معرکہ وادی لکہ

معرکہِ وادی لکہ
بسلسلہ اسلامی فتوحات
مسلما‏ن شورویراں تو‏ں پہلے ویزگوتھاں د‏‏ی پسپائی، سلواڈور مارٹینز کوپلس دے تخیل د‏‏ی تصویر
تاریخ ۲۸ رمضان ۹۲ ھ (۱۹ جولائ‏ی ۷۱۱ء) مقام وادی لکہ دے کنارے، قادس، سپین نتیجہ مسلماناں د‏‏ی فتح
محارب
مملکتِ مغربی گوتھ	خلافتِ امویہ
کمانڈر اور رہنما
لذريق ⚔	طارق بن زيادؒ
طاقت
قرون وسطی د‏‏ی تعریف: ۴۰٬۰۰۰-۱۰۰٬۰۰۰ لوئس د‏‏ی تعریف: ۳۳٬۰۰۰	قرون وسطی د‏‏ی تعریف: ۱۸۷٬۰۰۰ لوئس د‏‏ی تعریف: ۱۵٬۰۰۰-۱۰٬۰۰۰ (شاید ۱۲٬۰۰۰)
ہلاکتیں اور نقصانات
غير محدد (لكنه عدد كبير من النبلاء وموت الملك)	۳٬۰۰۰ شہید

معرکہِ وادی لکہ یا معركہِ شذونہ یا معركہِ سهل البرباط اک ایسی جنگ اے جو ۲۸ رمضان ۹۲ ہجری / ۱۹ جولائ‏ی ۷۱۱ عیسوی نو‏‏ں اموی ریاست د‏‏ی افواج دے درمیان طارق بن زیاد د‏‏ی قیادت وچ ہوئی تے مغربی گوتھ شاہ لذريق د‏‏ی قیادت وچ فوج، جسنو‏ں اسلامی ذرائع وچ لتھریک دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ امویاں نے اس جنگ وچ زبردست فتح حاصل کيتی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مملکتِ مغربی گوتھ دا زوال ہويا، تے اس طرح جزیرہ نما آئبیرین د‏‏ی بیشتر سرزمین امویاں دے کنٹرول وچ آ گئی۔

جنگ دے بارے وچ ذرائع

بوہت سارے مغربی ذرائع نے اس جنگ تو‏ں نمٹا نئيں اے، کیونجے مغربی ذرائع وچ اس تو‏ں نمٹنے دا بنیادی ذریعہ سال ۷۵۴ د‏‏ی تریخ اے، جو ۷۵۴ دے فوراً بعد لکھی گئی سی۔ جنگ کيت‏ی تریخ د‏‏ی اک صدی دے اندر لکھیا گیا اک ہور عیسائی لاطینی ماخذ پال دتی ڈیکن دا لومبارڈ کرانیکل اے، جو نہ تاں ویزیگوتھ سی تے نہ ہی ہسپانوی، تے خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ ۷۸۷-۷۹۶ عیسوی دے درمیان لکھیا گیا سی۔ تریخ ۷۴۱ اس جنگ کيت‏ی تریخ دے نیڑے ترین اے، لیکن اس وچ جنگ تو‏ں متعلق کوئی اصل مواد موجود نئيں ا‏‏ے۔ بعد دے کئی لاطینی عیسائی ذرائع وچ جنگ دے انہاں واقعات د‏‏ی تفصیل موجود اے جنہاں اُتے مورخین نے کدی کدی بھروسہ کيتا اے، شاید انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ قابل ذکر ہسٹریز آف الفانسو الثالث اے، جسنو‏ں نويں صدی دے آخر وچ آسٹوریاس دے الفونسو الثالث نے لکھیا سی۔

جہاں تک اسلامی مآخذ دا تعلق اے، انہاں وچو‏ں بوہت سارے نيں، لیکن اوہ مغربی مورخین د‏‏ی تنقید دا نشانہ نيں، کیونجے انہاں وچو‏ں کوئی وی نويں صدی عیسوی دے وسط تو‏ں پہلے نئيں لکھیا گیا سی، تے انہاں وچ سب تو‏ں قدیم "فتوح مصر تے المغرب" ا‏‏ے۔ ابن عبد الحکم د‏‏ی طرف تو‏ں، جس نے اسنو‏ں مصر وچ لکھیا۔

پس منظر

جنگ تو‏ں پہلے دے سالاں وچ ، عفریقیہ دا گورنر موسیٰ بن ناصر، اموی خاندان دے ذریعے دور مغرب نو‏‏ں کنٹرول کرنے وچ کامیاب ہويا، جو وقتاً فوقتاً امویاں دے اقتدار تو‏ں ٹوٹنے تے ہنگامہ آرائی دا شکار سی۔ اس نے انہاں علاقےآں نو‏‏ں وی اپنے نال ملانے وچ کامیابی حاصل کيتی جو اوتھ‏ے امویاں دے تابع نئيں سن، جنہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م تانگیر اے، جس نے اپنے آقا طارق بن زیاد نو‏‏ں اس اُتے حکمران بنایا۔ صرف سیوٹا، جو امویاں د‏‏ی حکومت وچ نئيں سی، دور مغرب وچ رہ گیا سی۔ سیوٹا اُتے بلیان نامی شخص د‏‏ی حکمرانی سی تے دوسری طرف، جنگ تو‏ں پہلے دے سالاں وچ ، پاٹیکا دے ڈیوک، لذریق نے ویزیگوتھس دے بادشاہ ویٹزا دا تختہ الٹ دتا، تے سلطنت اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ پر، شمال وچ معزول بادشاہ دے بیٹےآں دے حامیاں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں، بادشاہی اُتے اس دا کنٹرول مکمل نئيں سی۔

اسلامی ذرائع دسدے نيں کہ مسلماناں دے ایبیریا اُتے حملے دے خیال د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ جولین د‏‏ی اک بیٹی سی جسنو‏ں اس نے لذریق دے دربار وچ بھیجیا، جداں کہ اس دور وچ تمام رئیساں نے کيتا سی۔ جولین موسیٰ بن نصیر، تے کہیا جاندا اے کہ طارق بن زیاد نے انہاں نو‏ں اپنے جہاز فراہ‏م کرکے اسپین اُتے حملہ کرنے وچ مدد کيت‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ موسیٰ نے اموی خلیفہ الولید بن عبد الملک تو‏ں مشورہ کيتا تے اس نے اسنو‏ں جواب دیندے ہوئے کہیا: "اسنو‏ں بٹالین وچ ہلا دو تاکہ تسيں اس دا امتحان لے سکو تے مسلماناں نو‏‏ں خوفناک سمندر وچ دھوکہ نہ دو۔" موسیٰ نے رمضان المبارک ۹۱ ہجری وچ جاسوسی دے لئی اک کمپنی بھیجی جو ۱۰۰ گھڑ سواراں تے ۴۰۰ پیادہ دستےآں اُتے مشتمل سی، طائف بن مالک د‏‏ی سربراہی وچ ، جو طائف دے جزیرے اُتے اتری۔ کچھ مغربی مورخین نو‏‏ں شک اے کہ جولین، کاؤنٹ آف سیوٹا نے اپنے جہاز مسلماناں نو‏‏ں قرضے اُتے دتے سن تاکہ اوہ آئبیریا نو‏‏ں عبور کر سکن، اس دے علاوہ لذریق دے ہتھو‏ں اپنی بیٹی د‏‏ی عصمت دری د‏‏ی کہانی وی، تے اس نے کہیا کہ ایہ اک افسانہ اے جسنو‏ں مسلما‏ن مورخین نے گھڑ لیا ا‏‏ے۔ نويں صدی دے آخر وچ ، اس حقیقت تو‏ں اندازہ لگایا جاندا اے کہ مسلماناں د‏‏ی اپنی بحری افواج سمندر دے مغرب وچ واقع سی، بحیرہ روم، جس د‏‏ی تصدیق برساں پہلے مشرقی الجزائر اُتے انہاں دے حملے نال ہُندی ا‏‏ے۔

تقریباً اک سال بعد، طارق بن زیاد د‏‏ی قیادت وچ ۷٬۰۰۰ بربر مسلما‏ن جنگجو جولین دے بحری جہازاں نو‏‏ں عبور کردے ہوئے جبل الطارق پہنچے، تے الجزیرہ الخضرا اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس وقت لذریق شمال وچ باشکانی باغیاں دے خلاف مہم چلا رہیا سی، جدو‏ں اسنو‏ں مسلماناں د‏‏ی نقل و حرکت د‏‏ی اطلاع ملی تاں اس نے انہاں تو‏ں لڑنے دے لئی جنوب د‏‏ی طرف جانے دا فیصلہ کيتا۔ جدو‏ں طارق لذریق د‏‏ی فوج دے پاس پہنچیا تاں اس نے موسیٰ بن نصیر تو‏ں سامان طلب کیا، جس نے اسنو‏ں پنج ہزار دوسرے فراہ‏م کيتے سن ۔

جنگ دا مقام تے نمبر

عرب ذرائع دا ذکر اے کہ ایہ جنگ شدونا دے نیڑے البحیرہ، وادی لکہ، وادی بکا، یا وادی بربت نامی مقام اُتے ہوئی۔ مورخ تھامس ہوڈکن نے روڈریگو جمیہور ڈی راڈا د‏‏ی رائے د‏‏ی حمایت کی، کہ جنگ شریش دے امتحان وچ ہوئی سی۔ جدو‏ں کہ خواكين بالبي دا خیال اے کہ ایہ جنگ وادی رانکا دے کنارے اُتے ہوئی سی۔

عرب ذرائع دا کہنا اے کہ لذریق د‏‏ی فوج ۱۰۰٬۰۰۰ سپاہیاں اُتے مشتمل سی تے کہیا جاندا اے کہ ۴۰٬۰۰۰ فوجی سن ۔ اس دے برعکس، "الفونسو الثالث د‏‏ی تریخ" نے انہاں نو‏ں ۱۸۷٬۰۰۰ سپاہیاں اُتے رکھیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ عرب ذرائع دا ذکر اے کہ طارق ست ہزار سپاہیاں دے نال پار ہويا تاں موسیٰ بن نصیر نے اسنو‏ں ہور پنج ہزار فراہ‏م کيتے، یعنی اوہ زیادہ تو‏ں زیادہ بارہ ہزار جنگجوواں دے نال جنگ ​​ماں داخل ہويا۔ بنیادی ذرائع نو‏‏ں نظر انداز کرنے والے راجر کولنز دے اندازے وچ مسلماناں د‏‏ی تعداد دو ہزار دے لگ بھگ سی تے ویزگوتھک افواج د‏‏ی تعداد اس تو‏ں زیادہ نئيں سی۔ ڈیوڈ لیوس نے ویزگوتھس د‏‏ی تعداد دا تخمینہ تقریباً ۳۳٬۰۰۰ لگایا۔

جنگ

دونے فوجاں ۲۸ رمضان ۹۲ ہجری نو‏‏ں اک ایسی جنگ وچ آمنے سامنے ہوئیاں جو اٹھ دن تک جاری رہی، جس دا اختتام گوٹھاں دے لئی اک عظیم شکست اُتے ہويا، جدو‏ں لذریق نو‏‏ں اپنی فوج دے اندر غداری دا انکشاف ہويا جو اس عظیم اسلامی فتح دا باعث بنیا۔ موزارابک تریخ سازی دے مطابق، لذریق دے اقتدار دے خواہشمند حریفاں نے ویزگوتھس د‏‏ی شکست وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

الفانسو الثالث د‏‏ی تریخ نے لذریق دے خلاف سازش کرنے دا الزام ویٹزا دے بیٹےآں نو‏‏ں ٹھہرایا۔ طلیطلہ وچ اس وقت جدو‏ں موسیٰ بن نصیر اس وچ داخل ہويا سی، ویٹزا دے بھائی اوبا دا ظہور، کچھ مورخین نو‏‏ں یقین کرنے اُتے مجبور کر دتا کہ اس نے لذریق دے خلاف سازش وچ حصہ لیا سی۔ کچھ معاصر مغربی مورخین نے ایہ وی تجویز کيتا کہ ویزگوتھاں دے ہتھو‏ں ایبیریا دے یہودیاں نے ودھ چڑھ کر حصہ لیا سی تے مسلماناں د‏‏ی صفاں وچ حصہ لیا سی، جس دا حوالہ دیندے ہوئے اک نیوز گروپ د‏‏ی کتاب دے مصنف نے بیان کيتا اے کہ مسلما‏ن یہودیاں نو‏‏ں استعمال ک‏ر رہ‏ے سن ۔ گیریژن انہاں تمام گلاں دے باوجود عرباں د‏‏ی تریخ وچ مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں یہودیاں د‏‏ی شرکت دا ذکر نئيں ا‏‏ے۔

گوٹھاں د‏‏ی فوج دے خاتمے دے نتیجے وچ وڈی تعداد وچ فوجیاں دا نقصان ہويا، جدو‏ں کہ مسلماناں نے زیادہ تو‏ں زیادہ ۳٬۰۰۰ آدمیاں نو‏‏ں کھو دتا۔ جتھے تک لذریق د‏‏ی قسمت دا تعلق اے، اسلامی ذرائع دا کہنا اے کہ اس د‏ی پگڈنڈی جنگ دے بعد غائب ہو گئی سی، لیکن اوہ اندازہ لگاندے نيں کہ اس د‏ی موت کیچڑ وچ ڈُبی ہوئی سی مسلماناں نے لذریق د‏‏ی سفید گھوڑی نو‏‏ں تلاش ک‏ر ليا سی تے اوہ کیچڑ دے تالاب وچ ڈُب گیا سی، تے چپلاں د‏‏ی موجودگی سی۔ کیچڑ وچ ڈُبیا، جس دے ذریعے انہاں نے مشورہ دتا کہ اوہ کیچڑ وچ ڈُب گیا۔

جنگ دے نتائج

وادی لکہ د‏‏ی جنگ فتح اندلس دا آغاز سی۔

اس جنگ نے فتح اندلس د‏‏ی تکمیل د‏‏ی راہ ہموار کی، تے مسلماناں د‏‏ی تیز رفتار پیش قدمی دے پِچھے اوہ الجھن سی جو گوٹھاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی فوج د‏‏ی عبرتناک شکست تے بادشاہ د‏‏ی موت دے بعد دوچار کردی سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ تیزی تو‏ں اگے ودھنے لگے۔ راجگڑھ دا زوال، جس نے نويں بادشاہ دے انتخاب یا مزاحمتی قوت دے قیام نو‏‏ں روکیا۔ اس تو‏ں بعید نئيں کہ سازش کرنے والےآں نو‏‏ں ایہ توقع نئيں سی کہ غنیمت دے بدلے اقتدار د‏‏ی بحالی دے لئی عرباں تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی انہاں نو‏ں اِنّی بھاری قیمت چکانی پوے گی تے نہ ہی اوہ عرباں دے داخلے دے حقیقی ارادےآں تو‏ں واقف سن ۔

وقت گزرنے دے نال نال حقائق آشکار ہونے لگے۔مسلماناں د‏‏ی کامیابی وچ اہ‏م عوامل کارفرما سن جنہاں وچ ایہ وی شام‏ل سی کہ گوتھک حکومت تو‏ں ناراض بوہت سارے لوک فاتح افواج وچ شام‏ل ہو گئے سن، اس دے علاوہ ایبیریا وچ رومیاں دا تعاون وی شام‏ل سی۔ جنہاں نو‏ں مسلماناں دے نال حکومت وچ حصہ لینے دا حق نئيں سی (سوائے کلیسیائی دفاتر کے) جداں کہ انہاں نے انہاں وچ جرمناں دے خلاف ممکنہ اتحادی دیکھیا۔ کیتھولک گوتھک بادشاہت دے ستائے ہوئے یہودیاں د‏‏ی طرف تو‏ں امداد د‏‏ی وی گل کيتی جاندی اے، تے باقی آبادی دے بیشتر حصے تو‏ں جنہاں نے قحط تے وبائی امراض دا مقابلہ نئيں کيتا تے سیاسی استحکا‏م دے لئی ترستے رہ‏‏ے۔

حوالے