لاٹیک
 | |
| حقیقی مصنف | Leslie Lamport |
|---|---|
| پلیٹ فارم | متعدد المنابر |
| صنف | طبعہ نگاری |
| اجازت نامہ | LaTeX Project Public License (LPPL) |
| ویب سائٹ | www.latex-project.org |
لاٹیک (انگریزی: LaTeX) دستاویزات تیار کرنے دا اک نظام اے جو اک بہت ہی سادہ سی زبان تدوین (markup language) استعمال کردے ہوئے متن نوں بہت عمدہ تے اعلیٰ ماہیت (کوالیٹی) (عموما) پی ڈی ایف فائل وچ تبدیل کر دیندا اے۔ ایہ نظام 1985 توں بہت کامیابی دے نال مختلف قسم دی اعلیٰ معیار دی دستاویزات تیار کرنے دے لئی استعمال ہو رہیا اے۔ خاص طور اُتے تعلیمی تے تحقیقی ادارےآں وچ ایہ بہت ہی وسیع پیمانے اُتے استعمال کیتا جاندا اے۔
لاٹیک دے فوائد
سودھولاٹیک دا سب توں وڈا فائدہ ایہ اے کہ کوئی وی دستاویز تیار کردے ہوئے اس دی تدوین (ابواب، فہرست مضامین، حوالے وغیرہ) لاٹیک خود کرلیندا اے۔ البتہ ابتدا وچ استعمال وچ کچھ پریشانی ہُندی اے، لیکن چند سادہ دستاویزات تیار کرنے دے بعد کچھ تجربہ ہو جائے تاں بعد وچ مختلف قسم دی دستاویزات بنانا انتہائی آسان ہو جاندا اے تے پہلے توں موجود سینکڑاں سانچاں نوں استعمال کردے ہوئے بہت عمدہ طرز دی دستاویزات بغیر کسی دقت دے تیار کيتی جاسکدیاں نيں۔ ہور براں ہور تجارتی مصنعات لطیف (softwares) توں وی چھٹکارا حاصل کیتا جا سکدا اے۔
طریقہ استعمال
سودھولاٹیک وچ کوئی وی دستاویز تحریر کرنے دے لئی سانچاں دا استعمال کیتا جاندا اے۔ اس سانچے وچ اپنی دستاویز دی تدوین توں متعلق تمام خصوصیات رموز وچ تحریر کردتی جاندیاں نيں، مثلاً اس دستاویز دے لئی نویسہ دی تحدید، لفظاں تے سطراں دے وچکار فاصلہ دا تناسب، تحریر جفت صفحہ توں شروع دی جائے یا طاق توں، اُتے، تھلے، سجے، کبھے مارجن کتنا ہو وغیرہ وغیرہ۔ اس مرحلے دا سب توں آسان حل ایہ ہُندا اے کہ پہلے توں موجود سینکڑاں سانچاں وچوں کسی اک سانچہ دا تعین کر ليا جائے تے فیر اس وچ اپنی ضرورت یا خواہش دے مطابق تبدیلیاں کرلئی جان۔ سانچاں نوں حسب منشا ترتیب دینے دے بعد دستاویز دی تدوین دا وڈا حصہ مکمل ہوجاندا اے۔
اردو کتاباں دی تدوین لاٹیک وچ
سودھواردو کتاباں دی تدوین دے لئی بہتر کتابی سانچہ (book template) ہُندا اے۔ ہور زیٹک وچ اردو تحریر کرنے دے لئی پولی گلوسیا (polyglossia) پیکج زیادہ بہتر اے، کیونکہ اس پیکج وچ اردو دی مدد شامل ہونے دے نال جملہ لوازمات مثلاً اج دی تریخ، فہرست مضامین وغیرہ اک اشارہ اُتے خودبخود ہی دستاویزات وچ اردو بولی وچ شامل کردیتاہے ۔
\usepackage{polyglossia} %IMPORTANT. Allows using multiple languages in document. Knows about Urdu
نویسہ دا استعمال
سودھومگر polyglossia پیکج دے نال اردو لکھنے دی شرط ایہ اے کہ اسنوں کم ازکم اک نصب شدہ اردو نویسہ (urdu font) دے متعلق آگاہ کرنا ہُندا اے۔ مثلاً جمیل نوری نستعلیق نوں دستاویزات دے اہم نویسہ دے طور اُتے استعمال کیتا جائے تاں اس نویسہ نوں fontspec پیکج دی کمانڈ
newfontfamily\ دے ذریعہ استعمال کیتا جاندا اے۔
%\newfontfamily<font-identifier>[options]{font name} \newfontfamily\urdufont[Script=Arabic,Scale=1,WordSpace=1]{Jameel Noori Nastaleeq} % Main document font, urdu option polyglossia requires you to define a font name with urdufont.
تدوین کردے وقت نویسہ دے استعمال دے نال ہور اختیارات توں وی استفادہ کیندا جاسکدا اے۔ انہاں مختلف قسماں دے اختیارات وچ دو نہایت ہی کارآمد اختیارات نویسہ دا حجم (font size) یعنی scale تے حروف دے درمیانی فاصلے یعنی wordspace نيں۔ مثلاً جے لفظاں دا درمیانی فاصلہ زیادہ رکھنا ہو تاں wordspace اختیار نوں وڈی قدر (value) دے نال استعمال کیتا جاسکدا اے۔ اسی طرح نویسہ دے وڈے حجم دے لئی اسيں وڈی اسکیل ویلیو دا استعمال کرن گے۔
ہور newfontfamily\ کمانڈ دے ذریعہ دوسرے تے تیسرے درجہ دے نویست وی استعمال کیتے جاسکدے نيں۔ مثال دے طور اُتے کتاب وچ جمیل نوری نستعلیق کشیدہ دا استعمال ابواب دے ناں دے لئی استعمال کرنے دے لئی ایہ رمز:
\newfontfamily\nast[Script=Arabic,Scale=1.2,WordSpace=1]{Jameel Noori Nastaleeq Kasheeda} % or Nafees 2nd level font used for chapter and section headings
مکمل سانچہ
سودھومذکورہ طرز اُتے تشکیل شدہ سانچہ دی مکمل شکل اس طرح بنے گی:
\documentclass{book} \usepackage[margin=1in]{geometry} % set all margins (left, right, top, bottom) to 1 inch \usepackage{polyglossia} %IMPORTANT. Allows using multiple languages in document. Knows about Urdu \setmainlanguage[numerals=eastern]{urdu} % main language for the document will be urdu with eastern numerals % Now define the fonts that will be used by the document \newfontfamily\urdufont[Script=Arabic,Scale=1,WordSpace=1]{Jameel Noori Nastaleeq} % Main document font, \newfontfamily\nast[Script=Arabic,Scale=1.2,WordSًpace=1]{Jameel Noori Nastaleeq Kasheeda} % 2nd level font used for chapter and section headings \rightfootnoterule % force footnote separator rule to appear at right % title of book \title{فردوس بریں} % title page of the document \author{مولانا عبد الحلیم شرر} \date{\today} % insert date of today on the title page \begin{document} % your main document start from here \begin{urdu} % start typing your document. \maketitle % Create a title page \tableofcontents % also generate table of contents \chapterسانچہ:پریاں دا غول % start first chapter here and after that start typing the content of chapter.
اب تاں سنہ ٦٥٠ ہجری اے، مگر اس توں ڈیڑھ سو سال پیشتر توں سیاحاں تے خاصۃً حاجیاں دے لئی اوہ کچی تے اُچی نیچی سڑک نہایت ہی اندیشہ ناک تے پرخطر اے جو بحر حزر (کیسپین سی) دے جنوبی ساحل توں شروع ہو ئی اے تے شہر آمل وچ ہو کے شاہنامے دے قدیم دیوستان یعنی ملک ماژندران تے علاقہ رودبار توں لنگھدی تے کوہسار طالقان نوں شمالاً و جنوباً قطع کردی ہوئی شہر قزوان نوں نکل گئی اے۔ مدتاں توں اس سڑک دا ایہ حال اے کہ دن دہاڑے وڈے وڈے قافلے لٹ جاندے نيں تے بے گناہاں دی لاشاں نوں برف تے سردی مظلومی و قتل و غارت دی یادگار بنا دے سالہا سال تک باقی رکھدی اے۔ …
\end{urdu}% finished writing urdu \end{document}% document is finished
اس دا نتیجہ اس طرح ظاہر ہوئے گا۔ Alt.text
اشعار تحریر کرنا
سودھواشعار تحریر کرنے دے لئی bidipoem پیکج دی traditionalpoem انوائرنمنٹ نوں استعمال کردے ہوئے غزلاں تے نظماں دی تدوین انتہائی سہل طریقہ توں انجام پاسکدی اے، مثلاً اس رمز نوں استعمال کرن:
\begin{traditionalpoem}
وہ بتاں نے ڈالے نيں وسوسے کہ دلاں توں خوفِ خدا گیا & اوہ پئی نيں روز قیامتاں کہ خیالِ روزِ جزا گیا\\ جو نفس سی خارِگلو بنا، جو اٹھے تاں ہتھ لہو ہوئے& اوہ نشاطِ آہ سحر گئی اوہ وقارِ دستِ دعا گیا\\ نہ اوہ رنگ فصلِ بہار کا، نہ روش اوہ ابرِ بہار دی & جس ادا توں یار سن آشنا اوہ مزاجِ بادِ صبا گیا \\ جو طلب پہ عہدِ وفا کیا، تاں اوہ آبروئے وفا گئی & سرِ عام جدوں ہوئے مدّعی تاں ثوابِ صدق و صفا گیا \\ حالے بادباں نوں تہ رکھو حالے مضطرب اے رخِ ہويا \\ کسی راستے وچ اے منتظر اوہ سکےآں جو آکے چلا گیا\\
\end{traditionalpoem}
اس دا نتیجہ ملاحظہ فرماؤ
لاٹیک وچ اردو تحریر
سودھولاٹیک وچ اردو لکھنے دے لئی اک سادہ ٹیکسٹ ایڈیٹر دی ضرورت ہو تی اے جو اردو نوں مدد فراہم کردا ہو تے جس وچ syntax coloring (ضروری نئيں) دی سہولت وی موجود ہو مثلاً لینکس وچ gedit وغیرہ۔ اس دے علاوہ کمپیوٹر اُتے texlive (ونڈوز دے لئی) یا miktex دا جدید ترین نسخہ (version) وی نصب ہونا چاہیے۔ ہور برآں سجے توں کبھے تے کبھے توں سجے تحریر کرنے دی صورت وچ کسی قسم دی دقت توں بچنے دے لئی لاٹیک دی کمانڈز نوں اک علاحدہ سطر وچ لکھياں۔
زیٹک
سودھولاٹیک نال ملدا جلدا اک پروگرام (program) زیٹک (xetex) اے جس کہ اندر لاٹیک دی تقریباً تمام خصوصیات تاں موجو د نيں ہی مگر اس دی علاوہ اس دی خاص خوبی ایہ اے کہ ایہ خاص طور اُتے یکرمزی (unicode) تحریراں اُتے مشتمل دستاویز نوں تیار کرنے دے لئی استعمال ہُندا اے۔ زیٹک کسی وی ترتیب دے بغیر شمارندی اشتغالی نظام (operating system) وچ نصب شدہ نویسہ (font) نوں انہاں دی جدید ترین ٹائپوگرافک خصوصیات دے نال براہ راست دستاویزات وچ استعمال کرنے دی صلاحیت رکھدا اے۔
باہرلے جوڑ
سودھو| لاٹیک دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے: | |
 |
ڈکشنری وکشنری توں |
 |
مشترکہ زریعے کومنز توں |
| آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں | |
 |
آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں |
 |
مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں |
 |
آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں |
 |
آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں |
|