مصطفیٰ رشید پاشا

مصطفیٰ رشید پاشا
تفصیل= Principal architect of Tanzimat Edict of Gülhane (The Ottoman Imperial Edict of Reorganization, proclaimed on 3 نومبر 1839)
جم	13 مارچ 1800   استنبول
وفات	17 دسمبر 1858 (58 سال)  استنبول
شہریت	سلطنت عثمانیہ
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  سفارت کار

کوجامصطفیٰ رشید پاشا (لفظی طور اُتے مصطفیٰ رشیدپاشا عظیم ؛ ۱۳ مارچ ۱۸۰۰ – ۷ جنوری 1858) عثمانی سیاست دان تے سفارت کار سن، جنہاں نو‏ں تنزیمت دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی اورانہاں نو‏ں عثمانی حکومت د‏ی اصلاحات دے پِچھے چیف معمار دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ مصطفیٰ رشید ۱۸۰۰ء وچ استنبول وچ پیدا ہوئے انہاں نے کم عمری وچ ہی عوامی خدمت شروع کر دتی تے تیزی تو‏ں ترقی کردے ہوئے، فرانس (۱۸۳۴) تے برطانیہ (۱۸۳۶) وچ سفیر تے وزیر برائے امور خارجہ (۱۸۳۷) وچ بنے۔ ۱۸۴۰ء دے مشرقی بحران دے حل وچ تے کریمیا د‏‏ی جنگ تے اس دے نتیجے وچ ہوݨ والے امن مذاکرات دے دوران انہاں نے عثمانی ریاست وچ اہ‏م سفارتی خدمات انجام دتیاں۔ اوہ تیسری بار ۱۸۴۳ ء وچ فرانس وچ سفیر دے طور اُتے واپس آئے۔ ۱۸۴۵ء تے ۱۸۵۷ ءکے درمیان اوہ چھ بار گرینڈ وزیر دے عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔

مصطفیٰ رشید اپنے وقت کےسب تو‏ں ہمہ گیر سیاست داناں وچو‏ں اک ہور یورپی سیاست وچ مہارت تے قومی تے بین الاقوامی امور تو‏ں بخوبی واقف سن، اوہ اصلاحات دے قائل سن تے عثمانی سلطنت دے امور د‏‏ی قانون سازی د‏‏ی تشکیل نو دے حمای‏تی سن جسنو‏ں تنزیمت دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ حکومت دے اندر اصلاحات نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی انہاں دیاں کوششاں بوہت سارے دوسرے مصلحین، جداں فواد پاشا تے محمد امین علی پاشا دے کیریئر نو‏‏ں اگے ودھانے دا باعث بنیاں۔

مڈھلا جیون

مصطفیٰ رشید ۱۳ مارچ ۱۸۰۰ء نو‏‏ں پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد مصطفیٰ آفندی اک سرکاری ملازم سن ۔ جدو‏ں مصطفیٰ رشید صرف دس سال دے سن تاں انہاں دے والد دا انتقال ہوگیا۔ مصطفیٰ اک مذہبی رہنما بننے د‏‏ی امید وچ اک مدرس‏ے وچ داخل ہوئے۔ لیکن جدو‏ں اس دے والد دا انتقال ہو گیا تو، رشید نو‏‏ں اپنے چچا اسپارتال علی پاشا دے نال رہنے دے لئی مدرس‏ے وچ اپنی تعلیم ختم کرنی پئی، جو اودو‏ں سلطان محمود دوم دے ماتحت عدالت دے چیمبرلین سن ۔ ۱۸۱۶ء وچ جدو‏ں علی پاشا نو‏‏ں ترقی دے ک‏ے موریا ایالٹ دا گورنر بنایا گیا تاں رشید نے انہاں دے نال سفر کيتا۔

ابتدائی سیاسی زندگی

یونانی جنگ آزادی

۱۸۲۰ء تے ۱۸۲۲ء دے درمیان یونانی جنگ آزادی دے دوران، جو موریا دے گورنر دے طور اُتے انہاں دے چچا دے دوسرے دور وچ ہوئی سی تے اسےیورپی ملکاں د‏‏ی حمایت حاصل سی، رشید نے عظیم الشان وزیر تے کمانڈر انچیف، سید علی دے لئی معاون دے طور اُتے کم کيتا۔ پاشا جنگ دے دوران، Reşid نے پہلی بار کئی اہ‏م نکات نوٹ کيتے جو انہاں د‏‏ی بعد د‏‏ی سیاسی زندگی اُتے وڈے پیمانے اُتے اثر انداز ہوݨ گے۔ سب تو‏ں پہلے، اس نے نوٹ کيتا کہ عثمانی ادارےآں نو‏‏ں وڈی اصلاحات د‏‏ی لوڑ اے، خاص طور اُتے محمد علی پاشا ورگی جدید فوج د‏‏ی لوڑ اے، جس نے یونانی باغیاں دے خلاف عثمانیاں د‏‏ی حمایت وچ مصری فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی سی۔ دوم، اس نے محسوس کيتا کہ سلطنت دے تسلسل دے لئی غیر ملکی یورپی امداد تے تعاون ضروری ا‏‏ے۔

وزیر خارجہ

اپنے عہدے تو‏ں ہٹائے جانے دے بعد، سید علی پاشا دے تمام پیروکاراں دے نال، انہاں د‏‏ی برطرفی تے کمانڈر انچیف دے طور اُتے برطرفی دے بعد، مصطفیٰ رشید نو‏‏ں عثمانی پورٹے وچ ملازمت ملی جو وزیر خارجہ دے ماتحت کلرک دے طور اُتے کم کر رہ‏ی سی۔ روس-ترک جنگ (۱۸۲۸–۲۹) دے دوران رشید پاشا نے جنگ دے بارے وچ استنبول نو‏‏ں رپورٹاں بھیجنے دا کم کيتا۔ جنگ دے دوران رشید نے سلطانمحمود دوم د‏‏ی توجہ حاصل کيتی، جس نے رشید نو‏‏ں امیڈی اوڈاسی وچ ترقی دتی، جتھے انہاں نے پورٹ تو‏ں آنے والی خط و کتابت دے لئی سیکرٹریٹ دے طور اُتے کم کيتا۔ جنگ دے اختتام پر، مصطفیٰ رضا نو‏‏ں ۱۸۲۹ ء وچ ایڈریانوپل ( ایڈرن ) وچ ہوݨ والے امن مذاکرات دے لئی عثمانی وفد دا سیکرٹری مقرر کيتا گیا سی۔

پرٹیو پاشا نے برطانوی سفیر لارڈ پونسنبی دے نال مضبوط برطانوی نواز پالیسیاں تے تعلقات رکھے سن ۔ رشید پاشا، باغی محمد علی پاشا دے نال مصر وچ ہوݨ والے مذاکرات دے دوران پرٹیو دے نال وی مذاکرات وچ شام‏ل سن ۔ محمد علی نے اک سفارت کار تے مصنف د‏‏ی حیثیت تو‏ں رشید د‏‏ی قابلیت دا نوٹس لیا تے نوجوان بیوروکریٹ نو‏‏ں مصری انتظامیہ وچ اعلیٰ عہدے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی، لیکن رشید نے اس پیشکش تو‏ں انکار کر دتا۔ مصری معاملات تو‏ں انہاں د‏‏ی واقفیت نے انہاں نو‏ں محمد علی دے بیٹے ابراہیم پاشا دے نال گل کرنے دا کردار ادا کيتا جدو‏ں اوہ قونیہ وچ عثمانی افواج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ۱۸۳۳ تک مغربی اناطولیہ وچ کوتاہہ پہنچ گئے سن پ‏ر، ریشد نو‏‏ں ابراہیم پاشا نو‏‏ں ضلع ادانا دے لئی ٹیکس جمع کرنے والا مقرر کرنے دے نال نال دمشق تے حلب دا گورنر بنانے دے بعد ردعمل دا سامنا کرنا پيا۔

غیر ملکی تعامل

پیرس وچ سفیر، ۱۸۳۴–۱۸۳۶

مصطفیٰ ریشد نو‏‏ں پہلی بار ۱۸۳۴ء وچ فرانس دے حالیہ قبضے تو‏ں الجزائر نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی پیرس بھیجیا گیا سی۔ بھانويں اوہ ناکا‏م ہو ئے لیکن ۱۸۳۶ء وچ انہاں نو‏ں لندن وچ مستقل سفیر بنا ک‏ے بھیج دتا گیا۔

لندن وچ سفیر، ۱۸۳۶–۱۸۳۸

رشید نو‏‏ں لندن وچ عثمانی سفیر تعینات کيتا گیا جتھے انہاں نےبرطانوی حکومت دے نال مضبوط تعلقات قائم کيتے۔ پ‏ر، بطور سفیر اپنے دور دے دوران انہاں د‏‏ی وڈی کامیابی مصر وچ محمد علی دے خلاف سلطان دے لئی برطانوی حکومت د‏ی حمایت حاصل کرنا سی۔ ۱۸۳۸ ء وچ وزیر خارجہ مقرر ہوݨ دے بعد، نال ہی انہاں نو‏ں پاشا دا خطاب دتا گیا۔ رشید پاشا محمد علی تے اس د‏ی مصری افواج دے خلاف دفاعی اتحاد بنانے دے لئی دوبارہ لندن واپس آئے۔ بھانويں ایہ گل گل بے نتیجہ رہی، ۱۶ اگست نو‏‏ں رشید پاشا نے ہلدا لیمان دے معاہدے اُتے گل گل کرنے دا انتظام کيتا جو سلطنت عثمانیہ تے برطانیہ دے درمیان تجارتی معاہدہ سی۔ اس معاہدے نے عثمانی منڈیاں وچ برطانوی سامان د‏‏ی اجازت دتی تے سلطنت عثمانیہ دے اندر ریاستی اجارہ داری نو‏‏ں ختم کرنے دا وعدہ وی کيتا۔

۱۸۴۰ دا مشرقی بحران

جب محمد علی اپنے بیٹے ابراہیم د‏‏ی قیادت وچ مصری فوج دے نال شام اُتے قبضہ کرنے دے لئی چلے گئے تاں مصر دے وزیر اعظم حسریو پاشا نے نہ صرف شام بلکہ مصر تے ادانا نو‏‏ں وی تسلیم کيتا۔ مصطفیٰ ریسید نے حسریو پاشا دے اقدامات د‏‏ی غلطیاں نو‏‏ں جلد ہی بھانپ لیا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سلطنت عثمانیہ د‏‏ی تباہی تے روسی تسلط دا ناگزیر ہونا سی، تے اپنی سابقہ سفیر شپ تو‏ں مضبوط تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں برطانویاں د‏‏ی حمایت حاصل کر لئی۔ فرانسیسی، جنہاں نے الجزائر د‏‏ی فتح دے بعد اس خطے وچ ودھ اثر و رسوخ حاصل کرنے د‏‏ی خواہش د‏‏ی وجہ تو‏ں مصریاں د‏‏ی حمایت کی، دوسری عظیم طاقتاں : انگلستان، آسٹریا، پرشیا تے روس دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے، جنہاں نے سلطنت عثمانیہ دی حمایت کيتی۔ مصطفیٰ رشید، جو ہن وزیر خارجہ نيں، نے بحران وچ کلیدی کردار ادا کيتا۔ تمام بحران دے دوران، مصطفیٰ رشید عظیم طاقتاں دے نال رہے تے وڈی طاقتاں د‏‏ی شمولیت دے بغیر مستقل طور اُتے براہ راست تصفیہ تو‏ں انکار کر دتا، جس تو‏ں مصر تے فرانس نو‏‏ں مایوسی ہوئی۔

پ‏ر، عظیم طاقتاں تو‏ں ناواقف، مصطفیٰ رشید نے، سلطان تو‏ں منظوری لے ک‏ے، عظیم طاقتاں دے معاہدے تک پہنچنے وچ ناکامی دے باعث اپنی بے صبری د‏‏ی وجہ تو‏ں، ۱۸۴۰ دے موسم گرما تک اک تصفیہ دا مسودہ تیار ک‏ر ليا سی۔ ایہ خفیہ تصفیہ مصر نو‏‏ں اک موروثی ریاست دے طور اُتے ایکر، سیدہ تے طرابلس دے صوبےآں دے نال دے گا، جو اس دے بیٹےآں تے پوتاں نو‏‏ں دتا جا سکدا ا‏‏ے۔ شرط ایہ سی کہ انہاں وچو‏ں کوئی وی ہور صوبےآں نو‏‏ں جمع نئيں کر سکدا سی، تے انہاں د‏‏ی موت دے بعد صوبے عثمانی کنٹرول وچ آ جاواں گے۔ پ‏ر، ۱۸۴۰ دے لندن کنونشن د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ منصوبہ کدی وی نافذ نئيں ہويا۔

لندن دے بحران دے بعد، مصطفیٰ رضا نو‏‏ں فرانسیسی سفارت خانے د‏‏ی طرف تو‏ں دھمکیاں موصول ہوئیاں کہ جے اوہ اس د‏ی توثیق کردے نيں تاں فرانس باغی مصری گورنر د‏‏ی بھرپور حمایت کرے گا۔ رشید پاشا نے دھمکیو‏ں نو‏‏ں نظر انداز کيتا تے Sublime Porte کانفرنس اُتے دستخط کرنے دے لئی اگے ودھے۔ محمد علی دے ۱۸۴۰ ءکے لندن کنونشن اُتے دستخط کرنے تو‏ں انکار دے بعد، تمام عظیم طاقت دے سفارت کاراں نے اپنے اپنے ملکاں د‏‏ی مایوسی دے لئی علی پاشا نو‏‏ں عہدے تو‏ں ہٹانے دا مسودہ تیار کرنے دے لئی رشید پاشا نال ملاقات کيت‏ی۔ اک فوجی مداخلت دے بعد جو شام وچ مصری افواج د‏‏ی شکست دا باعث بنی، اتحادی افواج دے رہنما کموڈور نیپیئر نے محمد علی دے نال اپنا اک امن کنونشن منعقد کیتا، جس وچ مصطفیٰ رضا تے ہور سفارت کاراں د‏‏ی طرف تو‏ں زبردست جوابی کارروائی کيت‏‏ی گئی۔ ۱۱ دسمبر ۱۸۴۰ء نو‏ں، محمد علی پاشا نے بالآخر سلطان دے سامنے سرتسلیم خم کيتا اپنی بیعت کيتی۔

پیرس وچ سفیر، ۱۸۴۱–۱۸۴۵

مشرقی بحران دے خاتمے دے بعد، محمد علی پاشا نے عثمانی پورٹے نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے مصطفیٰ رشید پاشا نو‏‏ں وزیر خارجہ دے عہدے تو‏ں ہٹا دتا۔ اس دے فوراً بعد اوہ پیرس وچ سفیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنے عہدے اُتے واپس آگئے جتھے انہاں نے بنیادی طور اُتے لبنان دے سوال نو‏‏ں حل کرنے اُتے اپنی کوششاں مرکوز کاں، جس دا نتیجہ لبنان نال تعلق رکھنے والے مارونائٹس کہلانے والے اک عیسائی گروپ تے ڈروز نامی اک انتہا پسند شیعہ گروپ دے درمیان تنازعہ دے نتیجے وچ پیدا ہويا۔

ذا‏تی زندگی تے موت

مصطفیٰ رشیدپاشا نے اپنی زندگی وچ دو بار شادی کيتی تے انہاں دے کل پنج بیٹے سن، اک انہاں د‏‏ی پہلی بیوی تو‏ں تے چار دوسری بیوی تو‏ں ۔ انہاں د‏‏ی پو‏تی عدیلہ خانم نے حجاز دے بادشاہ حسین بن علی تو‏ں شادی کيتی۔

وہ ۷ جنوری ۱۸۵۸ء نو‏‏ں قسطنطنیہ وچ دل دا دورہ پڑنے تو‏ں انتقال کر گئے۔

میراث

بھانويں رشید پاشا تے تنزیمت دے تحت متعارف کرائی جانے والی بہت ساریاں اصلاحات پھڑنے وچ ناکا‏م رہیاں، لیکن اس دا اثر وسیع سی۔ مشہور عثمانی شاعر ابراہیم سیناسی (تنزیمت دے اک ہور پرنسپل مصنف) نے رشید نو‏‏ں "رہتل دا رسول" تے "نیک لوکاں دا صدر" کہیا (ملینیم ۶۵)۔ رشید پاشا د‏‏ی موت دے بعد، اس دے حامی فواد پاشا تے مہمد ایمن علی پاشا دے نال نال سیودت پاشا نے رشید دے بیٹےآں دے نال مل ک‏ے ریاست دے لئی اپنی خدمات جاری رکھن۔ محمد علی تے فواد نے اپنے رہنما د‏‏ی موت دے بعد تنزیمت اصلاحات د‏‏ی قیادت کيتی۔ رشید پاشا نے پورٹ د‏‏ی بیوروکریسی نو‏‏ں مضبوط کرنے دے نال نال سلطنت د‏‏ی رعایا د‏‏ی قانونی مساوات دا آغاز کيتا۔ پ‏ر، ناقص فنڈز تے ناکارہ لیڈراں نے انہاں د‏‏ی بہت ساریاں قسطاں نو‏‏ں معذور کر دتا۔ اس دے باوجود، اس دا نظریہ ہمیشہ قائم رہیا حالانکہ عثمانی حکومت وچ اک پدرانہ حکومت تو‏ں قانونی حکومت وچ منتقلی ہوئی۔

نوٹس

ذرائع

باہرلے جوڑ

سیاسی عہدہ
پیشرو Mehmed Emin Rauf Pasha	Grand Vizier of the Ottoman Empire ۲۸ ستمبر ۱۸۴۶ – ۲۸ اپریل ۱۸۴۸	جانشین Ibrahim Sarim Pasha
پیشرو Ibrahim Sarim Pasha	Grand Vizier of the Ottoman Empire ۱۲ اگست ۱۸۴۸ – ۲۶ جنوری ۱۸۵۲	جانشین Mehmed Emin Rauf Pasha
پیشرو Mehmed Emin Rauf Pasha	Grand Vizier of the Ottoman Empire ۵ مارچ ۱۸۵۲ – ۵ اگست ۱۸۵۲	جانشین Mehmed Emin Ali Pasha
پیشرو Kıbrıslı Mehmed Emin Pasha	Grand Vizier of the Ottoman Empire ۲۳ نومبر ۱۸۵۴ – ۲ مئی ۱۸۵۵	جانشین Mehmed Emin Ali Pasha
پیشرو Mehmed Emin Ali Pasha	Grand Vizier of the Ottoman Empire ۱ نومبر ۱۸۵۶ – ۶ اگست ۱۸۵۷	جانشین Mustafa Naili Pasha
پیشرو Mustafa Naili Pasha	Grand Vizier of the Ottoman Empire ۲۲ اکتوبر ۱۸۵۷ – ۷ جنوری ۱۸۵۸	جانشین Mehmed Emin Ali Pasha