لال مینار

لال مینار جاں ریڈّ ٹاور سن 1863 وچ گرجا-گھر دی دکھّ والے اک چبوترے دی اساری شروع کیتی گئی، جو سن 1874 وچ مکمل ہویا۔ یورپیئن گوتھک کلا دے نمونے والا ایہہ چبوترا بریٹیش سرکار ولوں سری ہرمندر صاحب امرتسر دی پرکرما وچ بیری بابا بڈھا صاحب دے بالکل پچھے اک اچے تھڑھے تے اساریا گیا سی۔ اس 145 فٹ اچے ٹتے تے لال رنگ کیتا گیا ہون کردے پہلاں-پہلاں مقامی لوک اس نوں ‘لال چبوترا’ جاں ‘ریڈّ ٹاور’ کہہ دے بلایا کردے سن۔ گھنٹہ-گھر دے ہیٹھلے ہال کمرے دی لمبائی-چوڑائی 20 گناں 20 فٹ سی۔ ریڈّ ٹتے دا اساری دربار صاحب دی پرکرما وچ زمین توں کوئی 10 فٹ اچا رکھ دے کیتا۔ پہلاں-پہلاں ٹتے دی اچائی کجھ زیادہ نہیں سی۔ بعد وچ جدوں اس دیاں منزلاں ودھائیاں گئیاں تاں اس دے چاروں پاسے پتھر دیاں گھڑیاں لگا دتیاں گئیاں۔ رات ویلے اس ٹاور دے اندر روشنی کرن دے نال دور-دور تک ٹائم دا پتہ چلدا رہندا سی اتے ہر گھنٹے بعد کھڑکن والے ٹل دی آواز کئی میل تک سنائی دندی سی۔ سن 1923–24 وچ اس دے پلیٹ فارم اتے ٹانگا سٹینڈ دا فرش پکا کروایا گیا، جو کہ گھنٹہ گھر دے پوربی دروازے دے اگے واقع سی۔ بعد وچ اس تے گھڑی لگائے جان کرکے اس نوں گھنٹہ-گھر اتے چبوترا گھنٹہ-گھر کیہا جان لگیا۔ اس چبوترے دا ڈزائین امرتسر دی میونسپل کمیٹی دے ڈی۔پی۔ڈبلیو۔ ڈیپارٹمنٹ دے چیف انجینیئر جان گارڈن نے کیتا اتے اس دی گھڑائی دا سارا کم امرتسر دے راج مستری شرف الدین پاسوں کروایا گیا۔ سری دربار صاحب دی پرکرما وچ ریڈّ ٹاور سمیت باقی بنگیاں دی موجودگی دے کارن رستہ کافی تنگ ہو گیا سی۔ اس مسئلہ نوں وچاردیاں پرکرما چوڑی کرن لئی 82 ورھیاں تک قایم رہے اپروکت ریڈّ ٹاور بنام لال چبوترا بنام گھنٹہ-گھر نوں سن 1945 دے انت وچ ڈھیہہ ڈھیری کر دتا گیا۔