محمد فاضل الدین قادری

پنجاب دے کئی پنڈ، شہر اتے قصبے آپو-اپنیاں ولکھنتاواں کرکے مشہور رہے ہن۔ کوئی دھرم کرکے، کوئی صنعتاں کرکے، کوئی لکھاریاں کرکے اتے کوئی دیس بھگتاں اتے فوجی جواناں دیاں قربانیاں کرکے۔

مدھدور وچ بٹالا شہر کامیاب پربندھکاں دے شہر وجوں جانیا جاندا سی۔ اننت رام بھنڈاری تے نند سنگھ بھنڈاری وغیرہ ودواناں دا مہاراجہ رنجیت سنگھ بہت آدر کردا سی۔ اننت سنگھ نوں مہاراجہ نے دلی وچ اپنا وکیل بنا کے بھیجیا سی۔ اس دے تن پتر وی ترتیب وار دلی، امبالے اتے لدھیانے وچ انگریزاں پاس مہاراجہ دی وکالت کردے رہے سن۔ اسے طرحاں دا اک ہور ودوان محمد شاہ بٹالیا سی، جس دی مشہور رچنا کتاب ہند ملدی اے۔ اس ساری کتاب دا ترجمہ ہویا اے جاں نہی؟ ایہہ جانکاری سانوں نہیں ملدی پر پنجاب دے اتہاس نال متعلق حصہ دا، 'تاریخ-اے-پنجاب' ناں تھلے پنجابی ترجمہ ملدا اے اتے جس نوں پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ نے پروفیسر گربخش سنگھ کولوں کروا کے پہلی وار 1969 وچ چھاپیا گیا سی۔ ایہہ کتاب 18ویں صدی اتے 19ویں صدی دے ادھ پنجاب دے اتہاس اپر چاننا پاؤندی اے۔ اسے کتاب وچ بٹالے دی مشہور صوفی درگاہ مدرسہ قادریاں دی چرچہ اے۔ اس توں بناں اس شہر وچ دو درگاہاں ہور وی ہن، بے شکّ ایہناں دی چرچہ اس کتاب وچ نہیں۔

سید احمد شاہ بٹالے دے تعلیمی ماحول دی اپج سی۔ اننت بھنڈاری تے نند سنگھ بھنڈاری دی طرحاں مہاراجہ رنجیت سنگھ اس دی وی بہت عزت کریا کردا سی۔ مہاراجے دے دربار وچ اس دا چنگا اثر رسوخ سی۔ بٹالے دے میاں محلے وچ وسدا احمد شاہ، قادری سلسلے نال تعلق رکھدا سی، جو ودھیرے کرکے میاں گھرانہ نال مشہور سی۔ اس گھرانے نوں شاہ جہان دے ویلے توں ہی مشہوری حاصل سی، کیونکہ بادشاہ نے اس گھرانے دے مشہور انسان سید عنایت شاہ نوں شمال-مغربی علاقے دا مکھ قاضی تعینات کیتا ہویا سی۔ مگروں شاہ جہان دے پتر اورنگزیب دے ویلے سید عنایت شاہ دے پتر نے بٹالے وچ درگاہ قایم کیتی اتے نال ہی مدرسے دی نیہہ وی رکھی، جس نوں مدرسہ-اے-قادری کیہا جان لگا۔ مدرسے دے نال لنگر وی چالو کیتا گیا۔ ایہناں مذہبی تے تعلیمی سرگرمیاں کرکے اس نوں بہت شہرت ملی۔ جد بندہ بہادر نے مغلاں خلاف بغاوت کیتی تاں اس نے بٹالے نوں وی نشانہ بنایا۔ اس درگاہ دا بانی اپنے عقیدت منداں تے سکے سبندھیاں نوں نال لے کے بسط دواب دے مشہور قصبے سلطان پور لودھی ول چلا گیا اتے مدرسے نوں خالی ویکھ کے بندہ بہادر دے فوجیاں نے اس نوں ڈھیہہ-ڈھیری کر دتا۔ بندے دی موت مگروں مغل بادشاہ فرخ سیر نے اس درگاہ دے ناں وڈی جگیر لا کے نقصان دی تکمیل کر دتی اتے نال ہی اس جگیر تے مدرسے دا پربندھ فاضل الدین دے سپرد کر دتا۔

پرو: گرچرن سنگھ تلواڑا نے بھارتی پنجاب دے مشہور صوفی درباراں دی کھوج کردیاں دربار قادریاں فاضلیاں بٹالا دی کھوج کرکے کجھ گلاں نتاریاں ہن۔ اس نے اس دے اتہاس بارے روشنی پاؤندیاں لکھیا اے، 'اس دربار دے بانی درگاہ دا تعلق حضرت غوث اعظم شیخ عبدالقادر جیلانی نال جا ملدا اے۔ بٹالا شہر وچ آپ نوں پیر فاضل شاہ دے ناں نال جانیا جاندا اے، جنہاں دی خلافت دا سماں 1684 توں 1739 تک دا اے۔' آپ دے انتقال توں بعد آپ دا پتر حضرت غلام قادر شاہ اس دا جاننشین بنیا، جس دا جیون دور 1695 توں 1763 دا اے اتے خلافت دا سماں 1739 توں 1763 ء تک دا اے۔