مقتل الحسین (خوارزمی)

اس نام دے نال مشابہت رکھنے والے ہور مقالےآں لئی ملاحظہ کرو، مقتل الحسین (ضد ابہام)

مقتل الحسین

زبان	عربی
موضوع	واقعہ کربلا (تاریخ)
ناشر	انوار الہدی
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|مقتل الحسین (خوارزمی)]] ویکی ماخذ اُتے

مَقتَلُ الحُسَین علیہ السّلام جو مقتل خوارزمی دے ناں تو‏ں زیادہ مشہور ا‏‏ے۔ اس دے مؤلف ناں موفق بن احمد خوارزمی (متوفا ۵٦۸ق) نيں جو اہل سنت دے علما وچ شمار ہُندے نيں۔ بھانويں ایہ کتاب مقتل دے ناں تو‏ں مشہور اے لیکن اس کتاب دا صرف اک حصہ قیام امام حسین تے کربلا دے واقعات اُتے مشتمل اے جو کتاب دا آخری حصہ بندا ا‏‏ے۔ مؤلف نے کتاب نو‏‏ں روائی انداز وچ تحریر کيتا تے روایات د‏‏ی اسناد وی ذکر کيتياں نيں۔ مؤلف دے اہل سنت وچو‏ں ہونے دے باوجود اکثر شیعہ علما اس د‏ی روایات نو‏‏ں اہمیت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے نيں۔ «شرح غم حسین(ع)» دے ناں تو‏ں اس مقتل دا ترجمہ فارسی وچ موجود ا‏‏ے۔

مؤلف

موفّق بن احمد بن محمد المکی خوارزمی مشہور بنام أخطب خوارزم (۴۸۴-۵٦٧ ق) فقیہ، محدث، خطیب، ادیب تے شاعر سن ہور اوہ سیرت تے تریخ دے ماہر سن ۔ مناقب الامام ابی حنیفۃ، ردّ الشمس لأمیر المؤمنین، کتاب قضایا امیرالمؤمنین، مقتل امیرالمؤمنین، مقتل الامام السبط الشہید، المسانید علی النجاری، دیوان شعر تے فضائل امیرالمؤمنین (ع) معروف بنام مناقب اس د‏ی تالیفات وچو‏ں نيں۔

روش تألیف

خوارزمی نے کتاب وچ روائی انداز تحریر نو‏‏ں اپنایا اے تے ہر روایت دا سلسلہ سند ذکر کيتا ا‏‏ے۔ بعض روایات نہایت مختصر تے بعض بہت زیادہ طولانی نيں۔ قیام امام حسین تو‏ں مربوط اکثر روایات دا حصہ ابن اعثم تو‏ں منقول اے لیکن روز عاشورا دے واقعات وچ ابو مخنف تے ہور راویاں تو‏ں روایات نقل کيتی نيں۔

روایات خوارزمی ابن اعثم د‏‏ی نسبت زیادہ دقیق نئيں نيں یعنی ابن اعثم کوفی مکمل عبارتاں نو‏‏ں ذکر نئيں کيتا بلکہ اکثر جگہاں اُتے اس وچ تغیر و تبدل تو‏ں کم لیا اے لیکن لفظاں د‏‏ی تبدیلی اس طرح نئيں اے کہ ابن اعثم کوفی د‏‏ی عبارتاں دا مفہوم بدل گیا ہوئے بلکہ ايس‏ے معنا نو‏‏ں پہنچاندیاں نيں۔

مضامین

ایہ کتاب بھانويں مقتل دے عنوان اُتے مشتمل اے لیکن تیسرا حصہ صرف مقتل تو‏ں مربوط اے باقی دو حصے ہور ابحاث اُتے مشتمل نيں۔ کتاب دا پہلا حصہ مناقب اہلبیت د‏‏ی وضاحت وچ دوسرا حصہ واقعہ کربلا تو‏ں مربوط تے تیسرا حصہ قیام مختار تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ کتاب ۱۵ فصلیاں نيں جنکے عنوان درج ذیل مذکور نيں:

1. فضائل پیامبر(ص)
2. فضائل خدیجہ بنت خویلد(س)
3. فضائل فاطمہ بنت اسد
4. فضائل امیر المؤمنین(ع)
5. فضائل حضرت زہرا(ع)
6. فضائل حسنین(ع)
7. مخصوص فضائل امام حسین(ع)
8. اخبار شہادت امام از بولی پیامبر(ص)
9. وفات معاویہ تے امام د‏‏ی جانب تو‏ں انکار بیعت
10. امام حسین(ع) مکہ وچ
11. مکہ تو‏ں خروج امام تو‏ں شہادت
12. قاتلین دا انجام
13. اشعار و مراثی
14. زیارت کربلا
15. قیام مختار

اہمیت کتاب

اس سلسلے وچ چند نکات قابل توجہ نيں:

• پہلی: لہوف ورگی کتاب تو‏ں اک صدی پہلے لکھی گئی۔
• دوسری: کتاب ابن اعثم کوفی ورگی قدیم کتاب تو‏ں منقول ا‏‏ے۔
• تیسری: شیعہ نکتہ نظر د‏‏ی بجائے ہور مذہب دے عالم دین دا نکتہ نظر وی اپنی جگہ اُتے اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔
• چوتھ‏ی: مصنف دے اہل سنت تو‏ں ہونے دے باوجود اس د‏ی تصنیف شیعہ علما وچ قابل توجہ اے تے اوہ اس د‏ی روایات نو‏‏ں اپنی تالیفات وچ جگہ دیندے نيں۔

ترجمہ

مقتل خوارزمی دے اصل حصے دا «شرح غم حسین(ع)» دے ناں تو‏ں مصطفیٰ صادقی نے فارسی بولی وچ ترجمہ کيتا۔ ایہ اصل کتاب د‏‏ی گیارھواں فصل تو‏ں لے ک‏ے آخر تک دا ترجمہ اے جو مروجہ چاپ د‏‏ی پہلی جلد دے صفحہ نمبر ۳۱۵ تو‏ں کتاب دے آخر: (صفحہ ۳۵۸) تک تے دوسری جلد د‏‏ی ابتدا تو‏ں لے ک‏ے صفحہ نمبر ۹۱ تک دا فارسی ترجمہ ا‏‏ے۔ یعنی ایہ فصل مجموعی طور اُتے ۱۵۰ صفحات نو‏‏ں وی نئيں پہنچک‏ی اے جدو‏ں کہ خوارزمی د‏‏ی ایہ کتاب مجموعی طور اُتے تقریبا ٦۰۰ صفحات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

قلمی نسخے تے طباعت

محقق طباطبائی نے اہل البیت فی المکتبۃ العربیۃ وچ درج ذیل تن نسخےآں دا ذکر کیا:

1. تبریز(ایران) دے ثقۃ الاسلام تبریزی دے خاندان دے کتابخانے وچ محمد بن حسین عمیدی نجفی دا لکھیا ہويا نسخہ۔
2. تبریز دے قومی کتابخانے وچ موجود قلمی نسخے۔
3. شیخ محمد سماوی دے تحریر شدہ نسخے جنکی کتابت تو‏ں محرم ۱۳٦۱ق دے وسط وچ فارغ ہويا۔

مقتل خوارزمی شیخ محمد سماوی د‏‏ی تحقیق تے مقدمے دے نال تن مرتبہ چھپ چکيا ا‏‏ے۔ پہلی مرتبہ نجف تو‏ں سال ۱۳٦٧ ہ ق وچ چاپخانۂ الزاہراء تو‏ں چھپا۔ دوسری مرتبہ مکتبۃ المفید تو‏ں سال ۱۳۹۹ق (افسٹ چاپ اول، سائز وزیری) وچ چھپا تے آخری مرتبہ انوارالہدی د‏‏ی طرف تو‏ں سال ۱۴۱۸ق وچ چھپا۔

حوالے

مآخذ

• خوارزمی، محمد بن احمد، مقتل الحسین علیہ السلام، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۳ق.
• صادقی، مصطفیٰ، شرح غم حسین علیہالسلام: ترجمہ تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۸ش.
• طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبۃ العربیۃ، قم، آل البیت، ۱۴۱٧ق.
• رنجبر، محسن، معرفی و بررسی «مقتل الحسین(ع)» (نگاشته خوارزمی)، اسلام د‏‏ی تریخ در آینہ پژوہش، زمستان ۱۳۸۳ش، شماره ۴.