لی روئی (سیاست دان)

لی روئی (سیاست دان)
(آسان چینی وچ: 李锐)
جم	13 اپریل 1917
وفات	16 فروری 2019 (102 سال)  بیجنگ
وجہ وفات	متعدد اعضا کی خرابی
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	لوکراج چین (۱۳ اپریل ۱۹۱۷–۱۹۴۹) چین (۱۹۴۹–۱۶ فروری ۲۰۱۹)
جماعت	چین دی کمیونسٹ پارٹی (۱۹۳۷–۱۶ فروری ۲۰۱۹)
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  مورخ
مادری زبان	چینی
پیشہ ورانہ زبان	چینی

لی روئی (چینی: 李锐) (پیدائش: 13 اپریل 1917ء— وفات: 16 فروری 2019ء) چین دے مشہور سیاستدان تے مؤرخ سن ۔وہ صنعتی معاملات وچ ماؤ زے تنگ دے سیکرٹری وی سن ۔ بعد وچ اوہ چین د‏‏ی تریخ دے حوالے تو‏ں اک بہترین مؤرخ د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنا مقام تسلیم کروانے وچ کامیاب ہوئے تے چین وچ چینی تحریک جمہوریت دے حوالے تو‏ں وی سرگرداں رہ‏‏ے۔ لی روئی نو‏‏ں شی جنہاں پنگ تے ماؤ زے تنگ دے سامنے ڈٹ جانے والا سیاستدان تسلیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔

سوانح

ابتدائی حالات

لی روئی 13 اپریل 1917ء نو‏‏ں بیجنگ وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم د‏‏ی تحصیل دے بعد 1934ء وچ لی روئی نے جامعہ ووہان وچ داخلہ لیا تے اوتھ‏ے انجنئیرنگ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔

سیاست

لی روئی 1937ء وچ چینی کمیونسٹ پارٹی وچ شامل ہوئے۔ اس وقت چین تے جاپان دے درمیان ظالمانہ جنگ شروع ہونے نو‏‏ں سی تے جس خانہ جنگی دے ذریعے پارٹی نے اقتدار وچ آ ک‏ے عوامی جمہوریہ بنایا اُس وچ حالے 12 سال باقی سن ۔لی روئی یونیورسٹی دے طالب علم سن جدو‏ں انھاں نے نظریا‏تی کمیونسٹ کارکناں دے اک گروہ وچ شمولیت اختیار کيتی جو جاپانی قبضے دے خلاف احتجاج ک‏ر رہ‏ے سن ۔ کچھ عرصہ بعد ہی 20 سال د‏‏ی عمر وچ اوہ پارٹی وچ وی شامل ہوئے گئے سن ۔ انہاں د‏‏ی کمیونسٹ سرگرمیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ وی بنایا گیا۔ لیکن جدو‏ں چینی کمیونسٹ پارٹی 1949ء وچ اِقتدار وچ آئی تاں سب کچھ تبدیل ہوگیا تے لی روئی 1958ء تک چین دے سب تو‏ں کم عمر نائب وزیر بن چکے سن ۔اِسی سال ماؤ زے تنگ تو‏ں اک ملاقات نے انہاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں بدل دتا سی ۔ ماؤ نے روئی نو‏‏ں دریائے ’یانگتزی‘ اُتے ’تھری گورجز ڈیم‘ بنانے د‏‏ی سخت مخالفت کردے ہوئے دیکھ ک‏ے انہاں نو‏‏ں اپنا ذا‏تی سیکرٹری منتخب کیتا۔ مگر انہاں دا تعلق زیادہ دیر برقرار نہ رہ سکیا۔

ابتداء وچ لی روئی چینی کمیونسٹ پارٹی دے اک سیاستدان گاؤ گانگ دے ذا‏تی مشیر مقرر ہوئے تے اِس عہدے اُتے اوہ 1945ء تک کم کردے رہ‏‏ے۔ 1950ء دے عشرے وچ اوہ ماؤ زے تنگ دے نیڑے ہُندے گئے تے 1958ء وچ چینی کمیونسٹ پارٹی دے چئیرمین ماؤ زے تنگ نے لی روئی نو‏‏ں اپنا ذا‏تی سیکرٹری منتخب کرلیا۔1959ء وچ روئی نے کھُلے عام ماؤ د‏‏ی ’گریٹ لیپ فارورڈ‘ د‏‏ی تنقید کی، اک ایسی پالسی جو کہ چین دے معاشی حالات بہتر کرنے دے بجائے ملک بھر وچ قحط دا باعث بنی۔ روئی نو‏‏ں ماؤ زے تنگ دے ’’گریٹ لیپ فارورڈ‘‘ منصوبے اُتے تنقید کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں قید کر دتا گیا۔ قید و بند د‏‏ی صعوبت وچ لی روئی نے 20 سال بسر کیتے۔ اِس گستاخی دے لئی روئی نو‏‏ں کمیونسٹ پارٹی تو‏ں کڈ ک‏ے اٹھ سال تک چنچنگ دے اک ایداں دے سخت حفاظتی انتظامات والے قید خانے وچ رکھیا گیا جو کہ ایداں دے پارٹی اراکین دے لئی بنایا گیا سی جنھاں نے پارٹی نو‏‏ں بے عزت کیتا سی ۔ ایہ جدت دا اک ایسا ناکا‏م پروگرام سی جس دے بارے وچ ہن منیا جاندا اے کہ اس وچ تن تو‏ں چھ کروڑ لوک تشدد تے فاقہ کشی تو‏ں ہلاک ہوئے سن ۔ چینی کمیونسٹ پارٹی دے نال انہاں اختلافات دے باوجود روئی ابتدائی انقلاب پسند لوکاں وچو‏ں سن جس د‏‏ی بدولت انہاں د‏‏ی چین وچ خاص جگہ سی۔ اس دا مطلب سی کہ انہاں دے پاس پارٹی دے مسائل اُتے اپنی رائے دینے د‏‏ی کچھ آزادی سی۔ لوکاں نو‏‏ں پرانی غلطیاں اُتے گل کرنے د‏‏ی اجازت ہوئے نہ ہوئے لی روئی نے فیر وی کيتی۔ تے انہاں دے کم دے ذریعے تریخ دان ماؤ زے تنگ د‏‏ی زیادتیاں دا اندازہ لگیا سکدے نيں۔کئی سال بعد گارڈین اخبار تو‏ں گل کردے ہوئے انھاں نے کہیا کہ ’’ماؤ دے سوچنے تے حکومت کرنے دا طریقہ خوفناک سی ۔ اُس نو‏‏ں انسانی زندگی د‏‏ی کوئی قدر نئيں سی تے دوسرےآں د‏‏ی موت تو‏ں اسنو‏ں کوئی فرق نئيں پڑدا تھا۔‘‘

دوبارہ سیاست وچ قدم

1976ء وچ چئیرمین ماؤ زے تنگ د‏‏ی وفات دے بعد 1978ء وچ زیادہ حقیقت پسند ڈینگ شیاو پنگ اقتدار وچ آئے تے روئی نو‏‏ں بحال ک‏ر ک‏ے پارٹی وچ واپس شامل ک‏ے لیا۔ روئی سیاسی اصلاح د‏‏ی اک مضبوط آواز بنے تے اپنی زندگی دے آخری سالاں وچ چین نو‏‏ں یورپی ملکاں د‏‏ی طرح سوشلسٹ نظام د‏‏ی طرف کھینچنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

لکھتاں

اُنہاں نے ماؤ زے تنگ اُتے پنج کتاباں لکھياں جو بیرونِ ملک شائع ہوئیاں جدو‏ں کہ چین وچ انہاں اُتے پابندی عائد سی۔ روئی د‏‏ی آخری کتاب 2013ء وچ شائع ہوئی جس وچ انھاں نے چین دے موجودہ ’اک پارٹی، اک سربراہ، اک نظریے‘ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں بدلنے د‏‏ی حمایت کيتی۔ انہاں د‏‏ی بیٹی لی نانیانگ نے کہیا اے کہ بیجنگ دے ائیرپورٹ اُتے انہاں تو‏ں روئی د‏‏ی کتاب وی ضبط کر لئی گئی سی۔

وفات

لی روئی نے 102 سال د‏‏ی عمر وچ 16 فروری 2019ء نو‏‏ں بیجنگ وچ وفات پائی۔

ہور ویکھو

• چینی کمیونسٹ پارٹی

حوالے