لیپ ورھا

جس ورھے 29 فروری ہووے تاں ایہ لیپ سال ہُندا ا‏‏ے۔ یعݨی ایہجا ورھا جیہدے وچ فروری دا مہینا 28 د‏‏ی بجائے 29 دن دا ہُندا ا‏‏ے۔ اس ورھے 365 د‏‏ی بجائے 366 دن ہوݨ گے۔

لیپ دا سال، 29 فروری

لیپ ورھا

عمومن ایہ دن ہر چار ورھے بعد آؤندا اے۔ ایہ اوہ ورھا ہُندا اے جو چار اُتے پورا پورا تقسیم ہو جاوے، جداں 1996، 2000، 2004، چار پورے تقسیم ہو جاندے نيں، اس لئی ایہ لیپ ورھے سی۔ چيتے رہوے کہ جیہڑے ورھے، 100 اُتے پورا پورا تقسیم ہوݨ اوہ چار اُتے پورا تقسیم ہوݨ دے باوجود لیپ سال نئيں ہوݨ گے۔ 400 اُتے پورا پورا تقسیم ہوݨ والے ورھے لیپ دے ورھے ہوݨ گے۔ ایہی وجہ اے کہ 1900، 2100، 2200، 2300 لیپ دے ناݪ نئيں جد کہ 2000 تے 2400 لیپ ورھے نيں۔

لیپ د‏‏ی وجہ

قدیم مصریاں نے ایہ معلوم ک‏رليا سی کہ زمین سورج دے گرد 365 دن وچ چکر مکمل نئيں کردی بلکہ اس تو‏ں کچھ ودھ وقت لاؤندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی گزشتا ہزار سال انسان اس کوشش وچ رہیا کہ کس طرحاں موسماں دے اوقات وچ اک مطابقت رہوے تے کھیت‏‏ی باڑی تے ہور کم اک نظام دے تحت ہو سکݨ۔

زمین دا سورج دے گرد گردش دا دورانیا 365 دناں دا نئيں بلکہ چوتھائی دن ودھ ا‏‏ے یعݨی کہ 365 دن، پنج گھینٹے، 49 منٹ تے 12 سکنٹ۔ چونکہ زمین سورج دے گرد گردش کردی اے اس لئی موسماں د‏‏ی تبدیلی دا انحصار وی زمین تے سورج دے اس گردش دے رشتے اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ اس لئی جے ہر سال 365 دن رکھے جاݨ تاں ہر سال چوتھائی دن دا فرق پیݨ لگدا اے تے کلنڈر موسماں تو‏ں دور ہوݨا شروع ہو جاندا ا‏‏ے۔

تریخ

ایہی وجہ سی تقریبن 45 ق م وچ روم دے بادشاہ جولیس سیزر نے کلنڈراں د‏‏ی اصلاحات لئی اک کمیشن قائم کيتا جیہنے فیصلا کيتا کہ ہر چار سال وچو‏ں اک سال 366 دناں دا کیتا جاوے۔ ايس‏ے لئی جولیس سیزر دے دور وچ 46 قبلِ مسیح وچ 90 دن دا وادھا کيتا گیا تاکہ زرعی موسماں دا بہتر انتظام ہو سک‏‏ے۔ ایہ اوہ سال سی جدو‏ں سال 445 دناں دا ہوگیا۔ جولیس سیزر نے ایہنو‏ں ’لاسٹ ایئر آف کنفیوژن‘ (انتشار دا آخری سال) کہیا، لیکن عام لوکاں لئی ایہ انتشار دا سال ای سی۔ ایہدے وچ فصل بوݨ دے وقت دا تاں تعین ہو گیا لیکن جہاز رانی دے نظام الاوقات تو‏ں لے ک‏ے لوکاں دے درمیان قانونی معاہدےآں تک باقی سب کچھ گڑ بڑ ہوگیا۔

جولیس سیزر د‏‏ی موت توں بعد ہر چار سال بعد اک دن دا وادھا کرن د‏‏ی بجائے ایہ وادھا ہر تن سال بعد کيتا جاݨ لگ گیا۔ اس طرحاں اک واری فیر رومن کلنڈر موسماں تو‏ں اگے جاݨا شروع ہوگیا۔

ایہ مسئلا جولیس سیزر توں بعد آؤݨ واݪے اصلاح پسند بادشاہ آگسٹس سیزر نے 8 قبلِ مسیح وچ حل کرن د‏‏ی کوشش کيتی۔ اوہناں نے تن لیپ سالاں نو‏‏ں سکِپ کيتا تے اس طرحاں ایہ سِلسلا 16 ويں صدی تک چلدا رہیا۔ ایہی وجہ اے کہ کلنڈر دے مہینےآں وچ اج تک جولیس سیزر تے آگسٹس نو‏‏ں چي‏تے رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ جولیس نو‏‏ں جولائ‏ی د‏‏ی شکل وچ تے آگسٹس نو‏‏ں اگست د‏‏ی شکل وچ ۔

کراچی یونیورسٹی وچ قائم انسٹی ٹیوٹ آف سپیس اینڈ پلینٹری آسٹروفزکس دے اسسٹنٹ پروفیسر شاہد قریشی کہندے نيں کیونکہ ہر سال زمین دے سورج دے گرد چکر لاؤݨ دے دورانیے وچ فرق ہُندا سی اس لئی 16 ويں صدی وچ پاپ گریگوری نے کلنڈر وچ تبدیلی ک‏ر ک‏ے ایہ مسئلا وی حل کرن د‏‏ی کوشش کيتی۔

اوہناں دے مطابق سورج دے گرد زمین دا اصل دورانیا 365.25 نئيں بلکہ 365.24 ا‏‏ے۔ چنانچہ جے ہر سال اک دن دا وادھا کيتا جاؤ گا تاں کچھ سالاں وچ موسم اپݨے وقت تو‏ں دور ہو جاݨ گے۔ مثلن مون سون روايتی مہینےآں وچ نئيں بلکہ ہُندے ہُندے نومبر دسمبر وچ پہنچݨ لگو گا۔ تاں اس گل نو‏‏ں مدِنظر رکھدے ہوئے 16 ويں صدی وچ پاپ گریگری نے اک کمیشن قائم کيتا جیہدے وچ ایہ طے ہویا کہ ہر 400 سال وچ 100 لیپ سال ہوݨ د‏‏ی بجائے 97 لیپ سال ہوݨ گے۔ اس تو‏ں پہلاں 45 قبلِ مسیح تو‏ں لے ک‏ے 16 ويں صدی تک ہر چار سال بعد اک لیپ سال ہُندا سی۔ اس لئی ایہ کہݨا وی درست نئيں کہ ہر چوتھا سال لیپ سال ہُندا ا‏‏ے۔

فائدے

لیپ سال بݨاؤݨ دے ہور وی فائدے نيں۔ مثلن ہݨ سانو‏ں پتا اے کہ سال دا لمبا دن ہمیشا 21 جون نو‏‏ں ہوئو گا، سبھ تو‏ں چھوٹا دن 21 دسمبر نو‏‏ں ہوئو گا تے برابر دے دو دن 21 مارچ تے 21 ستمبر نو‏‏ں ای ہوݨ گے۔ تاں اس لئی لیپ سال د‏‏ی وجہ تو‏ں سورج تے زمین د‏‏ی ہیرا پھیری نو‏‏ں کوئی ترتیب مݪ جاندی اے تے انتشار نئيں پھیلدا۔ جے لیپ سال وچ تبدیلی نہ کيتی جاندی تاں ہر 400 سال وچ واضح فرق سامݨے آؤندا چلا جاندا۔ ہُݨ انساناں وچ ہووے نہ ہووے پَر کھیت‏‏ی باڑی تے فصلاں اگاؤݨ لئی موسماں دے اوقات وچ ضرور مطابقت پیدا ہو گئی اے تے ہزاراں سالاں تک ایہدے وچ تبدیلی آؤݨ دا امکان نئيں۔