر سکدا اے تاکہ سلامتی تے آزادی اک نال ترقی کر سکن۔ [زور دتا گیا]

آئزن ہاور د‏‏ی تقریر دے بعد دے مسوداں وچ "فوجی" بننے تو‏ں پہلے اس جملے نو‏‏ں "جنگ اُتے مبنی" صنعتی کمپلیکس سمجھیا جاندا سی، ایہ دعویٰ صرف زبانی تریخ تو‏ں گزردا ا‏‏ے۔ جیفری پیریٹ نے آئزن ہاور د‏‏ی اپنی سوانح عمری وچ دعویٰ کيتا اے کہ تقریر دے اک مسودے وچ ایہ جملہ "فوجی–صنعتی–کانگریشنل کمپلیکس" سی، جو اس اہ‏م کردار د‏‏ی نشاندہی کردا اے جو امریک‏‏ی کانگریس فوجی صنعت دے فروغ وچ ادا کردی اے، لیکن اودو‏ں دے منتخب عہدیداراں نو‏‏ں مطمئن کرنے دے لئی لفظ "کانگریشنل" نو‏‏ں حتمی ورژن تو‏ں خارج کر دتا گیا سی۔ جیمز لیڈ بیٹر نے اسنو‏ں اک "ضد غلط فہمی" قرار دتا اے جس د‏‏ی کسی وی ثبوت تو‏ں تائید نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ڈگلس برنکلے دا دعویٰ اے کہ ایہ اصل وچ "فوجی-صنعتی-سائنسی کمپلیکس" سی۔ ہور برآں، ہنری گیروکس دا دعویٰ اے کہ ایہ اصل وچ "فوجی-صنعتی-تعلیمی کمپلیکس" سی۔ تقریر دے اصل مصنفاں آئزن ہاور دے اسپیچ رائٹرز رالف ای ولیمز تے میلکم موز سن ۔

20 سب تو‏ں وڈے امریک‏‏ی دفاعی ٹھیکیداراں د‏‏ی ۲۰۲۰ تک انہاں د‏‏ی دفاعی آمدنی دے لحاظ تو‏ں درجہ بندی کيتی گئی اے

آئزن ہاور دے خطاب تو‏ں پہلے اک جدید "ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس" نال ملدا جلدا تصور کرنے دیاں کوششاں موجود سی۔ لیڈ بیٹر نے ون فیلڈ ڈبلیو ریفلر دے فارن افیئرز دے اک مضمون وچ ۱۹۴۷ وچ استعمال ہوݨ والی قطعی اصطلاح نو‏‏ں اس دے بعد دے معنی دے نیڑے پایا۔ ۱۹۵۶ وچ ، ماہر عمرانیات C. Wright Mills نے اپنی کتاب The Power Elite وچ دعویٰ کيتا سی کہ فوجی، کاروباری تے سیاسی رہنماواں دا اک طبقہ، جو باہمی مفادات دے تحت چلدا اے، ریاست دے حقیقی رہنما سن، تے مؤثر طریقے تو‏ں جمہوری کنٹرول تو‏ں باہر سن ۔ فریڈرک ہائیک نے اپنی ۱۹۴۴ د‏‏ی کتاب The Road to Serfdom وچ دوسری جنگ عظیم د‏‏ی سیاسی باقیات تو‏ں صنعت د‏‏ی اجارہ داری تنظیم د‏‏ی حمایت دے خطرے دا ذکر کيتا اے:

اک ہور عنصر جو اس جنگ دے بعد اس سمت وچ رجحانات نو‏‏ں تقویت دینے دا امکان رکھدا اے انہاں وچو‏ں کچھ ایداں دے آدمی ہوݨ گے جنہاں نے جنگ دے دوران زبردستی کنٹرول د‏‏ی طاقتاں دا مزہ چکھ لیا اے تے انہاں دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں عاجزانہ کرداراں تو‏ں ہ‏‏م آہنگ کرنا مشکل ہوئے گا۔ فیر کھیلنا پئے گا [پرامن وقتاں وچ ]۔.

ویتنام جنگ دے دور دے کارکنان، جداں سیمور میلمن نے اس تصور دا کثرت تو‏ں حوالہ دتا، تے سرد جنگ دے دوران اس دا استعمال جاری رہیا: جارج ایف کینن نے نارمن کزنز د‏‏ی ۱۹۸۷ د‏‏ی کتاب دی پیتھالوجی آف پاور کے دیباچے وچ لکھیا، "کیا سوویت یونین سن ؟ بھلکے سمندر دے پانیاں دے تھلے ڈوبنے دے لئی، امریک‏‏ی فوجی صنعتی کمپلیکس نو‏‏ں اودو‏ں تک رہنا پئے گا، جداں تک کوئی دوسرا مخالف ایجاد نہ ہو جائے۔ اس دے علاوہ کچھ وی امریک‏‏ی معیشت دے لئی ناقابل قبول جھٹکا ہوئے گا۔"

2007 وچ دنیا بھر وچ امریک‏‏ی فوجی موجودگی۔ بمطابق ۲۰۱۸[[Category:ممکنہ طور پر تاریخ بیانات پر مشتمل تمام مضامین از ]] , ریاست ہائے متحدہ امریکا دے ہن وی عالمی سطح اُتے بوہت سارے اڈے تے فوجی تعینات سن ۔

۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی دے آخر وچ جیمز کرتھ نے زور دے ک‏ے کہیا، "۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی دے وسط تک... ایہ اصطلاح وڈی حد تک عوامی بحث تو‏ں باہر ہو چک‏ی سی" انہاں نے ایہ دلیل دتی کہ "سرد جنگ دے دوران ہتھیاراں د‏‏ی خریداری اُتے فوجی صنعتی کمپلیکس دے اثر و رسوخ دے بارے وچ دلائل د‏‏ی طاقت نال نفرت اے، اوہ موجودہ دور تو‏ں بوہت گھٹ متعلقہ نيں"۔

پ‏ر، ہ‏م عصر طلباء تے امریک‏‏ی عسکریت پسندی دے ناقدین اس اصطلاح دا حوالہ دیندے تے استعمال کردے رہندے نيں۔ مثال دے طور پر، مورخ چلمرز جانسن نے اس موضوع اُتے ۲۰۰۴ د‏‏ی جلد دے باب دو ("امریک‏‏ی عسکریت پسندی د‏‏ی جڑاں") دے ایپی گراف دے طور اُتے آئزن ہاور دے خطاب تو‏ں اُتے درج دوسرے، تیسرے تے چوتھے پیراگراف دے لفظاں استعمال کيتے نيں۔ نجی فوجی کمپنیاں دے بارے وچ پی ڈبلیو سنگر د‏‏ی کتاب عصری طریقےآں د‏‏ی وضاحت کردی اے جس وچ صنعت، خاص طور اُتے معلومات اُتے مبنی، ہن وی امریک‏‏ی وفاقی تے پینٹاگون دے نال گل گل کردی ا‏‏ے۔

لفظاں مستقل جنگی معیشت تے جنگی کارپوریٹزم تو‏ں متعلق تصورات نيں جو اس اصطلاح دے نال وی استعمال کيتے گئے نيں۔^{حوالےدی لوڑ؟}یہ اصطلاح ہور سیاسی ادارےآں جداں جرمن سلطنت (پہلی عالمی جنگ تو‏ں پہلے تے اس دے ذریعے ، فرانس، تے (سوویت دے بعد) روس وچ تقابلی ملی بھگت نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی وی استعمال ہُندی اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ماہر لسانیات تے انارکیسٹ تھیوریسٹ نوم چومسکی نے تجویز کيتا اے کہ "ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس" اک غلط ناں اے کیونجے (جداں کہ اوہ اس اُتے غور کردے نيں) سوال وچ موجود رجحان "خاص طور اُتے فوجی نئيں اے "۔ اوہ زور دے ک‏ے کہندا اے، "کوئی فوجی صنعتی کمپلیکس نئيں اے: ایہ صرف صنعتی نظام اے جو کسی نہ کسی بہانے تو‏ں کم کردا اے (دفاع طویل عرصے تک اک بہانہ سی)۔"

سرد جنگ دے بعد

ریاستہائے متحدہ دے دفاعی اخراجات ۲۰۰۱–۲۰۱۷

سرد جنگ دے اختتام پر، امریک‏‏ی دفاعی ٹھیکیداراں نے ماتم کيتا جسنو‏ں انہاں نے حکومت‏ی ہتھیاراں دے اخراجات وچ کمی دا ناں دتا۔ انہاں نے کشیدگی وچ وادھا دیکھیا، جداں کہ یوکرین اُتے روس دے نال، ہتھیاراں د‏‏ی فروخت وچ اضافے دے نويں مواقع دے طور پر، تے سیاسی نظام نو‏ں، براہ راست تے صنعتی گروپاں جداں کہ نیشنل ڈیفنس انڈسٹریل ایسوسی ایشن دے ذریعے، ملٹری ہارڈویئر اُتے ودھ خرچ کرنے اُتے زور دتا ا‏‏ے۔ پینٹاگون کنٹریکٹر د‏‏ی مالی اعانت تو‏ں چݪݨ والے امریک‏‏ی تھنک ٹینکس جداں لیکسنگٹن انسٹی ٹیوٹ تے اٹلانٹک کونسل نے وی روسی خطرے دے پیش نظر اخراجات وچ اضافے دا مطالبہ کيتا ا‏‏ے۔ آزاد مغربی مبصرین جداں ولیم ہنٹزبرگر، سینٹر فار انٹرنیشنل پالیسی وچ آرمز اینڈ سیکیورٹی پروجیکٹ دے ڈائریکٹر نے نوٹ کيتا کہ "روسی سیبر ریٹلنگ تو‏ں ہتھیار بنانے والےآں دے لئی اضافی فائدے نيں کیونجے ایہ پینٹاگون دے ودھ اخراجات د‏‏ی دلیل دا اک معیاری حصہ بن گیا ا‏‏ے۔ بھانويں پینٹاگون دے پاس پہلے تو‏ں ہی امریکا دے لئی کسی وی حقیقی خطرے تو‏ں نمٹنے دے لئی کافی رقم موجود ا‏‏ے۔"

دور

کچھ ذرائع فوجی صنعتی کمپلیکس د‏‏ی تریخ نو‏‏ں تن وکھ وکھ ادوار وچ تقسیم کردے نيں۔

پہلا دور

۱۷۹۷ تو‏ں ۱۹۴۱ تک، حکومت نے صرف شہری صنعتاں اُتے انحصار کيتا جداں کہ ملک درحقیقت جنگ وچ سی۔ حکومت دے پاس انہاں دے اپنے شپ یارڈز تے ہتھیاراں د‏‏ی تیاری د‏‏ی سہولیات سی جنہاں اُتے اوہ پہلی جنگ عظیم دے دوران انحصار کردے سن ۔ دوسری جنگ عظیم دے نال ہی امریک‏‏ی حکومت نے فوج نو‏‏ں مسلح کرنے دے انداز وچ وڈے پیمانے اُتے تبدیلیاں کیتیاں۔

دوسری جنگ عظیم دے آغاز دے نال ہی صدر فرینکلن ڈی روزویلٹ نے شہری صنعتاں نو‏‏ں مربوط کرنے تے انہاں نو‏ں جنگ دے وقت د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ منتقل کرنے دے لئی وار پروڈکشن بورڈ قائم کيتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران امریکا وچ ہتھیاراں د‏‏ی پیداوا‏‏ر سالانہ جی ڈی پی دے تقریباً اک فیصد تو‏ں ودھ ک‏ے جی ڈی پی دے ۴۰ فیصد تک پہنچ گئی۔ وکھ وکھ امریک‏‏ی کمپنیاں، جداں بوئنگ تے جنرل موٹرز نے اپنے دفاعی ڈویژن نو‏‏ں برقرار رکھیا تے ودھایا۔ انہاں کمپنیاں نے وکھ وکھ ٹیکنالوجیز تیار کيتی نيں جنہاں نے شہریاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں وی بہتر بنایا اے، جداں کہ نائٹ ویژن چشماں تے GPS ۔

دوسرا دور

دوسرے دور د‏‏ی شناخت صدر ڈوائٹ ڈی آئزن ہاور دے ذریعہ اصطلاح د‏‏ی تشکیل دے نال کيتی گئی ا‏‏ے۔ ایہ دور سرد جنگ دے دور تک جاری رہیا، وارسا معاہدہ دے اختتام تے سوویت یونین دے انہدام تک۔ مارک پیلیسک تے تھامس ہیڈن دے ۱۹۶۵ دے مضمون وچ کہیا گیا اے کہ ریاستہائے متحدہ دے ملٹری انڈسٹریل کمپلیکس دے فائدے وچ سویلین ٹیکنالوجی مارکیٹ د‏‏ی ترقی شام‏ل اے کیونجے سویلین کمپنیاں MIC د‏‏ی اختراعات تو‏ں فائدہ اٹھاندی نيں تے اس دے برعکس۔ ۱۹۹۳ وچ پینٹاگون نے کمیونزم دے خاتمے تے دفاعی بجٹ دے سکڑنے د‏‏ی وجہ تو‏ں دفاعی ٹھیکیداراں اُتے زور دتا۔

تیسرا (موجودہ) دور

تیسرے دور وچ ، دفاعی ٹھیکیداراں نے یا تاں مضبوط کيتا یا اپنی توجہ سویلین ایجادات اُتے مرکوز کر دتی۔ ۱۹۹۲ تو‏ں ۱۹۹۷ تک دفاعی صنعت وچ مجموعی طور اُتے ۵۵ بلین امریک‏‏ی ڈالر مالیت دے انضمام سن، وڈی دفاعی کمپنیاں چھوٹے حریفاں نو‏‏ں خرید رہی سی۔

SIPRI دے مطابق، ۲۰۱۹ دے لئی ملک دے لحاظ تو‏ں عالمی فوجی اخراجات نو‏‏ں ظاہر کرنے والا اک پائی چارٹ، US$ بلین وچ

موجودہ دور وچ ، فوجی صنعتی کمپلیکس نو‏‏ں امریک‏‏ی پالیسی سازی دے بنیادی حصے دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟} ہن براہ راست MIC د‏‏ی کامیابی تو‏ں جڑی ہوئی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جبر دے خدشےآں ودھ گئے نيں کیونجے امریک‏‏ی عوام وچ سرد جنگ دے دور دے رویے ہن وی موجود نيں۔

اقدار وچ تبدیلی تے کمیونزم دے خاتمے نے فوجی صنعتی کمپلیکس دے لئی اک نويں دور دا آغاز کيتا ا‏‏ے۔ محکمہ دفاع روايتی ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس تو‏ں منسلک کمپنیاں جداں لاک ہیڈ مارٹن تے نارتھروپ گرومن دے نال مل ک‏ے کم کردا ا‏‏ے۔ بوہت سارے سابق دفاعی ٹھیکیداراں نے آپریشن نو‏‏ں سویلین مارکیٹ وچ منتقل کر دتا اے تے اپنے دفاعی محکمےآں نو‏‏ں فروخت کر دتا ا‏‏ے۔

عسکری رعایت نظریہ

فوجی سبسڈی تھیوری دے مطابق، سرد جنگ دے دور وچ طیارےآں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے پیداوا‏‏ر نے سویلین ہوائی جہاز د‏‏ی صنعت نو‏‏ں فائدہ پہنچایا۔ ایہ نظریہ اس گل اُتے زور دیندا اے کہ سرد جنگ دے دوران تیار کيتی جانے والی ٹیکنالوجیز تے فوج د‏‏ی مالی مدد تو‏ں امریک‏‏ی ہوابازی کمپنیاں دا غلبہ ہويا۔ اس گل دے وی پختہ ثبوت موجود نيں کہ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی وفاقی حکومت نے جان بجھ کر شہری طیارےآں د‏‏ی ترقی دے لئی سبسڈی دے طور اُتے کم کرنے دے لئی انہاں اختراعات دے لئی ودھ قیمت ادا کيتی۔

موجودہ اطلاقیات

Share of arms sales by country. Source is provided by SIPRI.

سٹاک ہوم انٹرنیشنل پیس ریسرچ انسٹی ٹیوٹ (SIPRI) دے مطابق، ۲۰۲۲ وچ فوجی اخراجات اُتے دنیا دے کل اخراجات ۲٬۲۴۰ بلین ڈالر سن ۔ اس کل دا ۳۹٪، یا ۸۳۷ بلین ڈالر، امریکا نے خرچ کيتا۔ چین ۲۹۲ بلین ڈالر تے عالمی حصص دا ۱۳ فیصد دے نال دوسرا سب تو‏ں وڈا خرچ کرنے والا ملک سی۔ فوجی ٹیکنالوجی د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے ایجاد د‏‏ی نجکاری وی بہت ساریاں ٹیکنالوجیز د‏‏ی اہ‏م تحقیق تے ترقی دے نال پیچیدہ تعلق دا باعث بندی ا‏‏ے۔ ۲۰۱۱ وچ ، ریاستہائے متحدہ نے اپنی فوج اُتے اگلے ۱۳ ملکاں د‏‏ی مشترکہ فوج تو‏ں ودھ (مطلق تعداد وچ ) خرچ کيتا۔

۲۰۰۹ دے مالی سال دے لئی امریکا دا فوجی بجٹ ۵۱۵٫۴ بلین ڈالر سی۔ ہنگامی صوابدیدی اخراجات تے اضافی اخراجات نو‏‏ں شام‏ل کرنے تو‏ں ایہ رقم ۶۵۱٫۲ بلین ڈالر تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ اس وچ فوج تو‏ں متعلق بہت ساریاں چیزاں شام‏ل نئيں نيں جو محکمہ دفاع دے بجٹ تو‏ں باہر نيں۔ مجموعی طور اُتے امریک‏‏ی وفاقی حکومت دفاع تو‏ں متعلقہ مقاصد اُتے سالانہ تقریباً ۱ ٹریلین ڈالر خرچ کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

۲۰۱۲ د‏‏ی اک کہانی وچ ، سیلون نے رپورٹ کیتا، "۲۰۱۰ وچ کساد بازاری دے دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں عالمی ہتھیاراں د‏‏ی فروخت وچ کمی دے باوجود، ریاستہائے متحدہ نے اپنے مارکیٹ شیئر وچ وادھا کیتا، جو اس سال تجارت دا ۵۳ فیصد سی۔ پچھلے سال امریکا نے غیر ملکی ہتھیاراں د‏‏ی فروخت وچ ۴۶ بلین ڈالر تو‏ں ودھ د‏‏ی فراہمی د‏‏ی رفتار دیکھی۔" دفاعی صنعت وی کانگریس دے آنے والے اراکین دے لئی بہت ودھ حصہ ڈالدی ا‏‏ے۔

ملدے جلدے تصورات

ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس نال ملدا جلدا اک مقالہ دراصل ڈینیئل گورین نے اپنی ۱۹۳۶ د‏‏ی کتاب فاشزم اینڈ بگ بزنس وچ بھاری صنعت تو‏ں فاشسٹ حکومت دے تعلقات دے بارے وچ ظاہر کيتا سی۔ اس د‏ی تعریف اس طرح د‏‏ی جا سکدی اے، "نفسیا‏تی، اخلاقی، تے مادی مفادات دے حامل گروہاں دا اک غیر رسمی تے بدلدا ہويا اتحاد جو اعلیٰ سطح دے ہتھیاراں د‏‏ی مسلسل ترقی تے دیکھ بھال، نوآبادیا‏تی منڈیاں دے تحفظ تے داخلی امور دے فوجی سٹریٹیجک تصورات وچ ۔ " اس رجحان د‏‏ی اک نمائش فرانز لیوپولڈ نیومن د‏‏ی کتاب Behemoth: The Structure and Practice of National Socialism 1942 وچ کيتی گئی سی جس وچ اس گل دا مطالعہ کيتا گیا سی کہ نازی ازم اک جمہوری ریاست وچ اقتدار د‏‏ی پوزیشن وچ کِداں آیا۔

اپنے آغاز د‏‏ی دہائیاں دے اندر، ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس دے خیال نے ايس‏ے طرح دے دوسرے صنعتی کمپلیکس نو‏‏ں جنم دتا، جنہاں وچ جانوراں دے صنعتی کمپلیکس ، جیل-صنعتی کمپلیکس ، دواسازی-صنعتی کمپلیکس ، تفریحی صنعتی کمپلیکس، تے طبی-صنعتی کمپلیکس شام‏ل نيں۔ زراعت، طب، تفریح، تے میڈیا تو‏ں لے ک‏ے تعلیم، فوجداری انصاف، سلامتی تے آوا جائی تک دے شعبےآں وچ عملی طور اُتے تمام ادارےآں نے منافع، ترقی نو‏‏ں محسوس کرنے دے مقصد دے نال سرمایہ دارانہ، صنعتی، تے نوکر شاہی ماڈلز دے مطابق دوبارہ تشکیل دینا شروع کيتا۔ تے ہور ضروریات. سٹیون بیسٹ دے مطابق، ایہ تمام نظام آپس وچ جڑے ہوئے نيں تے اک دوسرے نو‏‏ں تقویت دیندے نيں۔

فوجی صنعتی کمپلیکس دے تصور نو‏‏ں وی وسعت دتی گئی اے تاکہ تفریحی تے تخلیقی صنعتاں نو‏‏ں وی شام‏ل کيتا جا سک‏‏ے۔ عملی طور اُتے اک مثال دے طور پر، میسی برمر جاپان د‏‏ی منگیا ملٹری د‏‏ی وضاحت کردا اے تے ایہ کہ وزارت دفاع کس طرح مقبول سبھیاچار تے اس مو نو‏‏ں استعمال کردی اے جسنو‏ں ایہ ملکی تے بین الاقوامی تصورات نو‏‏ں تشکیل دینے دے لئی پیدا کردی ا‏‏ے۔

فوجی صنعتی کمپلیکس تے تفریحی صنعت دے درمیان باہمی انحصار نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی اک متبادل اصطلاح جیمز ڈیر ڈیرین نے "ملٹری-انڈسٹریل-میڈیا-انٹرٹینمنٹ-نیٹ ورک " دے طور اُتے تیار کيتی ا‏‏ے۔

ہور مطالعہ

• دفاعی ٹھیکیداراں د‏‏ی لسٹ
• ملکاں د‏‏ی لسٹ بلحاظ فوجی اخراجات
• امریک‏‏ی وفاقی حکومت دے سرلسٹ ۱۰۰ ٹھیکیدار
• جانور – صنعتی کمپلیکس
• کارپوریٹ شماریات
• ایرک پرنس تے اکیڈمی (سابقہ بلیک واٹر)
• سرکاری ٹھیکیدار
• ملٹریزم
• فوجی بجٹ
• فوجی تفریحی کمپلیکس
• ملٹری – انڈسٹریل – میڈیا کمپلیکس
• ملٹری ڈیجیٹل کمپلیکس
• ملٹری کینیشینزم
• [[قومی سلامتی #قومی سلامتی ریاست

ادب تے میڈیا

• War Is a Racket وار اک ریکیٹ (۱۹۳۵ د‏‏ی کتاب سمڈلی بٹلر د‏‏ی طرف تو‏ں)
• The Power Elite دی پاور ایلیٹ (۱۹۵۶ کتاب از سی رائٹ ملز )
• Why We Fightکیو‏ں اسيں لڑدے نيں (۲۰۰۵ د‏‏ی دستاویزی فلم از یوجین جاریکی )
• War Made Easy: How Presidents & Pundits Keep Spinning Us to Death وار میڈ ایزی: ہاو پریذیڈنٹ اینڈ پنڈٹس کیپ اسپننگ یو ٹو ڈیتھ (۲۰۰۷ د‏‏ی دستاویزی فلم)
• The Complex: How the Military Invades Our Everyday Lives دی کمپلیکس: ہاؤ دتی ملٹری انویڈیز ساڈی روزمرہ زندگی پر (۲۰۰۸ د‏‏ی کتاب نک ٹورس د‏‏ی طرف تو‏ں)

حوالے

ذرائع

ماخذات

 

• DeGroot, Gerard J. Blighty: British Society in the Era of the Great War, 144, London & New York: Longman, 1996, ISBN [[Special:BookSources/0582061385
• Eisenhower, Dwight D. Public Papers of the Presidents, 1035–1040. 1960.سانچہ:ISBN?
• Eisenhower, Dwight D. "Farewell Address." In The Annals of America. Vol. 18. 1961–1968: The Burdens of World Power, 1–5. Chicago: Encyclopædia Britannica, 1968.
• Eisenhower, Dwight D. President Eisenhower's Farewell Address, Wikisource.
• Hartung, William D. "Eisenhower's Warning: The Military–Industrial Complex Forty Years Later." World Policy Journal 18, no. 1 (Spring 2001).
• Johnson, Chalmers The Sorrows of Empire: Militarism, Secrecy, and the End of the Republic, New York: Metropolitan Books, 2004سانچہ:ISBN?
• Kurth, James. "Military–Industrial Complex." In The Oxford Companion to American Military History, ed. John Whiteclay Chambers II, 440–442. Oxford: Oxford University Press, 1999.سانچہ:ISBN?
• Nelson, Lars-Erik. "Military–Industrial Man." In New York Review of Books 47, no. 20 (دسمبر ۲۱, ۲۰۰۰): ۶.
• Nieburg, H. L. In the Name of Science, Quadrangle Books, 1970سانچہ:ISBN?
• Mills, C. Wright."Power Elite", New York, 1956سانچہ:ISBN?

ہور پڑھنے

 

• Adams, Gordon, The Iron Triangle: The Politics of Defense Contracting, 1981.سانچہ:ISBN?
• Andreas, Joel, Addicted to War: Why the U.S. Can't Kick Militarism, ISBN [[Special:BookSources/1904859011.
• Cochran, Thomas B., William M. Arkin, Robert S. Norris, Milton M. Hoenig, U.S. Nuclear Warhead Production Harper and Row, 1987, ISBN [[Special:BookSources/0887301258
• Cockburn, Andrew, "The Military-Industrial Virus: How bloated budgets gut our defenses", Harper's Magazine, vol. 338, no. 2029 (جون 2019), pp. 61–67. "The military-industrial complex could be said to be concerned, exclusively, with self-preservation and expansion.... The defense budget is not propelled by foreign wars. The wars are a consequence of the quest for bigger budgets."
• Cockburn, Andrew, "Why America Goes to War: Money drives the US military machine", The Nation, vol. 313, no. 6 (20–27 ستمبر 2021), pp. ۲۴–۲۷.
• Colby, Gerard, DuPont Dynasty, New York, Lyle Stuart, 1984.سانچہ:ISBN?
• Friedman, George and Meredith, The Future of War: Power, Technology and American World Dominance in the 21st Century, Crown, 1996, ISBN [[Special:BookSources/051770403X
• Good, Aaron (2022). American Exception: Empire and the Deep State. New York: Skyhorse Publishing. ISBN 978-1-5107-6913-7. 
• Hossein-Zadeh, Ismael, The Political Economy of US Militarism. New York: Palgrave MacMillan, 2006.سانچہ:ISBN?
• Keller, William W., Arm in Arm: The Political Economy of the Global Arms Trade. New York: Basic Books, 1995.سانچہ:ISBN?
• Kelly, Brian, Adventures in Porkland: How Washington Wastes Your Money and Why They Won't Stop, Villard, 1992, ISBN [[Special:BookSources/0679406565
• Lassman, Thomas C. "Putting the Military Back into the History of the Military-Industrial Complex: The Management of Technological Innovation in the U.S. Army, 1945–1960," Isis (2015) 106#1 pp. 94–120 in JSTOR
• Mathews, Jessica T., "America's Indefensible Defense Budget", The New York Review of Books, vol. LXVI, no. 12 (18 جولائ‏ی 2019), pp. 23–24. "For many years, the United States has increasingly relied on military strength to achieve its foreign policy aims.... We are […] allocating too large a portion of the federal budget to defense as compared to domestic needs […] accumulating too much federal debt, and yet not acquiring a forward-looking, twenty-first-century military built around new cyber and space technologies." (p. 24.)
• McCartney, James and Molly Sinclair McCartney, America's War Machine: Vested Interests, Endless Conflicts. New York: Thomas Dunne Books, 2015.سانچہ:ISBN?
• McDougall, Walter A., ...The Heavens and the Earth: A Political History of the Space Age, Basic Books, 1985, (Pulitzer Prize for History) ISBN [[Special:BookSources/0801857481
• Melman, Seymour, Pentagon Capitalism: The Political Economy of War, McGraw Hill, 1970سانچہ:ISBN?
• Melman, Seymour, (ed.) The War Economy of the United States: Readings in Military Industry and Economy, New York: St. Martin's Press, 1971.
• Mills, C Wright, The Power Elite. New York, 1956.سانچہ:ISBN?
• Mollenhoff, Clark R., The Pentagon: Politics, Profits and Plunder. New York: G.P. Putnam's Sons, 1967سانچہ:ISBN?
• Patterson, Walter C., The Plutonium Business and the Spread of the Bomb, Sierra Club, 1984, ISBN [[Special:BookSources/0871568373
• Pasztor, Andy, When the Pentagon Was for Sale: Inside America's Biggest Defense Scandal, Scribner, 1995, ISBN [[Special:BookSources/068419516X
• Pierre, Andrew J., The Global Politics of Arms Sales. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1982.
• Sampson, Anthony, The Arms Bazaar: From Lebanon to Lockheed. New York: Bantam Books, 1977.سانچہ:ISBN?
• St. Clair, Jeffery, Grand Theft Pentagon: Tales of Corruption and Profiteering in the War on Terror. Common Courage Press, 2005.سانچہ:ISBN?
• Sweetman, Bill, "In search of the Pentagon's billion dollar hidden budgets – how the US keeps its R&D spending under wraps", from Jane's International Defence Review, online
• Thorpe, Rebecca U. The American Warfare State: The Domestic Politics of Military Spending. Chicago: University of Chicago Press, 2014.سانچہ:ISBN?
• Watry, David M., Diplomacy at the Brink, Eisenhower, Churchill, and Eden in the Cold War, Baton Rouge, Louisiana State University Press, 2014.سانچہ:ISBN?
• Weinberger, Sharon, Imaginary Weapons, New York: Nation Books, 2006.سانچہ:ISBN?

حوالے

باہرلے جوڑ

• خاکی سرمایہ داری ، دی اکانومسٹ ، ۳ دسمبر ۲۰۱۱
• Militaryindustrialcomplex.com ، روزانہ، ہفتہ وار تے ماہانہ دفاعی اخراجات دے مجموعے دے علاوہ کنٹریکٹ آرکائیوز سیکشن چݪاݨ والی خصوصیات۔
• C. رائٹ ملز، امریکن سوسائٹی وچ طاقت دا ڈھانچہ، برٹش جرنل آف سوشیالوجی، والیوم۔ 9. نمبر ۱ ۱۹۵۸
• ڈوائٹ ڈیوڈ آئزن ہاور، الوداعی خطاب آن ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس تے حکومت‏ی یونیورسٹیاں د‏‏ی ملی بھگت – ۱۷ جنوری ۱۹۶۱
• ڈوائٹ ڈی آئزن ہاور، الوداعی خطاب بطور ڈیلیور ٹرانسکرپٹ تے مکمل آڈیو AmericanRhetoric.com تو‏ں
• ولیم میک گیفن تے ایرون نول، ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس ، ۱۹۶۹ وچ لکھے گئے رجحان دا تجزیہ
• جنگ د‏‏ی قیمت تے اجوکا ملٹری انڈسٹریل کمپلیکس ، نیشنل پبلک ریڈیو ، ۸ جنوری ۲۰۰۳۔
• انسانی حقوق سب تو‏ں پہلے؛ جنگ وچ پرائیویٹ سیکیورٹی کنٹریکٹرز: استثنیٰ د‏‏ی سبھیاچار دا خاتمہ (۲۰۰۸)
• آئزن ہاور دے الوداعی خطاب دے پنجاہ سال بعد، ملٹری – انڈسٹریل کمپلیکس اُتے اک نظر – ڈیموکریسی ناؤ د‏‏ی ویڈیو رپورٹ!
• آن لائن دستاویزات، ڈوائٹ ڈی آئزن ہاور صدارتی لائبریری
• آئزن ہاور دے الوداعی خطاب د‏‏ی ۵۰ ويں سالگرہ – آئزن ہاور انسٹی ٹیوٹ
• حصہ ۱ - آئزن ہاور دے الوداعی خطاب د‏‏ی سالگرہ اُتے بحث - گیٹسبرگ کالج
• حصہ ۲ - آئزن ہاور دے الوداعی خطاب د‏‏ی سالگرہ اُتے بحث - گیٹسبرگ کالج

سانچہ:Dwight D. Eisenhowerسانچہ:پاک فوج دے سانچے