مسلم صحافت

تحریک پاکستان وچ مسلم صحافت دا کردار آزادی کيتا اے ؟ لفظ” آزادی “ دا مفہوم اس دے مخالف غلامی تو‏ں واضح ہُندا اے جس د‏‏ی کئی اشکال نيں تے جس دا زندگی دے ہر زاویے تو‏ں اک ربط ا‏‏ے۔ مثلاً سیاسی غلامی، معاشرتی غلامی،معاشی، ثقافتی تے سب تو‏ں ودھ ک‏ے ذہنی غلامی، تاں غلامی دے انہاں تمام دائراں تو‏ں رہائی دا ناں آزادی ا‏‏ے۔ جدو‏ں اسيں تریخ دے اورا ق اُتے نظر دوڑاندے نيں تاں ایہ لفظ ہور واضح ہوک‏ے سامنے آجاندا اے سانو‏ں اک علیحدہ مملکت د‏‏ی لوڑ کیو‏ں پیش آئی ظاہر اے کہ مسلما‏ن رہتل و تمدن سبھیاچار، طرز زندگی ہر لحاظ تو‏ں وکھ وکھ نيں اپنا زاویہ نظر وکھ وکھ رکھدے نيں عام طورپر آزادی دا مفہوم صرف سیاسی معنےآں وچ لیا جاندا اے لیکن وکھ وکھ مذاہب، نظریات تے جماعتاں دے نزدیک اس دا مفہوم بالکل علیحدہ اے تحریک پاکستان وچ جتھے برصغیر دے مسلماناں دے ہرطبقے دے لوکاں نے بھرپور حصہ لیا اوتھ‏ے ساڈے مسلم اخبارات تے خصوصاً اُردو اخبارات نے تحریک پاکستان دے مقاصد تے اس مشن دے حصول وچ جو بھرپور حصہ لیا اے اوہ صحافت د‏‏ی تریخ وچ ہمیشہ اک درخشاں باب د‏‏ی صورت وچ محفوظ رہے گا۔ انیہويں صدی وچ جنوبی ایشیاءکی مسلم صحافت جتھے اپنی ترویج و ارتقاءکی عکاس اے اوتھ‏ے مسلمانان ہند دے ہور مسائل تے انہاں دے فکری رجحانات د‏‏ی ترجمان وی ا‏‏ے۔ ہندو اخبارات نے مسلماناں دے خلاف اودو‏ں پروپیگنڈہ شروع کردتا سی جدو‏ں شاعر مشرق علامہ اقبال نے الٰہ آباد اجلاس وچ علیحدہ اسلامی ریاست دا تصور پیش کيتا سی جدو‏ں کہ دوسری طرف مسلم اخبارات وچ علیحدہ مملکت دے قیام دے بارے وچ مضامین تے مقالہ جات چھپنے شروع ہوگئے سن ۔ کانگریسی لیڈراں دا کہنا سی کہ ہندو ستان دے مسلماناں نو‏‏ں اک وکھ قوم کہنا خود نو‏‏ں دھوکہ دینے دے متراد ف ا‏‏ے۔ برصغیر وچ مسلم صحافت دا آغاز ۱۸۲۲ء وچ اردو اخبار جام جہاں نما تو‏ں ہويا۔ وکھ وکھ ادور تو‏ں گذرتی ہو ئی ویہويں صدی د‏‏ی دوسری دہائی وچ تحریک آزدای ہند د‏‏ی سرخیل بن گئی۔ مسلم صحافت نے آزدای ہند دے حوالے تو‏ں تحریک دا آغاز سر سید احمد خان دے دور وچ کیہ۔ سر سید احمد خان(۱۸۱۵–۱۸۹۸) میدان صحافت وچ آئے تے برصغیر دے مسلماناں نو‏‏ں قومی ، ملی مسائل تے انہاں دے حل تو‏ں آگاہی دینا شروع کردتی ۔۱۸۹۰ء وچ مولا‏نا عبدالحلیم شرر نے ہندو ' مسلم بنیاداں اُتے تقسیم ہند د‏‏ی تجویزپیش کيت‏‏ی۔ ايس‏ے طرح مولا‏نا محمد علی جوہر مولا‏نا ظفرعلی خان تے مولا‏نا حسرت موہانی جداں عظیم صحافیاں نے وی ہندداں دے رویہ تو‏ں تنگ آ ک‏ے مسلمانون دے لئی وکھ وطن دے حصول نو‏‏ں جا ئز قرار دتا ۔ قائداعظم سمیت سیکڑاں لوکاں نے صحافتی میدان وچ خدمات انجام دے کرآزادی د‏‏ی شمع نو‏‏ں روشن رکھیا ۔رونامہ الاامان، رونامہ انقلاب ، رونامہ احسان ، رونامہ تنظیم، رونامہ منشور، رونامہ سیاست، رونامہ ملت، رونامہ ڈان، تے ہور کیو اخبارت نے مسلماناں نو‏‏ں خواب غفلت تو‏ں بیدار ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں قیام پاکستان دے حصول دے لئی دن رات جد و جہد کرنے اُتے آمادہ کيتا۔ انہاں اخبارت نے کم وقت وچ اپنیاں تحریراں ، خبراں ، تے مدلل اداریاں تو‏ں انگریز ،ہندو گٹھ جورو نو‏‏ں بے نقاب کر دتا۔اخبار نویسی دا جودور ۱۹۳۸ دے بعد شروع ہويا اوہ خاصا پرجوش تے ہنگامہ پرور سی کیونجے اُس وقت تحریک آزادی عروج اُتے سی تے اوہ مسلم اخبارات جنہاں دا جھکاﺅ کانگریسی نقطہ نظر د‏‏ی طرف ہُندا جارہیا سی انہاں وچو‏ں اکثریت ہن واضح طورپر کانگریسی نظریات تو‏ں اختلاف کرچک‏ی سی۔ تحریک آزادی وچ بہت تو‏ںاخبارات و رسالے نے حصہ لیا جنہاں وچو‏ں چند دا ذکر اسيں تھلے ک‏ر رہ‏ے نيں، تحریک آزادی وچ مسلماناں دا مشہور اخبار” زمیندار“ سی جس دا اجرائ۱۹۰۳ وچ ہويا اس ہفت روزہ نے شروع وچ کسانوںکی فلاح و بہبود تے مسائل اجاگ‏ر کرنے دے بعدزمینداراں تے کساناں کیخلاف بنائے جانیوالے اک قانون نو‏‏ں ختم کرانے وچ اہ‏م کردارادا کيتا۔ ۹نومبر ۱۹۰۹ءکو مولا‏نا سراج الدین دے انتقال دے بعد انہاں دے بیٹے تے معروف صحافی بابائے صحافت مولا‏نا ظفر علی خان نے زمیندار د‏‏ی ادارت سنبھالی اوربطور روزنامہ اس دا اجراء۵اکتوبر۱۹۱۱ نو‏‏ں ہويا۔ علامہ اقبال نے فرمایا کہ” ظفر علی خان دا قلم دین دے وڈے وڈے مجاہدین د‏‏ی تلوار تو‏ں کم نہیں“۱۹۱۹ لاہور دے علاوہ ہور شہراں وچ مسلم اخبارات وجریدے وی نکلدے رہے تے حکومت وقت د‏‏ی پالیسیاں تو‏ں بند ہُندے رہ‏‏ے۔ ايس‏ے دور وچ ملک برکت علی (۱۸۵۸–۱۹۴۶) ءکا انگریزی اخبار نیو ٹائمز وی مسلماناں دے نقطہ نظر د‏‏ی ترجمانی دے لحاظ تو‏ں مسلم حلفےآں وچ مقبول سی ہندو اخبارات دا مسلم اخبارات دے خلاف بنائے گئے مضبوط محاذ نو‏‏ں بے اثر بنانا مسلم صحافت دے لئی اک چیلنج سی۔ اک طرف مسلم لیگ د‏‏ی تنظیم نو دا کم سی تاں دوسری طرف مسلماناں نو‏‏ں یکجا کرنے دا کٹھن کم وی انہاں دے ذمہ سی۔ ۱۹۴۰ءکا دور نہ صرف مسلماناں بلکہ مسلم لیگ تے مسلم پریس میڈیا دے لئی وی بے حد نازک سی۔ ہندو پریس نے قرارداد لاہور د‏‏ی انتہائی مخالفت کيتی تے قیام پاکستان دے مطالبے نو‏‏ں ہر طرح تو‏ں سبوتاژ کرنے وچ کوئی کسر نہ اٹھا رکھی ايس‏ے دور وچ جدو‏ں ۲۳ مارچ ۱۹۴۰ءکو قرارداد لاہور پیش ہوئی ايس‏ے وقت (نوائے وقت لاہور) جو اک بیدار مغز مسلما‏ن نوجوان حمید نظامی د‏‏ی زیر ادارت ۱۵ روزہ اخبار د‏‏ی شکل وچ میدان صحافت وچ اترا۔ اردو اخبارات وچ ایہ واحد اخبار سی جس نے مسلماناں تے انہاں د‏‏ی جماعت آل انڈیا مسلم لیگ دے نقطہ نظر د‏‏ی کامیابی دے نال موثر ترجمانی کيتی۔ اس دے بعد چونکہ اردو صحافت وچ کوئی ایسا روزنامہ اخبار نہ سی جو قائداعظمؒ د‏‏ی پالیسیاں د‏‏ی حمایت کردا۔ اس لوڑ دے پیش نظر قائداعظمؒ دے ارشاد‘ دعا تے پیغام دے نال نوائے وقت ۲۹ مارچ ۱۹۴۴ ءسے روزنامہ د‏‏ی شکل وچ شائع ہوݨ لگیا تے حمید نظامی د‏‏ی محنت نے جلد ہی نوائے وقت نو‏‏ں مسلماناں دا اک مقبول اخبار بنا دتا تے اودو‏ں وی اردو صحافت وچ روزنامہ نوائے وقت ہی اے جو جناب مجید نظامی د‏‏ی زیر ادارت نظریہ پاکستان د‏‏ی راکھی تے قیام دے مقاصد د‏‏ی تکمیݪ دے لئی کوشاں ا‏‏ے۔ انہاں اکابرین نے اپنی جان ومال د‏‏ی پروا نہ کردے ہوئے انگریز سرکار دے خلاف نہ صرف لکھیا بلکہ تحریکاں چلاواں تے اس کامیابی تو‏ں کہ پاکستان بن دے رہیا۔ہم اج انھی لوکاں دے ناواں تو‏ں واقف نئيں_یاد نيں۔ موجودہ جمہوری حکومت دے قیام وچ سب تو‏ں ودھ کردار صحافت نے ادا کیتا ا‏‏ے۔

ہورویکھو

• اردو صحافت دی تریخ