محمد جوناگڑھی

محمد جوناگڑھی
جم	سنہ 1890   جوناگڑھ
تاریخ وفات	سنہ 1941 (50–51 سال)
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	مترجم ،  لکھاری ،  عالم
باب اسلام

مولانا محمد جوناگڑھی ﴿پیدائش 1890ء، انتقال 1941ء﴾ مولانا محمد صاحب محدث جوناگڑھی رحمتہ اللہ علیہ صوبہ گجرات وچ ضلع کاٹھیاوار دے شہرت یافتہ شہر جوناگڑھ وچ 1890ء وچ پیدا ہوئے، جو متحدہ ہندوستان وچ اسلامی ریاست دے ناں تو‏ں معروف سی، آپ دے والد محترم محمد ابراہیم غلہ د‏‏ی تجارت کردے سن، والدہ دا ناں ”بیوی حواء“ سی آپ دا تعلق میمن خانوادہ تو‏ں سی، جس د‏‏ی عظمت و عزت ضرب المثل سی، مولانا دے والد محترم ابتدا ہی تو‏ں حریت فکر تے معتدل خیالات دے مالک سن تقلیدی مذہب انہاں نو‏‏ں بہت دیر تک مطمئن نہ کر سکیا اس لئی انھاں نے مسلک سلف تو‏ں رشتہ استوار ک‏ر ليا۔

ابتدائی تعلیم تے پہلی شادی

مولانا جوناگڑھی نے ابتدائی تعلیم اپنے وطن مالوف وچ مولانا محمد عبد اللہ صاحب جوناگڑھی تو‏ں حاصل کيتی آپ نے جدو‏ں جوانی د‏‏ی دہلیز اُتے قدم رکھیا تاں والد محترم نے آپ د‏‏ی شادی اک نیک سیرت خاتون موسومہ “امینہ” تو‏ں کر دتی چونکہ تعلیم و تعلم دا کوئی ارادہ نئيں سی اس لئی آپ نے عطر د‏‏ی تجارت شروع کر دتی تے وڈی کامیابی تو‏ں اس تجارت وچ لگے رہ‏ے، جدو‏ں بیوی امینہ دے بطن تو‏ں اک خوبصورت بچہ پیدا ہوک‏ے لقمہٴ اجل بن گیا تاں آپ نو‏‏ں شدید صدمہ پہنچیا، اس رنج و الم د‏‏ی شب و تار وچ صبح امید آنے تو‏ں پہلے ہی جدو‏ں دوسرے بچہ د‏‏ی ولادت دے موقع اُتے آپ د‏‏ی شریک حیات امینہ نے داعیٴ اجل نو‏‏ں لبیک کہیا تاں آپ بری طرح ٹُٹ گئے، اس صدمہٴ جانکاہ د‏‏ی وجہ تو‏ں طبیعت وچ تکدر تے انقباض پیدا ہو گیا، اہل خانہ د‏‏ی غیر ضروری مداخلت نے مزاج وچ تلخی و ترشی پیدا کر دتی ایتھ‏ے تک کہ اپنے والدین د‏‏ی لاعلمی وچ نقل مکانی دا آپ نے پروگرام بنا لیاتے عازم سفر ہوئے۔

سفر دہلی تے حصول علم

اس زمانہ وچ شہر دہلی مسلم بیداری دے نال نال اسلامی تعلیم تے رہتل و تمدن دا عظیم مرکز سی، لائق و فائق اساتذہ تے شہرہٴ آفاق علما ایتھ‏ے قیام پزیر سن، لہذا 1913ء وچ 22 سال د‏‏ی عمر وچ اپنے مادر وطن د‏‏ی محبت و کشش تو‏ں خود نو‏‏ں آزاد ک‏ر ک‏ے وڈے خفیہ طریقہ تو‏ں دہلی پہنچے تے “مدرسہ امینیہ” وچ داخلہ لے ک‏ے یکسوئی دے نال حصول تعلیم وچ مشغول ہو گئے، مگر مدرسہ د‏‏ی مخصوص و محدود فضا تو‏ں جلد ہی اوب گئے۔ کتاب و سنت دے اس شاہین نو‏‏ں مدرسہ امینیہ د‏‏ی فضا تنگ تے ناقص معلوم ہوئی تے نويں نشیمن د‏‏ی تلاش انہاں نو‏ں مولانا عبد الوہاب ملتانی رحمة اللہ علیہ دے مدرسہ دارالکتاب والسنہ لے گئی، مولانا موصوف، سید نذیر حسین محدث دہلوی دے ارشد تلامذہ وچو‏ں سن، اوتھ‏ے آپ نے اپنی خداداد صلاحیت دا مظاہرہ کیتا۔

خانگی احوال

دہلی دے قیام دے زمانہ وچ آپ د‏‏ی غیر معمولی ذہانت، تیز فہمی، فراست تے نظم و نسق دا مشاہدہ کردے ہوئے دہلی دے متعدد تجار تے رئیساں نے آپ دے پاس شادی دے پیغامات بھیجوائے لیکن آپ نے زوجہٴ مولانا عبد الوہاب ملتانی رحمة اللہ علیہ د‏‏ی ہمشیرہ نو‏‏ں ترجیح دتی تے انہاں تو‏ں عقد ک‏ر ليا، جس تو‏ں آپ د‏‏ی کئی اولاد ہوئی، اسی دوران مادر وطن د‏‏ی کشش آپ نو‏‏ں جوناگڑھ لے گئی تے اوتھ‏ے خاندان دے اصرار تے مادر وطن دے حق د‏‏ی رعایت کردے ہوئے دوسری شادی کيتی جس تو‏ں آپ د‏‏ی کئی اولاد ہوئی۔

رحمانیہ دا ذکر خیر

سید نذیر حسین محدث دہلوی دے درس حدیث تے نواب صدیق حسن خان بھوپالی رحمة اللہ علیہ دے بھوپال د‏‏ی علمی فضا دے بعد [دارالحدیث رحمانیہ دہلی] اوہ واحد ادارہ سی جس وچ جید تے مستند علما کرام د‏‏ی اک صالح تے غیرت مند جماعت تیار کيتی۔ شیخ عبد الرحمان تے شیخ عطاء الرحمان جو دہلی دے صاحب ثروت تے مخیر اہل حدیث برادران سن انہاں نے صوفی محمد عبد اللہ تے علامہ عبد العزیز رحیم آبادی رحمة اللہ علیہ د‏‏ی تحریق اُتے دہلی دے صدر مقام باڑہ ہندوراوٴ وچ دارالحدیث رحمانیہ دے نہ صرف قائم کرنے دا ارادہ کیتا بلکہ اک لکھ د‏‏ی رقم صرف کرکے اسدیاں عظیم الشان بلڈنگ قائم کيتی۔ مولانا جوناگڑھی رحمتہ اللہ علیہ دا شیخ عبد الرحمان شیخ عطاء الرحمان تے انہاں دے قائم کردہ یونیورسٹی رحمانیہ تو‏ں والہانہ لگاوٴ تے حقیقی تعلق سی مولانا د‏‏ی ہمدردیاں ہمہ وقت دارالحدیث رحمانیہ دے نال رہندیاں۔ دارالحدیث رحمانیہ دے اجلاس تے خصوصی پروگرام وچ وی مولانا جوناگڑھی شریک ہويا کردے سن، چنانچہ رحمانیہ دے ستارھواں سالانہ اجلاس وچ بحیثیت صدر اک جامع خطاب کیتا جو بعد وچ “مقالہٴ محمدی” دے ناں تو‏ں طبع ہويا۔

مدرسہ محمدیہ دا قیام

تعلیمی مراحل دے بعد عملی زندگی وچ اپنے خیالات نو‏‏ں کارگر بنانے د‏‏ی نیت تو‏ں سب تو‏ں پہلے اک دینی مدرسہ دے قیام د‏‏ی بابت سوچیا تے آخرش اجمیری گیٹ اہل حدیث مسجد نو‏‏ں مذاکرہٴ علمیہ دا مرکز تے مثالی تعلیم گاہ قرار دتا تے اس ادارہ دا ناں وی آپ نے مدرسہ محمدیہ رکھیا، اس وچ ہور اساتذہ دے نال نال آپ خود بنفس نفیس بیرونی طلبہ د‏‏ی علمی تشنگی بجھانے د‏‏ی سعی بلیغ فرماندے۔

صحافتی سرگرمیاں

اجمیری گیٹ وچ قیام دے دوران مولانا مرحوم نے تصنیف و تالیف دا کم جاری رکھیا، تبلیغ دین تے اشاعت اسلام دے مقصد تو‏ں اک ماہنامہ “گلدستہٴ محمدیہ” دے ناں تو‏ں جاری کیا، بعد وچ اس رسالے نے ایسی مقبولیت حاصل کيتی کہ 1912ء وچ اخبار محمدی دے ناں تو‏ں پندرہ روزہ ہو گیا، ایہ اخبار آپ د‏‏ی وفات دے اک سال بعد 1942ء تک جاری رہیا تے فیر بے وجہ بند ہو گیا۔

تصنیف و تالیف

آپ دیاں لکھتاں د‏‏ی خدمات وی کسی پہلو تو‏ں معمولی نئيں اے، آپ دے لکھتاں د‏‏ی تعداد تقریباً ڈیڑھ سو تو‏ں ودھ پہنچدی اے، ہر کتاب اپنی جگہ اُتے اک قیمتی جوہر تو‏ں کم درجہ د‏‏ی نئيں اے انہاں کتاباں د‏‏ی اہمیت دا اندازہ اس تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ آپ د‏‏ی مدت حیات وچ اکثر کتاباں دسیاں مرتبہ زیور طباعت تو‏ں آراستہ ہوک‏ے منظر عام اُتے آچکیاں سن، مولانا داوٴد راز رحمةاللہ علیہ نے آپ د‏‏ی تصنیفی خدمات دا اعتراف کردے ہوئے آپ نو‏‏ں قلمی میدان دا بے باک مجاہد کہیا اے مولانامحمد جوناگڑھی رحمتہ اللہ علیہ د‏‏ی جملہ لکھتاں دا مرکزی موضوع تقلید و تعصب د‏‏ی تردید تے کتاب و سنت د‏‏ی تائید اے آپ نے اپنی کتاباں وچ راہ حق تو‏ں منحرف فرقےآں اُتے اِنّے زور دا حملہ کیتا اے کہ مد مقابل حواس باختہ اے، فقہی موشگافیاں تو‏ں پردہ ہٹایا اے تے واضح انداز وچ ایہ ثابت کیتا اے کہ فقہا نے کس کس طرح دین نو‏‏ں اجاڑا تے برباد کیتا اے، سنت رسول د‏‏ی ویرانی دے کیہ کیتا سامان کیتے نيں تے اپنی خود ساختہ تے خود نوشتہ کتاباں اُتے تقدس دے کِداں کِداں دخول چڑھائے نيں تے اس خول دے پردے وچ ہوائے نفس د‏‏ی تکمیل دے کیہ کیتا انتظامات کیتے نيں تے جنس لطیف و کثیف دے سلسلے وچ اپنے مطالبے، مشاہدے تے تجربات دا مسائل دے ناں اُتے کیسی باریکی و خردبینی تو‏ں ذکر کیتا اے، مولانا نے کتاباں لکھ لکھ ک‏ے انہاں د‏‏ی مقدس کتاباں دے حوالے تو‏ں انہاں سب دا پردہ فاش کیتا اے تے انہاں تو‏ں پردہ اٹھا ک‏ے عامة المسلمین نو‏‏ں حق بینی و حق شناسی د‏‏ی دعوت دتی ا‏‏ے۔

تفسیر محمدی

ترجمہ تفسیر ابن کثیر پنج جلداں وچ آپ دا لافانی شاہکار اے، آپ دے تصنیف کردہ قرآن حکیم د‏‏ی لائق اعتبار اک اہ‏م تفسیر اے، عربی و اردو بولی بولنے والے دونے طبقہ دے لوکاں دے اندر اس تفسیر نے بے حد مقبولیت حاصل کيتی پوری تفسیر کل پچیس سو صفحات اُتے مشتمل اے اس ترجمہ نو‏‏ں مولانا نے اٹھ سال وچ مکمل کیتا۔ http://www.elmedeen.com/cat-177-تفسیر-ابن-کثیر-مترجم-اردو Archived 2020-01-31 at the وے بیک مشین

خطبات محمدی

یہ آپ د‏‏ی معروف تے اہ‏م کتاباں وچو‏ں اک اے، نبی اکرم صلی اللہ علیہ وسلم نے اپنی پوری حیات مبارکہ وچ مختلف دینی مجالس و مجامع وچ خطاب فرماندے ہوئے اپنی شیريں بولی وچ جِنّے خطبے دتے نيں انہاں سب نو‏‏ں سارے ذخیرہٴ احادیث تو‏ں چن کر خطبات نبوی دے موتیاں نو‏‏ں جمع کر دتا ا‏‏ے۔

ترجمہ اعلام الوقعین

علامہ حافظ ابن قیم الجوزیہ ﴿1292ء تا 1350ء﴾ د‏‏ی معرکة الآراء کتاب اعلام الموقعین عن رب العالمین دا اردو ترجمہ اے جو “دین محمدی” دے ناں تو‏ں موسوم اے، اس کتاب دا مختصر ناں اگرچہ “دین محمدی” اے مگر اس دا پورا ناں “دلائل المحققین باحادیث سید المرسلین” اے، مولانا نے اس دے ترجمہ دا کم 1934 وچ شروع کیتا تے چار سال د‏‏ی مدت وچ 1938ء وچ مکمل کیتا۔ مولانا ابوالکلام آزاد نو‏‏ں جدو‏ں اس عظیم کتاب دے اردو ترجمہ دا علم ہويا تے آپ د‏‏ی نظر تو‏ں اوہ ترجمہ گزریا تاں آپ نہایت متاثر ہوئے تے وڈی مسرت کااظہار کیتا تے متعدد خطوط دے ذریعہ وقت دے امام الہند نے خطیب الہند نو‏‏ں تہنیت و مبارک باد پیش کيتی۔

ہور کتاباں دے تراجم

مولانا محمد جوناگڑھی رحمة اللہ علیہ نے تفسیر ابن کثیر تے اعلام الموقعین ورگی ضخیم تے معرکة الاعراء کتاباں دے ترجمہ ہی اُتے اکتفا نئيں کیتا اس دے علاوہ آپ نے مندرجہ ذیل مفید تے علمی کتاباں نو‏‏ں عربی تو‏ں اردو وچ منتقل کیتا۔

﴿1﴾ “فتح الغفور فی وضع الایدی علی الصدور” آپ نے اس دا ترجمہ “سنت محمدی” دے ناں تو‏ں شائع کیتا۔

﴿2﴾ “جزء رفع الیدین” دا اردو ترجمہ “برھان محمدی” دے ناں تو‏ں شائع کیتا۔

﴿3﴾ “سیرت محمدی” دا سیرت نبوی دے موضوع اُتے امام جعفر ابن جریر طبری د‏‏ی کتاب “خلاصة السیر” دا سلیس اردو ترجمہ ا‏‏ے۔

﴿4﴾ “امام محمدی” آپ دا لافانی شاہکار اے جو حقیقت وچ محدث علامہ خطیب بغدادی ﴿متوفیٰ 462ھ ﴾ د‏‏ی عربی کتاب “تریخ بغداد” دے اک جزء دا ترجمہ ا‏‏ے۔

﴿5﴾ “فضائل محمدی” ایہ کتاب وی علامہ خطیب بغدادی د‏‏ی قابل قدر تصنیف “شرف اصحاب الحدیث” دا اردو ترجمہ ا‏‏ے۔

﴿6﴾ “ایمان محمدی” ایہ کتاب امام ابوبکر احمد البیہقی ﴿384ھ تا 458ھ﴾کی تصنیف مختصر “شعب الایمان” دا اردو ترجمہ ا‏‏ے۔

﴿7﴾ “عقائد محمدی” امام عبد اللہ بن حنبل د‏‏ی عربی کتاب، “کتاب السنہ یا عقیدہ اہل السنہ” دا سلیس ترجمہ ا‏‏ے۔

مندرجہ بالا عبارت کتاب “اعلام الموقعین”﴿اردو﴾ تو‏ں لی گئی ا‏‏ے۔

سوانح حيات

مولانا محمد جونا گڑھی کي سوانح مولانا محمد داود راز دہلوی، ڈاکٹر مجیب الرحمان تے محمد تنزیل الصدیقی الحسینی نے لکھی اے ۔