قدیم ایران وچ خواتین دی معاشرتی حیثیت
بلاشبہ کسی وی دور تے تریخ وچ خواتین دی معاشرتی حیثیت اس معاشرے دی عمومی حیثیت توں وکھ نئيں اے۔ بلاشبہ ، ایران دی سرزمین انسانی زندگی دے سب توں قدیم تے قدیم مراکز وچوں اک رہی اے ، تے ایران تے ہور تھاںواں اُتے ، خواتین تے مرداں دی حیثیت دی نشاندہی کرنے دے لئی دستاویزات انتہائی ناکافی تے معمولی نيں۔
عام طور اُتے ، پہلے انسانی معاشراں تے مختلف قوماں تے نسلی گروہاں دا مطالعہ ممکن اے تے اس دا مطالعہ تے انہاں دا تجزیہ صرف دریافت شدہ کماں تے اوزاراں توں کيتا جاسکدا اے تے اس عرصے وچ انسانی زندگی دا کیہ بچا اے ، اس مدت وچ جو دس ہزار سال توں زیادہ عرصہ ہوسکدا اے ق م ، ایران دی آب و ہوا وچ تبدیلیاں آئیاں ۔ تے غار باز نے آہستہ آہستہ اپنے لئے اک مکان بنایا۔ اس دور وچ ، خاندانی مرکز قبائلی طاقت دا مرکز سی۔
کیونجے عورت ، گھر وچ تے گھر توں باہر ، زندگی دی ضروریات دی تیاری تے تکمیل وچ مرد دے نال تعاون کردی سی ، تے دوسری طرف ، اوہ فطری طور اُتے پنروتپادن تے بچے پیدا کرنے تے نسل دے تسلسل دے لئی ذمہ دار سی ، لہذا مرداں دے مقابلے وچ عورت دی اہمیت تے اہمیت اس نے طاقت دا توازن لبھ لیا تے خواتین دے فائدے وچ منتقل کردتا۔ کيتا ڈورنٹ اس دور دے بارے وچ لکھدا اے: "اس دور وچ ؛ ایہ اے ، زچگی دی مدت؛ حکمرانی دا حق؛ فیصلہ کرنے دا حق؛ خاندانی امور دے انتظام دا حق؛ تے کھانے دی تقسیم تے کیہ انسانی زندگی اُتے انحصار کردا اے۔ ایہ سب کچھ عورت دے ہتھ وچ سی۔ اوہ شخص جانوراں دا شکار کررہیا سی۔ تے جنگلات تے کھیتاں توں کھانا حاصل کيتا ، جو اس نے بادشاہ دی ماں نوں قبیلے دے ممبراں وچ بانٹنے دے لئی دتا سی۔
جسمانی طاقت وچ جو فرق اج کل مرداں تے عورتاں دے وچکار واضح اے اوہ اس مالا وچ اہم نئيں سی۔ جسمانی طاقت وچ ایہ فرق بعد وچ حالات زندگی تے ماحولیات دے لحاظ توں پایا گیا۔ اس دور وچ ، اونچائی تے جسمانی طاقت دے لحاظ توں خواتین نہ صرف مرداں توں کم سن۔ بلکہ ، ایہ فطرت دے لحاظ توں کافی طاقت ور سی ، جو طویل گھنٹےآں دے مشکل کماں دی صلاحیت رکھدا سی۔ "اور جدوں دشمن حملہ کريں گا تاں اوہ اپنے بچےآں ، قبیلے تے قبیلہ دی خاطر موت دا مقابلہ کريں گا۔"
ڈاکٹر گیرشمان ایران وچ پراگیتہاسک انساناں دے بارے وچ گفتگو کردے ہوئے؛ اوہ اس وقت دی قدیم تے قدیم رہتل دے ظہور وچ خواتین دے کردار دی گل کردے نيں تے لکھدے نيں: "اس قدیم معاشرے وچ ، خواتین نوں بھاری ذمہ داریاں تفویض کيتیاں گئیاں۔ "اس دے نتیجے وچ ، مرد تے عورت دے فرائض دے درمیان عدم توازن پیدا ہويا ، تے عورتاں مرداں توں برتر ہوگئياں ، تے مرداں دی نسبت خواتین دی قدر و اہمیت ودھدتی گئی۔"
ہاؤس گارڈ؛ کھانے دی تیاری تے کھانا پکانا؛ مٹی دے برتن بنانا؛ بچےآں دی دیکھ بھال نے عورت نوں مرد توں زیادہ ترجیح دتی تے اس نے قبائلی امور نوں اپنے کنٹرول وچ لے لیا۔ ايسے وقت ، خاندانی نسبت نوں عورت کہیا جاندا سی۔ مرداں اُتے عورتاں دے تسلط تے بالادستی دا ایہ آغاز ایران دے سطح مرتفع اُتے شاہی والدہ دے دور دے نال ہی شروع ہويا تے اوہی نظام جو ایران دے باشندےآں دی اک خصوصیت سی جو بعد وچ فاتح دے آریائی رسم و رواج وچ داخل ہوئی۔
معاشی تے معاشرتی قیادت دے علاوہ ، پادریاں دی حیثیت وی خواتین دے استحقاق وچوں اک سی ، تے ایرانی اپنے پڑوسیاں دی طرح ، وی دیوی دیوی دا مذہب رکھدے سن ، تے ایران دے مختلف حصےآں وچ ، دیوی دیوی دی پوجا عام سی۔ لورستان وچ دریافت ہونے والے بوہت سارے اوزار تے اشیاء وچوں اک ایسا مجسمہ برآمد ہويا اے جس وچ اک عورت دے پورے سر نوں دکھایا گیا اے۔ گیرشمان نے دسیا کہ ایہ عورت ایشیائی نسل دی دیوی سی ، جس دی پوجا ایشیاء مائنر توں سوسا تک کيتی جاندی سی ، تے ایہ کہ اناہیندا دیوی دی پوجا ، جو بعد وچ ایران وچ پھیلی سی ، ایتھے توں شروع ہوسکدی اے۔
چونکہ اک قدیم انسانی رہتل وچوں اک ایرانی سطح مرتفع دے مغرب وچ الہام رہتل اے ، لہذا الیم رہتل دے بارے وچ گل کرنا نامناسب نئيں اے۔ سوسا دی کھدائی تک ، الہام دی رہتل تے تاریخی پس منظر دے بارے وچ معلومات بوہت گھٹ سن۔ ڈائیلافووا ، ڈیمورگن تے ہور اورینٹلسٹ دی کوششاں دے نتیجے وچ ایلم دی تریخ تے رہتل دی کھوج تے احیاء ہويا۔ تقریبا four چار ہزار سال ق م وچ اک ایسی سرزمین جس وچ خوزستان شامل سی۔ لورستان؛ پہاڑ دے پِچھے؛ تے ایہ بختیاری پہاڑ نيں ، حکومتِ اِل grewم وچ ترقی تے ارتقا ہويا تے اقتدار وچ آگیا۔
عیلم دے عوام نے اپنی حکومت نوں آنشان یا انزان کہیا تے اس کیوفرم دا استعمال کيتا جس وچ تن سو علامدیاں سن تے ایہ سومری رسم الخط دی طرح سی۔ ملکہ الہام دا مجسمہ اس وقت دیاں عورتاں دی معاشرتی حیثیت دی نمائندگی کردا اے۔ ایہ مجسمہ ہن پیرس دے لوور میوزیم وچ اے۔ ماہرین آثار قدیمہ دے مطابق ، اس ملکہ نے کرمینشاہ تک ایلیم دے علاقے تے زگروز پہاڑاں وچ رہنے والے آریائی قبیلے اُتے حکمرانی کيتی ، تے کاشان "سیالک" دے آس پاس دریافت ہونے والے لوکاں تے تہذیباں دے قدیم ترین محلےآں وچوں اک اے۔ کھدائی تے دریافتاں نے مدراشی رہتل توں متعدد نمونے وی کھوئے نيں۔
کاشان دے علاقے سیالک وچ وڈی تعداد وچ تکلااں دی دریافت دے بعد ، ایہ واضح ہوجاندا اے کہ ایرانی خواتین ٹیکسٹائل دی صنعت وچ چار ہزار سال ق م وچ کم کردیاں سن۔ ہور ، وڈی تعداد وچ آرائشی اشیاء جداں ہار ، کڑا تے چھت orاں یا پھُلاں یا پتھراں توں بنی انگوٹھیاں دی دریافت دے نال ، جمالیات دا احساس اس وقت خواتین وچ بہت عام سی۔ ایران وچ ، کچی مٹی توں گھر بنانا عام سی ، تے دیواراں اُتے کندہ کاری خواتین کردیاں سن۔ قدیم کھدائی وچ ، عورتاں دے مجسمے بطور شہزادہ۔ ملکہ تے دیوی نوں دریافت کيتا گیا اے ، جو انہاں دناں خواتین دی معاشرتی حیثیت دی نمائندگی کردی اے۔
میڈیس دے وقت وچ ؛ عورت قبیل دی سربراہ ہونے دے نال نال جج وی بن گئی
ڈاکٹر گیرشمان دے مطابق ، آریائیاں دی ایران توں اچی امینیڈ مدت تک ہجرت توں لے کے خواتین دی معاشرتی تے قانونی حیثیت ؛ پہلے ہزار سالہ ق م دے آغاز وچ ؛ دو اہم تے غیر وابستہ واقعات رونما ہوئے جنہاں دا مغربی ایشیاء دی اقوام دی معاشرتی زندگی اُتے بہت اثر پيا۔ پہلی ہند ، یوروپی قبیلے دی ہندوستان ، ایران تے یورپ وچ نقل مکانی ، تے دوسرا شمالی تے مشرقی وسطی ایشیاء دے پہاڑاں توں لوہے دی دریافت تے استعمال ، جس وچ ایران دے شمال ، مشرق تے مغرب شامل نيں۔ ساڈے اس توں پہلے دے دور وچ ، آرین قبیلے دے دنیا دے دوسرے حصےآں وچ جانے دی تریخ۔
اس علاقے وچ اک آریائی ریس اے جس نے اپنی فکری تے روحانی طاقت نوں کئی بار دکھایا اے۔ ایران دے آریائی متعدد قبیلے تے قبیلےآں وچ بٹے سن ، انہاں وچ سب توں اہم مغرب وچ میڈیس تے جنوب وچ پارسی سن ۔ مشرقی ایران وچ پارتھی وی آریائی نسل دے سن ۔ میڈیاں دے میسوپوٹیمیا دی جدید رہتل توں گہرے تعلقات سن تے انہاں دی سبھیاچار تے رہتل جنوبی روس تے ترکمانستان تک پھیلی ہوئی سی۔
سو سال پہلے تک ، یونانی مورخین دیاں تحریراں دے علاوہ اس ماد ofے دی تریخ لکھنے دے لئی کچھ نئيں لکھیا گیا سی۔ لیکن اک صدی دے دوران ، آثار قدیمہ دے ماہرین دی کاوشاں دے نتیجے وچ ، ہزاراں تحریری دستاویزات تے قیمتی تاریخی نوادرات دی کھدائی ہوچکی اے۔ اگرچہ انہاں کماں دا براہ راست تعلق میڈیسن دی تریخ توں نئيں اے تے اوہ بابل ، اشام تے نیڑےی وسطی دے ہور ملکاں دی کہانی سناتے نيں ، لیکن اس دے باوجود کم و بیش میڈیس دی تریخ نوں واضح کرنے اُتے اثر پيا۔ کیونجے مادیاں دا واحد آریہ قبیلہ سی ، جو اسور دی عظیم سلطنت دے اتحاد دے سائے وچ ، ہمیشہ دے لئی شکست کھا گیا تے زمین دے چہرے نوں مٹا دتا ، بوہت سارے قبیلے تے قبیلےآں نوں انہاں دی قید توں آزاد کرایا۔
مغربی ایران وچ میڈیس دے قیام دے بعد ، شاہی مادر حکومت نے آہستہ آہستہ پدرانہ حکومت نوں راستہ اختیار کيتا۔ اُتے ، زرعی سرگرمیاں خواتین دے نال سن۔ تے مرداں نے خواتین اُتے خصوصی توجہ دتی۔ میڈیس دے بعد ، ایہ اچیمینیڈ خاندان تے فارسیاں دی باری اے ، جس دا بانی سائرس عظیم اے۔ جداں کہ سانوں معلوم اے ؛ ملکہ مینڈانا ، سائرس دی والدہ تے آستائیجز دی بیٹی۔ میڈیس دے آخری بادشاہ نے اپنے بیٹے سائرس نوں اقتدار دی منتقلی اُتے ناقابل تردید اثر ڈالیا۔
میڈیس دے وقت وچ ؛ عورت قبیلہ دی سربراہی دے نال نال جج وی بن گئی۔ امپیریائی ماں نظام دی باقیات حالے باقی سن۔ڈیگونوف نے مدین تریخ وچ لکھیا اے کہ شاہی دور مدین خاندان دے ختم ہونے دے نال ہی ختم ہويا تے اچیمینیڈ حکمرانی وچ مرداں تے عورتاں نوں مساوی حقوق حاصل سن ۔ ڈیاگونوف دے مطابق؛ کہ اس نے کتزیاس دا حوالہ کھولیا۔ یونانی مورخ نے حوالہ دتا۔ بادشاہ دی بیٹی تے داماد قانونی طور اُتے مدین حکمرانی وچ اس دی بادشاہی دا وارث ہوسکدے نيں۔ مدین معاشرے وچ ، جدوں پدرانہ نظام نے ماں دی سلطنت دی جگہ لئی۔ خاندان وچ عورت دی معاشرتی حیثیت تے حقوق محفوظ رہے۔ صرف اک حد تک عورت دا غیر معمولی اختیار کم ہويا۔
ماہرین آثار قدیمہ دے مطابق خواتین دے لباس دا مواد مرداں دے لباس توں قدرے مختلف سی تے انہاں وچ حجاب نئيں سی۔ جداں کہ اُتے ذکر کيتا گیا اے ؛ بادشاہ دی بیٹی تے داماد اس دے تخت دا وارث ہوسکدے نيں۔ کیونجے آستائک دا بیٹا نئيں سی۔ مدین بادشاہت قانونی طور اُتے شہزادہ مندانا دا حق سی۔ تے ایہ ، جداں کہ کہیا گیا اے۔ ایہ سائرس نوں اقتدار منتقل کرنے وچ کارآمد سی۔ مینڈانا نے فارسی اسکولاں تے گروہاں دی بنیاد رکھی جس وچ سائرس جداں ہی عمر دے بوہت سارے فارسی لڑکے سن ۔ شوٹنگ؛ اوہ یا تاں گھوڑےآں تے جنگ کيتی تکنیک اُتے سوار سن ۔
اس دے علاوہ ، مینڈانا نے سائرس نوں سکھایا کہ کیہ صحیح اے تے کیہ غلط۔ شاید سائرس نوں اپنی ماں مینڈانا دے لئی غیر معمولی احترام سی۔ اوہ گزر گیا تے ایہ انصاف سی کہ اس نے اس توں سبق سکھیا سی۔ پلوٹارک دے مطابق ، سائرس دی آسٹائیجس اُتے فتح دا سب توں اہم عنصر خواتین سن۔ یقینی طور اُتے اجرت دی تعلیمات جو مرداں تے عورتاں دے نال اک جداں سلوک کردی نيں۔ تے انہاں وچ کوئی فرق نئيں اے۔ اس دا قدیم ایران وچ خواتین دی حیثیت تے شخصیت دے فروغ اُتے ناقابل تردید اثر پيا۔ وچ زرتشت دا مذہب ؛ ہر انسان جس دے پاس علم تے نیکی اے۔ ایہ قابل احترام اے۔
زرتشترین عقائد دے مطابق؛ احرامزدہ دی مرضی توں تخلیق دے آغاز وچ ؛ اکتوبر وچ ، دو رگڑ دے ڈنڈے زمین توں الجھے ہوئے طریقے توں ابھرے ، تے ایہ پودا آہستہ آہستہ اک پودے توں دو انساناں وچ بدل گیا جو قد تے چہرے دی طرح سن ۔ اک مرد اے تے دوسری عورت اے۔ مادہ نوں "مشینیہ" کہیا گیا اے۔ کتاب "بندش" ، باب 15 وچ ، بیان کيتا گیا اے:
تو اس نے انہاں توں کہیا کہ آپ دنیا دے لوکاں دے والدین نيں۔ ميں نے آپ نوں صاف تے کامل بنایا اے۔ اچھے خیالات ، لفظاں تے عمل دونے استعمال کرن۔ تے عدالت دی عبادت نہ کرو۔ تب مشیع تے مشیانہ اپنی جگہ توں اٹھے ، تے اپنے آپ نوں دھوئے ، تے سب توں پہلی گل ایہ سی کہ احرام زدہ ہی اے۔ اوہ چاند ، سورج ، ستارے ، آسمان ، پانی ، مٹی تے زندہ درختاں دا خالق اے۔
جے مشاہدہ کيتا گیا؛ مزدیسی مذہب وچ ، جس اُتے زرتشت دے عقائد مبنی نيں ، مرد تے عورتاں دونے اک ہی جڑ توں ارتقا کردے نيں ، اک نال زمین توں اٹھدے نيں ، تے یکساں طور اُتے بڑھدے نيں ، تے احورمزدا ان توں غیر مساوی تے اک ہی بولی وچ گل کردے نيں ، تے انہاں نوں اک ہی حکم دیندے نيں۔ تیز کردا اے۔ احرامزدہ دی یکجہتی نوں تسلیم کرنے دے بعد ، اوہ جو لفظاں بولدے نيں اوہ ایہ نيں ، "ہم وچوں ہر اک نوں دوسرے نوں خوشی ، حوصلہ افزائی ، محبت تے دوستی فراہم کرنی چاہیدا۔" اس بیان توں ایہ معلوم ہُندا اے کہ زرتشت دے مذہب وچ ، نہ تاں مرد تے نہ ہی عورت اک دوسرے توں برتر نيں ، تے تخلیق دے لحاظ توں ایہ دونے برابر نيں۔ زرتشت پسندی وچ ، عورت دا کردار دنیا دے آغاز وچ نہ صرف مرد دے برابر ہُندا اے ، بلکہ آخر وچ مرد دے برابر وی ہُندا اے۔
زرتشت مذہبی عقائد دے مطابق ، جدوں مشرقی ایران تے جھیل ہمون دے آس کولوں وعدہ خلافی نجات دہندہ "سوشینت" ظاہر ہوئے گا ، تاں ایران بھر توں خالص تے مذہبی لوک اس وچ شامل ہون گے۔ انہاں وچوں تیس ہزار نيں جنہاں وچوں ادھے مرد تے باقی ادھے خواتین ہون گے۔ضروریت وچ خواتین دی حیثیت دی عظمت نوں ایتھے توں دیکھیا جاسکدا اے۔ اے ایمشاسپینڈ دے تن مرد نيں۔
- ) بہمن یا وہمان یا وہومان جس دا مطلب کامل حکمت اے
- ) آرڈیبیشت یا اشویشتا ، جس دا مطلب اے آرڈر تے بہترین سچائی ، معمول ، تخلیق دا قانون تے نظم۔
- ) شہریار یا کھشٹرویری ، جس دا مطلب اے اپنے آپ اُتے حکمرانی ، خود اُتے قابو رکھنا ، تے آسمانی شہزادہ۔
- ) ایسفینڈ یا سیپندرزماد ، جو زمین اُتے محبت ، پیار ، عقیدے تے مؤکل دا مظہر اے۔
- ) خرداد یا اروتات ، جو کمال دا اک آریھ اے۔ خوشی تے خوشی تے پانی دے سپرد
- ) امرد یا امرت جو امر تے لافانی دا مظہر اے۔ ہور ، زیراسٹریائی مذاہب دے کچھ دیوتا جو ایمشا اسپینڈن (ایمشاسپینڈ مالیک تے خدا فرشتہ) توں کم درجے وچ نيں ، نسائی ضمیر رکھدے نيں۔ مثال دے طور اُتے ، چوتھی صبح سویرے کسی شخص دی موت دے بعد۔ چنوٹ پل دے سر پر؛ مہر ، سورش ، تے راشان مرحوم توں اس دے اعمال دے بارے وچ پُچھدے نيں۔ مہر اعزاز تے سروش ازاد مرد دیوتا نيں۔ تے راشن اعزاد اک خاتون خدا نيں۔ ہور دین دا معبود ، جس دا مطلب ضمیر تے دین اے۔ راشن اعزاد دے نال تعاون کردا اے۔
گاڈ چیستا ، جس دا مطلب اے علم تے حکمت ، نسائی وی اے۔ زاراتھسٹرا نے اس خدا توں متعدد بار مدد طلب کيتی اے۔ اک ہور خاتون دیوی عاشی نيں ، جو بخشش تے راحت دی فرشتہ نيں۔ تے گرتاں وچ زاراتھسٹرا نے انہاں دی تعریف کيتی اے: "دنیا نے خدا دی عبادت دا طریقہ اس توں لیا تے شیطان نے رخصتی دا راستہ چن لیا۔" وچ قدیم ایران، پارسیاں جسمانی تے جنسی ضرورتاں نوں پورا کرنے دے لئی صرف دی شادی انجام نئيں دتا. بلکہ ، انہاں دا اک عمدہ تے ترقی پسندانہ مقصد سی تے اس دے لئی مثالی سی۔ ایہ مقصد روحانی ترقی تے برائی اُتے بھلائی دی حتمی فتح دے لئی ذرائع فراہم کرنا سی۔
زاراتھسٹرا دی تعلیمات انساناں نوں اعلیٰ روحانی درجات دی رہنمائی کردیاں نيں ، یعنی سشینت دے ظہور تے برائی اُتے بھلائی دی فتح مہیا کرنے تے تیز کرنے دے لئی۔ شادی دا مقصد اس عظیم روحانی تحریک وچ حصہ لینا اے جس دا وعدہ اکثر الہی مذاہب وچ بنی نوع انسان توں کيتا گیا اے۔ زرتشت پسندی وچ شادی اک مقدس تے قابل تعریف عمل اے جو کسی وی ذلت ، امتیازی سلوک تے عدم مساوات توں دور اے۔ گیگر دے مطابق ، زرتشتی مذہب وچ عورت دی قانونی حیثیت تے اس دے مرد دے نال اس دی مساوات دی اک خصوصیت ایہ اے کہ ، اک مرد دی حیثیت توں ، شادی دے بعد ، اس دا ناں "نمان پیٹی" رکھیا گیا سی ، یعنی گھر دی آقا تے دیوی؛ اس شادی نوں شادی توں وی "نیموپیندی" دا ناں دتا گیا سی ، یعنی گھر دی روشنی تے روشنی ، دوسرے لفظاں وچ ، اوہ آدمی گھر دی دیوی سی تے عورت گھریلو خاتون سی۔
اس عظیم جرمن سائنس دان دے لفظاں وچ ؛ تے "مشرقی ایرانی رہتل" نامی کتاب دی مصنف ، اک عورت شادی دے بعد اپنے شوہر دی لکیر وچ سی۔ جائیداد یا اس دے مضامین دی لکیر وچ ننيں۔ دوسرے لفظاں وچ ، عورت مرد دی غلام نئيں سی ، بلکہ اک بیوی ، ہمدرد تے مرد دی ساتھی سی ، تے اوہ تمام حقوق وچ مرد دے برابر سی تے تمام معاملات وچ اس دے نال شریک سی۔ "ڈینش دے عظیم مستشرقین دا کہنا اے کہ" قدیم ایران وچ خواتین دے نال مرداں دا رویہ شائستہ سی۔ خواتین نے نجی تے معاشرتی زندگی وچ مکمل آزادی حاصل کيتی۔
شادی وچ آزادی دے بارے وچ اس توں زیادہ دستاویزی تے جائز کوئی گل نئيں اے کہ اس دی خود توں اپنی چھوٹی بیٹی پرچوسٹا دے نال زاراتھسٹرا دے طرز عمل توں کيتا جائے۔ زاراتھسٹرا اپنی چھوٹی بیٹی پرچیستا توں کہندے نيں: "پرچوسٹا ميں نے جماسب دا انتخاب کيتا ، جو آپ دی بیوی دے لئی سائنس دا آدمی (گوشتسب دا وزیر تے اس وقت دے ماہر فلکیات) سی۔ اپنی مقدس حکمت توں مشورہ کرن تے دیکھو کہ کیہ آپ اسنوں اپنی اہلیہ دے قابل سمجھدے نيں یا ننيں۔ گتھاں دی آیت نمبر 5 وچ ، زرتھوسترا نے تمام نو عمر لڑکےآں تے لڑکیوں نوں مخاطب کردے ہوئے کہیا ، "اے بہواں تے بہواں ، ہن وچ توانوں تعلیم دواں گا تے توانوں آگاہ کراں گا ، میری نصیحت نوں یاد رکھے گا ، تے خوشگوار زندگی دے حصول دے لئی میرے مشورے اُتے عمل کرے گا۔"
"آپ وچوں ہر اک نوں شادی ، محبت ، پاکیزگی تے اچھائی وچ اک دوسرے توں پہلے ہونا چاہیدا ، کیوں کہ صرف ايسے طرح خوشی توں بھر پور زندگی حاصل کيتی جاسکدی اے۔" جداں کہ اسيں دیکھدے نيں ، متقی مرداں تے عورتاں دی زندگیاں وچ انہاں نوں یکساں خطاب کيتا جاندا اے۔ موت دے بعد ، راون تے فوروہر دوناں نوں اک ہی سلام بھیجیا جاندا اے۔
یاشتاں وچ ایہ بیان کيتا گیا اے: "فورا ، اسيں تمام اچھے مرداں تے عورتاں دی تعریف کردے نيں۔ یاسنیا کے باب 38 وچ بیان کيتا گیا اے: "اے احورمزدا ، اسيں اس سرزمین دیاں عورتاں تے انہاں خواتین دی تعریف کردے نيں جنہاں دی دین حق تے نیکی اے۔" اپریل وچ ؛ کون سب توں لمبی Yasht اے ایوستا ؛ اوہی سلام دنیا دے اچھے مرد تے خواتین فوروہر نوں بھیجیا گیا اے۔
زرتشترین عورت نوں ظہور آثار دی ظہور دی پہلی صدی وچ تے اچیمینیڈ دور دے دوران وی سب توں زیادہ عبور کرنے والے حقوق حاصل سن ، تے ایہ اک انتہائی شاندار تاریخی ادوار وچوں گزر رہی اے۔ جداں کہ ذکر کيتا گیا اے ، کامل مثال منڈانا سی ، جو سائرس دی ماں سی۔ ایہ کہ سائرس نوں کئی بار اس اُتے فخر رہیا اے تے اتوسا ورگی خواتین دی موجودگی۔ پینتھیون؛ Roxana؛ آرٹیمیس؛ وغیرہ اس دور وچ ایرانی خواتین دی فعال موجودگی دا اک خاکہ اے تے اس دور وچ خواتین دی جامع شرکت اہم اے۔
پرسپولیس وچ آثار قدیمہ دی کھدائیاں نے ایسی گولیاں کھولی نيں جنہاں توں پتہ چلدا اے کہ بہت ساریاں خواتین ، مرداں دی طرح ، پرسیپولس دی تعمیر وچ حصہ لیندی نيں ، تے جنسی حقوق تے فائدے ، جداں روٹی تے شراب وغیرہ۔ مرداں دے مطابق موصول ہويا اے۔ ہن ایہ گولیاں دنیا بھر دے عجائب گھراں وچ ضبط ہوگئياں۔
قدیم انسانی تہذیباں وچوں اک ایرانی سطح مرتفع دے مغرب وچ الہام رہتل اے
اچیمینیڈس دی شکست دے بعد ، ایرانی خاتون دی معاشرتی حیثیت بدلی تے تھلے دی طرف گامزن ہوگئی۔ کیونجے سیلکیڈس دے زمانے وچ ؛ بہت ساری یونانی خواتین تے لڑکیاں ایران وچ رہدیاں سن۔ تے اس لئی کہ یونان وچ خواتین نوں مرداں دے نال مساوی حقوق حاصل نئيں سن ۔ لہذا ، اس نے ایرانی خواتین دی صورتحال تے تقدیر نوں وی متاثر کيتا۔ اسيں جاندے نيں کہ زرتشت پسندی وچ ، شادی نکاح اُتے مبنی اے کسی وی زرتشتی شخص نوں بیوی رکھنے دا حق نئيں اے۔ کسی تے عورت دا انتخاب کرنے دتیاں لیکن انہاں وچوں بہت ساریاں یونانی خواتین تے لڑکیاں ایرانی مرداں دی مالکن بن گئياں ، جس نے یقینا ایرانی کنبہ دیاں بنیاداں کمزور کردتیاں
انہاں وچوں کچھ خواتین دی ایرانی مرداں دے نال طویل المیعاد شادی سی ، تے دوسرےآں دی ایرانی مرداں دے نال کھلے عام تعلقات سن ۔ پارتھیائی دور دے دوران ، اگرچہ ایرانی خاتون دی حیثیت نوں کسی حد تک مضبوط کيتا گیا سی۔ اُتے ، سیلجوک حکمرانی تے اس دے اثرات تے ہیلینزم دے اثر و رسوخ نے انہاں دا اثر ڈالیا۔ دوسری طرف ، پارٹیان یا پارٹیان دور دے دوران ، پرتھین دی سرزمین دی وسعت دی وجہ توں ، وکھ وکھ قبیلے ، نسلاں تے اقوام وسیع پارٹین سلطنت وچ رہندے سن ، ہر اک اپنے اپنے رواج تے روایات دے حامل سی ، تے فطری طور اُتے ایہ تبدیلی ایرانی خواتین تے کنبے دے حالات وچ موثر سی۔
دوران ساسانیاں، زرتشت دے دین نوں اس دی اصل اہمیت دوبارہ حاصل تے حکومت دا نظام اک شاہی عالم دی طرف توں حکومت کر رہیا سی جب؛ اک ایرانی خاتون نے زرتشت مذہب دی تعلیمات دے تحت اک بار فیر حقوق تے مراعات حاصل کيتیاں ۔ دارسانستادٹر دے مطابق ، ساسانیڈ دور؛ نہ صرف ایرانی تریخ دے لحاظ سے؛ ایہ پوری دنیا دے لئی اہم اے۔ اردشیر بابکان دے ریکارڈ دے مطابق ، ساسانیڈ دے کم دے آغاز ہی توں ہی اس خاتون کردار دا احترام کيتا گیا سی۔ تے کوئی وی ، ایتھے تک کہ بادشاہ وی ، اپنی مرضی توں عورت نوں ہراساں نئيں کرسکدا سی۔
اس دور دیاں گولیاں تے دستاویزات دے مطابق ، ساسانیڈ دور وچ خواتین نوں اک خاص مقام حاصل سی۔ شاپور دوم دی والدہ تقریبا ویہہ سال تک ، شاپور دی پیدائش توں پہلے ہی جدوں تک اوہ قانونی نمو دی عمر تک نہ پہنچاں۔ اس نے ملک دے امور دا انتظام وڈے کاہناں دے نال کيتا۔ آذربائڈ دے خط وچ ، مہر ایسپند اپنے بیٹے توں کہندے نيں: "جے آپ دا بچہ اے تو۔ "چاہے کوئی لڑکی ہوئے یا لڑکا ، اسنوں پرائمری اسکول بھیجاں تاکہ اوہ حکمت اورعلم دی روشنی توں آراستہ ہوئے تے اچھی زندگی گزار سکے۔"
زرتشت پسندی وچ ، خواتین مذہبی لحاظ توں زوٹ دی سطح اُتے جاسکدی نيں۔ اس دے لئی یقینی طور اُتے ضروری دینی علوم سیکھنے دی ضرورت سی۔ "متیکان ہر پراسیکیوٹرز" وچ کہیا گیا اے کہ اک دن متعدد خواتین اک اعلیٰ جج دی راہ اختیار کردی نيں۔ تے اوہ اس توں سوالات کردے نيں۔ جج اک سوال دے سوا سب دا جواب دے گا۔ فورا. خواتین وچوں اک کہندی اے کہ اس سوال دا جواب کسی کتاب دے صفحے اُتے اے۔
اس توں پتہ چلدا اے کہ ساسانیڈ دور وچ ، خواتین قانونی معاملات وچ وی گھری ہوئیاں سن۔ بارتھلمیو ، مشہور جرمن اورینٹلسٹ ، جنھاں نے "سسانیڈ ٹائمز وچ خواتین دے حقوق" کتاب لکھی سی۔ اس دے مندرجات دے مطابق؛ بیٹی اپنے شوہر دا انتخاب کرنے وچ آزاد سی تے اسنوں اس شخص نوں قبول کرنے دی پابند نئيں سی جو اس دے والد نے اس دی بیوی دے طور اُتے اس دا ارادہ کيتا سی ، تے باپ نوں اسنوں اس دی میراث توں محروم کرنے دا کوئی حق نئيں سی۔ یا اس دے لئی اک ہور سزا اے۔
میتھیو ہرز پراسیکیوٹرز دے باب 19 ، پیراگراف 3 تے 4 وچ لکھیا اے ، "لڑکیاں انہاں دی رضامندی دے بغیر کسی مرد نال شادی نئيں کرسکدی نيں۔ ايسے کتاب دے باب 28 دے پیراگراف 29 وچ لکھیا اے: "لڑکے تے لڑکیاں شادی دے بعد اپنے مردہ والدین دے قرضےآں تے قرضےآں دی ادائیگی وچ حصہ لیندی نيں"؛ تے اس فتویٰ توں اندازہ ہُندا اے کہ لڑکیاں نہ صرف حقوق دی بلکہ فرائض تے ذمہ داریاں وچ وی خاندان دے بیٹے دی صف وچ شامل نيں۔ خاندانی قانون نے اس شخص نوں کنبہ دی نگرانی دا حق قائم کيتا ، تے اس شخص دا فرض سی کہ اوہ اپنی بیوی بچےآں دے نال حسن سلوک تے حسن سلوک کرے۔
والدین تے بچےآں نے اک دوسرے دے لئی ذمہ داری شیئر کيتی۔ جے کسی نے اپنی جائیداد غیراں نوں دے دتی تے اس دے قانونی ورثاء توں محروم ہوئے۔ ایہ قانونی نئيں سی۔ تے نافذ نئيں کيتا گیا۔ والد دی وفات دے بعد ، کنبہ نوں والدہ دے نال والدین دا حق حاصل سی۔ تے کنبہ دے سربراہ نوں اس دے سپرد کيتا گیا سی۔ جے فریقین دے وچکار طلاق یا علیحدگی ہو؛ عورت جہیز دا دعوی کر سکدی اے۔ تے جدوں تک کہ شوہر نے اپنایا نہ تے اس دی اپنی کوئی آمدنی نہ ہوئے۔ ڈرائیور نوں لازم اے کہ اوہ اپنا خفیہ وی ادا کرے۔
"میتکان ہرزر دادسٹانی" نامی کتاب اُتے مبنی بارتھولومیو لکھدا اے ، "اس خاندان دے والد دی وفات دے بعد ساسانیڈ قانون وچ وراثت دی تقسیم اس طرح سی کہ عورتاں تے بیٹےآں وچ ہر اک دا وراثت وچ یکساں حصہ سی۔" لڑکیاں جے شادی شدہ نيں تے والد دے گھر توں شوہر دے گھر ادھے جہیز لے چکيتیاں نيں۔ ورنہ اوہ بھائیاں دے حساب توں میراث پاندے۔ ایوستین قانون
- دے مطابق ) اس عورت نوں ملکیت دا حق سی تے اوہ اپنی جائداد دا آزادانہ انتظام کر سکدی سی۔
- ) اک عورت اپنے بچےآں دی نگہداشت یا سرپرست ہوسکدی اے۔
- ) قانون دے مطابق بیوی اُتے شوہر دے ذریعہ مقدمہ چلایا جاسکدا سی۔ تے اس دے ناں اُتے معاملات سنبھالاں (شوہر دی بیماری دی صورت وچ
- ) بیوی پراسیکیوٹر نوں اپنے بدسلوکی تے بدسلوکی کرنے والے شوہر دے بارے وچ شکایت کر سکدی سی تے اس توں سزا طلب کرسکدی اے۔
- ) شوہر نوں بیوی دی اجازت دے بغیر اپنی بیٹی نال شادی کرنے دا کوئی حق نئيں اے۔
- ) عدالت وچ خاتون دی گواہی قبول ہوگئی۔
- ) عورت ثالثی یا وکیل ہوسکدی اے۔
- ) اک عورت آتش گزار ہوسکدی اے تے اپنی تمام جائداد وصیت کر سکدی اے۔
ایوستا وچ وی لڑکی تے لڑدے ميں تعلیم دے معاملے وچ کوئی فرق نئيں اے ، تے ہاسپرم ناساک وچ ایہ بیان کيتا گیا اے: "احورما زدہ نوں ووٹ دو۔ آہستہ (اس توں کوئی فرق نئيں پڑدا جے ایہ لڑکی اے یا لڑکا)۔
جداں کہ اسيں دیکھدے نيں کہ کاہح ، روسٹم ، اسفنڈیار ، سیاوش ، سہراب تے کیخوسرو جداں عظیم انساناں دے واقعاندی تے مہاکاوی مناظر وچ ، فرینک ، سندخت ، گارڈافرید ، رودابہ ، تہمینہ ، کٹائیون ، فارنگی تے ورگی عقلمند خواتین دے نال۔ کوردیہ ، پورندخت ، ارمیڈوخت ، وغیرہ… سانوں سامنا اے کہ اس نے کیسٹ ، فراسٹ ، دانشمندی تے حل دے نال بہت عمدہ تے تخلیقی کم کيتا اے۔ تے بعض اوقات اوہ مرداں دے لئی اک روشنی دا کم وی بن چکے نيں۔ فردوسی نے شاہنامہ وچ کیہ اہتمام کيتا اے۔ ایہ شاعرانہ تخیل نئيں اے۔
بلکہ ایران دی قدیم تریخ دی اوہ ساری روایات تے خبراں نيں جو دل توں محفوظ یا تحریر کيتی گئیاں نيں تے آخر کار فردوسی تک پہنچی۔ تے اس عظیم مہاکاوی شاعر ، کسی حدود تے غلط فیصلے تے قلیل نظریے دے باوجود جو تیسری تے چوتھی صدی ہجری وچ عام خواتین یا قابل تعریف حکمت تے اعتماد توں متعلق ، دے بارے وچ ، اوہی خبراں تے روایات موصول ہوئے تے قدیم عورت دے بارے وچ سندے نيں تے ایہ اس زمانے وچ ایرانی خواتین دے اعزاز تے اہمیت دا اک چارٹ اے۔ شاعری دی بولی وچ تلاوت ؛ تے خواتین دا معاشرتی کردار تے مقام جدوں اوہ اسلام توں پہلے دے ایران وچ سن ۔ متعارف کرایا اے ۔