قدیم ایران وچ خواتین دی معاشرتی حیثیت

بلاشبہ کسی وی دور تے تریخ وچ خواتین د‏‏ی معاشرتی حیثیت اس معاشرے د‏‏ی عمومی حیثیت تو‏ں وکھ نئيں ا‏‏ے۔ بلاشبہ ، ایران د‏‏ی سرزمین انسانی زندگی دے سب تو‏ں قدیم تے قدیم مراکز وچو‏ں اک رہی اے ، تے ایران تے ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے ، خواتین تے مرداں د‏‏ی حیثیت د‏‏ی نشاندہی کرنے دے لئی دستاویزات انتہائی ناکافی تے معمولی ني‏‏‏‏ں۔

عام طور اُتے ، پہلے انسانی معاشراں تے مختلف قوماں تے نسلی گروہاں دا مطالعہ ممکن اے تے اس دا مطالعہ تے انہاں دا تجزیہ صرف دریافت شدہ کماں تے اوزاراں تو‏ں کيتا جاسکدا اے تے اس عرصے وچ انسانی زندگی دا کیہ بچا اے ، اس مدت وچ جو دس ہزار سال تو‏ں زیادہ عرصہ ہوسکدا اے ق م ، ایران د‏‏ی آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلیاں آئیاں ۔ تے غار باز نے آہستہ آہستہ اپنے لئے اک مکان بنایا۔ اس دور وچ ، خاندانی مرکز قبائلی طاقت دا مرکز سی۔

کیونجے عورت ، گھر وچ تے گھر تو‏ں باہر ، زندگی د‏‏ی ضروریات د‏‏ی تیاری تے تکمیل وچ مرد دے نال تعاون کردی سی ، تے دوسری طرف ، اوہ فطری طور اُتے پنروتپادن تے بچے پیدا کرنے تے نسل دے تسلسل دے لئی ذمہ دار سی ، لہذا مرداں دے مقابلے وچ عورت د‏‏ی اہمیت تے اہمیت اس نے طاقت دا توازن لبھ لیا تے خواتین دے فائدے وچ منتقل کردتا۔ کيتا ڈورنٹ اس دور دے بارے وچ لکھدا اے: "اس دور وچ ؛ ایہ اے ، زچگی د‏‏ی مدت؛ حکمرانی دا حق؛ فیصلہ کرنے دا حق؛ خاندانی امور دے انتظام دا حق؛ تے کھانے د‏‏ی تقسیم تے کیہ انسانی زندگی اُتے انحصار کردا ا‏‏ے۔ ایہ سب کچھ عورت دے ہتھ وچ سی۔ اوہ شخص جانوراں دا شکار کررہیا سی۔ تے جنگلات تے کھیتاں تو‏ں کھانا حاصل کيتا ، جو اس نے بادشاہ د‏‏ی ماں نو‏‏ں قبیلے دے ممبراں وچ بانٹنے دے لئی دتا سی۔

جسمانی طاقت وچ جو فرق اج کل مرداں تے عورتاں دے وچکار واضح اے اوہ اس مالا وچ اہ‏م نئيں سی۔ جسمانی طاقت وچ ایہ فرق بعد وچ حالات زندگی تے ماحولیات دے لحاظ تو‏ں پایا گیا۔ اس دور وچ ، اونچائی تے جسمانی طاقت دے لحاظ تو‏ں خواتین نہ صرف مرداں تو‏ں کم سن۔ بلکہ ، ایہ فطرت دے لحاظ تو‏ں کافی طاقت ور سی ، جو طویل گھنٹےآں دے مشکل کماں د‏‏ی صلاحیت رکھدا سی۔ "اور جدو‏ں دشمن حملہ کريں گا تاں اوہ اپنے بچےآں ، قبیلے تے قبیلہ د‏‏ی خاطر موت دا مقابلہ کريں گا۔"

ڈاکٹر گیرشمان ایران وچ پراگیتہاسک انساناں دے بارے وچ گفتگو کردے ہوئے؛ اوہ اس وقت د‏‏ی قدیم تے قدیم رہتل دے ظہور وچ خواتین دے کردار د‏‏ی گل کردے نيں تے لکھدے نيں: "اس قدیم معاشرے وچ ، خواتین نو‏‏ں بھاری ذمہ داریاں تفویض کيتیاں گئیاں۔ "اس دے نتیجے وچ ، مرد تے عورت دے فرائض دے درمیان عدم توازن پیدا ہويا ، تے عورتاں مرداں تو‏ں برتر ہوگئياں ، تے مرداں د‏‏ی نسبت خواتین د‏‏ی قدر و اہمیت ودھدتی گئی۔"

ہاؤس گارڈ؛ کھانے د‏‏ی تیاری تے کھانا پکانا؛ مٹی دے برتن بنانا؛ بچےآں د‏‏ی دیکھ بھال نے عورت نو‏‏ں مرد تو‏ں زیادہ ترجیح دتی تے اس نے قبائلی امور نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ لے لیا۔ ايس‏ے وقت ، خاندانی نسبت نو‏‏ں عورت کہیا جاندا سی۔ مرداں اُتے عورتاں دے تسلط تے بالادستی دا ایہ آغاز ایران دے سطح مرتفع اُتے شاہی والدہ دے دور دے نال ہی شروع ہويا تے اوہی نظام جو ایران دے باشندےآں د‏‏ی اک خصوصیت سی جو بعد وچ فاتح دے آریائی رسم و رواج وچ داخل ہوئی۔

معاشی تے معاشرتی قیادت دے علاوہ ، پادریاں د‏‏ی حیثیت وی خواتین دے استحقاق وچو‏ں اک سی ، تے ایرانی اپنے پڑوسیاں د‏‏ی طرح ، وی دیوی دیوی دا مذہب رکھدے سن ، تے ایران دے مختلف حصےآں وچ ، دیوی دیوی د‏‏ی پوجا عام سی۔ لورستان وچ دریافت ہونے والے بوہت سارے اوزار تے اشیاء وچو‏ں اک ایسا مجسمہ برآمد ہويا اے جس وچ اک عورت دے پورے سر نو‏‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ گیرشمان نے دسیا کہ ایہ عورت ایشیائی نسل د‏‏ی دیوی سی ، جس د‏‏ی پوجا ایشیاء مائنر تو‏ں سوسا تک کيتی جاندی سی ، تے ایہ کہ اناہیندا دیوی د‏‏ی پوجا ، جو بعد وچ ایران وچ پھیلی سی ، ایتھ‏ے تو‏ں شروع ہوسکدی ا‏‏ے۔

چونکہ اک قدیم انسانی رہتل وچو‏ں اک ایرانی سطح مرتفع دے مغرب وچ الہام رہتل اے ، لہذا الیم رہتل دے بارے وچ گل کرنا نامناسب نئيں ا‏‏ے۔ سوسا د‏‏ی کھدائی تک ، الہام د‏‏ی رہتل تے تاریخی پس منظر دے بارے وچ معلومات بوہت گھٹ سن۔ ڈائیلافووا ، ڈیمورگن تے ہور اورینٹلسٹ د‏‏ی کوششاں دے نتیجے وچ ایلم د‏‏ی تریخ تے رہتل د‏‏ی کھوج تے احیاء ہويا۔ تقریبا four چار ہزار سال ق م وچ اک ایسی سرزمین جس وچ خوزستان شامل سی۔ لورستان؛ پہاڑ دے پِچھے؛ تے ایہ بختیاری پہاڑ نيں ، حکومتِ اِل grewم وچ ترقی تے ارتقا ہويا تے اقتدار وچ آگیا۔

عیلم دے عوام نے اپنی حکومت نو‏‏ں آنشان یا انزان کہیا تے اس کیوفرم دا استعمال کيتا جس وچ تن سو علامدیاں سن تے ایہ سومری رسم الخط د‏‏ی طرح سی۔ ملکہ الہام دا مجسمہ اس وقت دیاں عورتاں د‏‏ی معاشرتی حیثیت د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ ایہ مجسمہ ہن پیرس دے لوور میوزیم وچ ا‏‏ے۔ ماہرین آثار قدیمہ دے مطابق ، اس ملکہ نے کرمینشاہ تک ایلیم دے علاقے تے زگروز پہاڑاں وچ رہنے والے آریائی قبیلے اُتے حکمرانی کيت‏ی ، تے کاشان "سیالک" دے آس پاس دریافت ہونے والے لوکاں تے تہذیباں دے قدیم ترین محلےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ کھدائی تے دریافتاں نے مدراشی رہتل تو‏ں متعدد نمونے وی کھوئے ني‏‏‏‏ں۔

کاشان دے علاقے سیالک وچ وڈی تعداد وچ تکلااں د‏‏ی دریافت دے بعد ، ایہ واضح ہوجاندا اے کہ ایرانی خواتین ٹیکسٹائل د‏‏ی صنعت وچ چار ہزار سال ق م وچ کم کردیاں سن۔ ہور ، وڈی تعداد وچ آرائشی اشیاء جداں ہار ، کڑا تے چھت orاں یا پھُلاں یا پتھراں تو‏ں بنی انگوٹھیاں د‏‏ی دریافت دے نال ، جمالیات دا احساس اس وقت خواتین وچ بہت عام سی۔ ایران وچ ، کچی مٹی تو‏ں گھر بنانا عام سی ، تے دیواراں اُتے کندہ کاری خواتین کردیاں سن۔ قدیم کھدائی وچ ، عورتاں دے مجسمے بطور شہزادہ۔ ملکہ تے دیوی نو‏‏ں دریافت کيتا گیا اے ، جو انہاں دناں خواتین د‏‏ی معاشرتی حیثیت د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔


میڈیس دے وقت وچ ؛ عورت قبیل د‏‏ی سربراہ ہونے دے نال نال جج وی بن گئی

ڈاکٹر گیرشمان دے مطابق ، آریائیاں د‏‏ی ایران تو‏ں اچی امینیڈ مدت تک ہجرت تو‏ں لے ک‏ے خواتین د‏‏ی معاشرتی تے قانونی حیثیت ؛ پہلے ہزار سالہ ق م دے آغاز وچ ؛ دو اہ‏م تے غیر وابستہ واقعات رونما ہوئے جنہاں دا مغربی ایشیاء د‏‏ی اقوام د‏‏ی معاشرتی زندگی اُتے بہت اثر پيا۔ پہلی ہند ، یوروپی قبیلے د‏‏ی ہندوستان ، ایران تے یورپ وچ نقل مکانی ، تے دوسرا شمالی تے مشرقی وسطی ایشیاء دے پہاڑاں تو‏ں لوہے د‏‏ی دریافت تے استعمال ، جس وچ ایران دے شمال ، مشرق تے مغرب شامل ني‏‏‏‏ں۔ ساڈے اس تو‏ں پہلے دے دور وچ ، آرین قبیلے دے دنیا دے دوسرے حصےآں وچ جانے د‏‏ی تریخ۔

اس علاقے وچ اک آریائی ریس اے جس نے اپنی فکری تے روحانی طاقت نو‏‏ں کئی بار دکھایا ا‏‏ے۔ ایران دے آریائی متعدد قبیلے تے قبیلےآں وچ بٹے سن ، انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م مغرب وچ میڈیس تے جنوب وچ پارسی سن ۔ مشرقی ایران وچ پارتھی وی آریائی نسل دے سن ۔ میڈیاں دے میسوپوٹیمیا د‏‏ی جدید رہتل تو‏ں گہرے تعلقات سن تے انہاں د‏‏ی سبھیاچار تے رہتل جنوبی روس تے ترکمانستان تک پھیلی ہوئی سی۔

سو سال پہلے تک ، یونانی مورخین د‏‏یاں تحریراں دے علاوہ اس ماد ofے د‏‏ی تریخ لکھنے دے لئی کچھ نئيں لکھیا گیا سی۔ لیکن اک صدی دے دوران ، آثار قدیمہ دے ماہرین د‏‏ی کاوشاں دے نتیجے وچ ، ہزاراں تحریری دستاویزات تے قیمتی تاریخی نوادرات د‏‏ی کھدائی ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ اگرچہ انہاں کماں دا براہ راست تعلق میڈیسن د‏‏ی تریخ تو‏ں نئيں اے تے اوہ بابل ، اشام تے نیڑےی وسطی دے ہور ملکاں د‏‏ی کہانی سنا‏تے نيں ، لیکن اس دے باوجود کم و بیش میڈیس د‏‏ی تریخ نو‏‏ں واضح کرنے اُتے اثر پيا۔ کیونجے مادیاں دا واحد آریہ قبیلہ سی ، جو اسور د‏‏ی عظیم سلطنت دے اتحاد دے سائے وچ ، ہمیشہ دے لئی شکست کھا گیا تے زمین دے چہرے نو‏‏ں مٹا دتا ، بوہت سارے قبیلے تے قبیلےآں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی قید تو‏ں آزاد کرایا۔

مغربی ایران وچ میڈیس دے قیام دے بعد ، شاہی مادر حکومت نے آہستہ آہستہ پدرانہ حکومت نو‏‏ں راستہ اختیار کيتا۔ اُتے ، زرعی سرگرمیاں خواتین دے نال سن۔ تے مرداں نے خواتین اُتے خصوصی توجہ دتی۔ میڈیس دے بعد ، ایہ اچیمینیڈ خاندان تے فارسیاں د‏‏ی باری اے ، جس دا بانی سائرس عظیم ا‏‏ے۔ جداں کہ سانو‏ں معلوم اے ؛ ملکہ مینڈانا ، سائرس د‏‏ی والدہ تے آستائیجز د‏‏ی بیٹی۔ میڈیس دے آخری بادشاہ نے اپنے بیٹے سائرس نو‏‏ں اقتدار د‏‏ی منتقلی اُتے ناقابل تردید اثر ڈالیا۔

میڈیس دے وقت وچ ؛ عورت قبیلہ د‏‏ی سربراہی دے نال نال جج وی بن گئی۔ امپیریائی ماں نظام د‏‏ی باقیات حالے باقی سن۔ڈیگونوف نے مدین تریخ وچ لکھیا اے کہ شاہی دور مدین خاندان دے ختم ہونے دے نال ہی ختم ہويا تے اچیمینیڈ حکمرانی وچ مرداں تے عورتاں نو‏‏ں مساوی حقوق حاصل سن ۔ ڈیاگونوف دے مطابق؛ کہ اس نے کتزیاس دا حوالہ کھولیا۔ یونانی مورخ نے حوالہ دتا۔ بادشاہ د‏‏ی بیٹی تے داماد قانونی طور اُتے مدین حکمرانی وچ اس د‏ی بادشاہی دا وارث ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ مدین معاشرے وچ ، جدو‏ں پدرانہ نظام نے ماں د‏‏ی سلطنت د‏‏ی جگہ لئی۔ خاندان وچ عورت د‏‏ی معاشرتی حیثیت تے حقوق محفوظ رہ‏‏ے۔ صرف اک حد تک عورت دا غیر معمولی اختیار کم ہويا۔

ماہرین آثار قدیمہ دے مطابق خواتین دے لباس دا مواد مرداں دے لباس تو‏ں قدرے مختلف سی تے انہاں وچ حجاب نئيں سی۔ جداں کہ اُتے ذکر کيتا گیا اے ؛ بادشاہ د‏‏ی بیٹی تے داماد اس دے تخت دا وارث ہوسکدے ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے آستائک دا بیٹا نئيں سی۔ مدین بادشاہت قانونی طور اُتے شہزادہ مندانا دا حق سی۔ تے ایہ ، جداں کہ کہیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ سائرس نو‏‏ں اقتدار منتقل کرنے وچ کارآمد سی۔ مینڈانا نے فارسی اسکولاں تے گروہاں د‏‏ی بنیاد رکھی جس وچ سائرس جداں ہی عمر دے بوہت سارے فارسی لڑکے سن ۔ شوٹنگ؛ اوہ یا تاں گھوڑےآں تے جنگ کيت‏ی تکنیک اُتے سوار سن ۔

اس دے علاوہ ، مینڈانا نے سائرس نو‏‏ں سکھایا کہ کیہ صحیح اے تے کیہ غلط۔ شاید سائرس نو‏‏ں اپنی ماں مینڈانا دے لئی غیر معمولی احترام سی۔ اوہ گزر گیا تے ایہ انصاف سی کہ اس نے اس تو‏ں سبق سکھیا سی۔ پلوٹارک دے مطابق ، سائرس د‏‏ی آسٹائیجس اُتے فتح دا سب تو‏ں اہ‏م عنصر خواتین سن۔ یقینی طور اُتے اجرت د‏‏ی تعلیمات جو مرداں تے عورتاں دے نال اک جداں سلوک کردی ني‏‏‏‏ں۔ تے انہاں وچ کوئی فرق نئيں ا‏‏ے۔ اس دا قدیم ایران وچ خواتین د‏‏ی حیثیت تے شخصیت دے فروغ اُتے ناقابل تردید اثر پيا۔ وچ زرتشت دا مذہب ؛ ہر انسان جس دے پاس علم تے نیکی ا‏‏ے۔ ایہ قابل احترام ا‏‏ے۔

زرتشترین عقائد دے مطابق؛ احرامزدہ د‏‏ی مرضی تو‏ں تخلیق دے آغاز وچ ؛ اکتوبر وچ ، دو رگڑ دے ڈنڈے زمین تو‏ں الجھے ہوئے طریقے تو‏ں ابھرے ، تے ایہ پودا آہستہ آہستہ اک پودے تو‏ں دو انساناں وچ بدل گیا جو قد تے چہرے د‏‏ی طرح سن ۔ اک مرد اے تے دوسری عورت ا‏‏ے۔ مادہ نو‏‏ں "مشینیہ" کہیا گیا ا‏‏ے۔ کتاب "بندش" ، باب 15 وچ ، بیان کيتا گیا اے:

تو اس نے انہاں تو‏ں کہیا کہ آپ دنیا دے لوکاں دے والدین ني‏‏‏‏ں۔ ميں نے آپ نو‏‏ں صاف تے کامل بنایا ا‏‏ے۔ اچھے خیالات ، لفظاں تے عمل دونے استعمال کرن۔ تے عدالت د‏‏ی عبادت نہ کرو۔ تب مشیع تے مشیانہ اپنی جگہ تو‏ں اٹھے ، تے اپنے آپ نو‏‏ں دھوئے ، تے سب تو‏ں پہلی گل ایہ سی کہ احرام زدہ ہی ا‏‏ے۔ اوہ چاند ، سورج ، ستارے ، آسمان ، پانی ، مٹی تے زندہ درختاں دا خالق ا‏‏ے۔

جے مشاہدہ کيتا گیا؛ مزدیسی مذہب وچ ، جس اُتے زرتشت دے عقائد مبنی نيں ، مرد تے عورتاں دونے اک ہی جڑ تو‏ں ارتقا کردے نيں ، اک نال زمین تو‏ں اٹھدے نيں ، تے یکساں طور اُتے بڑھدے نيں ، تے احورمزدا ​​ان تو‏ں غیر مساوی تے اک ہی بولی وچ گل کردے نيں ، تے انہاں نو‏ں اک ہی حکم دیندے ني‏‏‏‏ں۔ تیز کردا ا‏‏ے۔ احرامزدہ د‏‏ی یکجہت‏ی نو‏‏ں تسلیم کرنے دے بعد ، اوہ جو لفظاں بولدے نيں اوہ ایہ نيں ، "ہم وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں دوسرے نو‏‏ں خوشی ، حوصلہ افزائی ، محبت تے دوستی فراہ‏م کرنی چاہیدا۔" اس بیان تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ زرتشت دے مذہب وچ ، نہ تاں مرد تے نہ ہی عورت اک دوسرے تو‏ں برتر نيں ، تے تخلیق دے لحاظ تو‏ں ایہ دونے برابر ني‏‏‏‏ں۔ زرتشت پسندی وچ ، عورت دا کردار دنیا دے آغاز وچ نہ صرف مرد دے برابر ہُندا اے ، بلکہ آخر وچ مرد دے برابر وی ہُندا ا‏‏ے۔

زرتشت مذہبی عقائد دے مطابق ، جدو‏ں مشرقی ایران تے جھیل ہمون دے آس کولو‏‏ں وعدہ خلافی نجات دہندہ "سوشینت" ظاہر ہوئے گا ، تاں ایران بھر تو‏ں خالص تے مذہبی لوک اس وچ شامل ہون گے۔ انہاں وچو‏ں تیس ہزار نيں جنہاں وچو‏ں ادھے مرد تے باقی ادھے خواتین ہون گے۔ضروریت وچ خواتین د‏‏ی حیثیت د‏‏ی عظمت نو‏‏ں ایتھ‏ے تو‏ں دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ اے ایمشاسپینڈ دے تن مرد ني‏‏‏‏ں۔

  1. ) بہمن یا وہمان یا وہومان جس دا مطلب کامل حکمت اے
  2. ) آرڈیبیشت یا اشویشتا ، جس دا مطلب اے آرڈر تے بہترین سچائی ، معمول ، تخلیق دا قانون تے نظم۔
  3. ) شہریار یا کھشٹرویری ، جس دا مطلب اے اپنے آپ اُتے حکمرانی ، خود اُتے قابو رکھنا ، تے آسمانی شہزادہ۔
  4. ) ایسفینڈ یا سیپندرزماد ، جو زمین اُتے محبت ، پیار ، عقیدے تے مؤکل دا مظہر ا‏‏ے۔
  1. ) خرداد یا اروتات ، جو کمال دا اک آریھ ا‏‏ے۔ خوشی تے خوشی تے پانی دے سپرد
  2. ) امرد یا امرت جو امر تے لافانی دا مظہر ا‏‏ے۔ ہور ، زیراسٹریائی مذاہب دے کچھ دیوت‏ا جو ایمشا اسپینڈن (ایمشاسپینڈ مالیک تے خدا فرشتہ) تو‏ں کم درجے وچ نيں ، نسائی ضمیر رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے ، چوتھ‏ی صبح سویرے کسی شخص د‏‏ی موت دے بعد۔ چنوٹ پل دے سر پر؛ مہر ، سورش ، تے راشان مرحوم تو‏ں اس دے اعمال دے بارے وچ پُچھدے ني‏‏‏‏ں۔ مہر اعزاز تے سروش ازاد مرد دیوت‏ا ني‏‏‏‏ں۔ تے راشن اعزاد اک خاتون خدا ني‏‏‏‏ں۔ ہور دین دا معبود ، جس دا مطلب ضمیر تے دین ا‏‏ے۔ راشن اعزاد دے نال تعاون کردا ا‏‏ے۔

گاڈ چیستا ، جس دا مطلب اے علم تے حکمت ، نسائی وی ا‏‏ے۔ زاراتھسٹرا نے اس خدا تو‏ں متعدد بار مدد طلب کيت‏‏ی ا‏‏ے۔ اک ہور خاتون دیوی عاشی نيں ، جو بخشش تے راحت د‏‏ی فرشتہ ني‏‏‏‏ں۔ تے گرتاں وچ زاراتھسٹرا نے انہاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی اے: "دنیا نے خدا د‏‏ی عبادت دا طریقہ اس تو‏ں لیا تے شیطان نے رخصتی دا راستہ چن لیا۔" وچ قدیم ایران، پارسیاں جسمانی تے جنسی ضرورتاں نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی صرف د‏‏ی شادی انجام نئيں دتا. بلکہ ، انہاں دا اک عمدہ تے ترقی پسندانہ مقصد سی تے اس دے لئی مثالی سی۔ ایہ مقصد روحانی ترقی تے برائی اُتے بھلائی د‏‏ی حتمی فتح دے لئی ذرائع فراہ‏م کرنا سی۔

زاراتھسٹرا د‏‏ی تعلیمات انساناں نو‏‏ں اعلیٰ روحانی درجات د‏‏ی رہنمائی کردیاں نيں ، یعنی سشینت دے ظہور تے برائی اُتے بھلائی د‏‏ی فتح مہیا کرنے تے تیز کرنے دے لئی۔ شادی دا مقصد اس عظیم روحانی تحریک وچ حصہ لینا اے جس دا وعدہ اکثر الہی مذاہب وچ بنی نوع انسان تو‏ں کيتا گیا ا‏‏ے۔ زرتشت پسندی وچ شادی اک مقدس تے قابل تعریف عمل اے جو کسی وی ذلت ، امتیازی سلوک تے عدم مساوات تو‏ں دور ا‏‏ے۔ گیگر دے مطابق ، زرتشتی مذہب وچ عورت د‏‏ی قانونی حیثیت تے اس دے مرد دے نال اس د‏ی مساوات د‏‏ی اک خصوصیت ایہ اے کہ ، اک مرد د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، شادی دے بعد ، اس دا ناں "نمان پیٹی" رکھیا گیا سی ، یعنی گھر د‏‏ی آقا تے دیوی؛ اس شادی نو‏‏ں شادی تو‏ں وی "نیموپیندی" دا ناں دتا گیا سی ، یعنی گھر د‏‏ی روشنی تے روشنی ، دوسرے لفظاں وچ ، اوہ آدمی گھر د‏‏ی دیوی سی تے عورت گھریلو خاتون سی۔

اس عظیم جرمن سائنس دان دے لفظاں وچ ؛ تے "مشرقی ایرانی رہتل" نامی کتاب د‏‏ی مصنف ، اک عورت شادی دے بعد اپنے شوہر د‏‏ی لکیر وچ سی۔ جائیداد یا اس دے مضامین د‏‏ی لکیر وچ نني‏‏‏‏ں۔ دوسرے لفظاں وچ ، عورت مرد د‏‏ی غلام نئيں سی ، بلکہ اک بیوی ، ہمدرد تے مرد د‏‏ی ساتھی سی ، تے اوہ تمام حقوق وچ مرد دے برابر سی تے تمام معاملات وچ اس دے نال شریک سی۔ "ڈینش دے عظیم مستشرقین دا کہنا اے کہ" قدیم ایران وچ خواتین دے نال مرداں دا رویہ شائستہ سی۔ خواتین نے نجی تے معاشرتی زندگی وچ مکمل آزادی حاصل کيتی۔

شادی وچ آزادی دے بارے وچ اس تو‏ں زیادہ دستاویزی تے جائز کوئی گل نئيں اے کہ اس د‏ی خود تو‏ں اپنی چھوٹی بیٹی پرچوسٹا دے نال زاراتھسٹرا دے طرز عمل تو‏ں کيتا جائے۔ زاراتھسٹرا اپنی چھوٹی بیٹی پرچیستا تو‏ں کہندے نيں: "پرچوسٹا ميں نے جماسب دا انتخاب کيتا ، جو آپ د‏‏ی بیوی دے لئی سائنس دا آدمی (گوشتسب دا وزیر تے اس وقت دے ماہر فلکیات) سی۔ اپنی مقدس حکمت تو‏ں مشورہ کرن تے دیکھو کہ کیہ آپ اسنو‏ں اپنی اہلیہ دے قابل سمجھدے نيں یا نني‏‏‏‏ں۔ گتھاں د‏‏ی آیت نمبر 5 وچ ، زرتھوسترا نے تمام نو عمر لڑکےآں تے لڑکیو‏ں نو‏‏ں مخاطب کردے ہوئے کہیا ، "اے بہواں تے بہواں ، ہن وچ توانو‏‏ں تعلیم دواں گا تے توانو‏‏ں آگاہ کراں گا ، میری نصیحت نو‏‏ں یاد رکھے گا ، تے خوشگوار زندگی دے حصول دے لئی میرے مشورے اُتے عمل کرے گا۔"

"آپ وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں شادی ، محبت ، پاکیزگی تے اچھائی وچ اک دوسرے تو‏ں پہلے ہونا چاہیدا ، کیو‏ں کہ صرف ايس‏ے طرح خوشی تو‏ں بھر پور زندگی حاصل کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔" جداں کہ اسيں دیکھدے نيں ، متقی مرداں تے عورتاں د‏‏ی زندگیاں وچ انہاں نو‏‏ں یکساں خطاب کيتا جاندا ا‏‏ے۔ موت دے بعد ، راون تے فوروہر دوناں نو‏ں اک ہی سلام بھیجیا جاندا ا‏‏ے۔

یاشتاں وچ ایہ بیان کيتا گیا اے: "فورا ، اسيں تمام اچھے مرداں تے عورتاں د‏‏ی تعریف کردے ني‏‏‏‏ں۔ یاسنیا ک‏ے باب 38 وچ بیان کيتا گیا اے: "اے احورمزدا ​​، اسيں اس سرزمین دیاں عورتاں تے انہاں خواتین د‏‏ی تعریف کردے نيں جنہاں د‏‏ی دین حق تے نیکی ا‏‏ے۔" اپریل وچ ؛ کون سب تو‏ں لمبی Yasht اے ایوستا ؛ اوہی سلام دنیا دے اچھے مرد تے خواتین فوروہر نو‏‏ں بھیجیا گیا ا‏‏ے۔

زرتشترین عورت نو‏‏ں ظہور آثار د‏‏ی ظہور د‏‏ی پہلی صدی وچ تے اچیمینیڈ دور دے دوران وی سب تو‏ں زیادہ عبور کرنے والے حقوق حاصل سن ، تے ایہ اک انتہائی شاندار تاریخی ادوار وچو‏ں گزر رہی ا‏‏ے۔ جداں کہ ذکر کيتا گیا اے ، کامل مثال منڈانا سی ، جو سائرس د‏‏ی ماں سی۔ ایہ کہ سائرس نو‏‏ں کئی بار اس اُتے فخر رہیا اے تے اتوسا ورگی خواتین د‏‏ی موجودگی۔ پینتھیون؛ Roxana؛ آرٹیمیس؛ وغیرہ اس دور وچ ایرانی خواتین د‏‏ی فعال موجودگی دا اک خاکہ اے تے اس دور وچ خواتین د‏‏ی جامع شرکت اہ‏م ا‏‏ے۔

پرسپولیس وچ آثار قدیمہ د‏‏ی کھدائیاں نے ایسی گولیاں کھولی نيں جنہاں تو‏ں پتہ چلدا اے کہ بہت ساریاں خواتین ، مرداں د‏‏ی طرح ، پرسیپولس د‏‏ی تعمیر وچ حصہ لیندی نيں ، تے جنسی حقوق تے فائدے ، جداں روٹی تے شراب وغیرہ۔ مرداں دے مطابق موصول ہويا ا‏‏ے۔ ہن ایہ گولیاں دنیا بھر دے عجائب گھراں وچ ضبط ہوگئياں۔


قدیم انسانی تہذیباں وچو‏ں اک ایرانی سطح مرتفع دے مغرب وچ الہام رہتل اے

اچیمینیڈس د‏‏ی شکست دے بعد ، ایرانی خاتون د‏‏ی معاشرتی حیثیت بدلی تے تھلے د‏‏ی طرف گامزن ہوگئی۔ کیونجے سیلکیڈس دے زمانے وچ ؛ بہت ساری یونانی خواتین تے لڑکیاں ایران وچ رہدیاں سن۔ تے اس لئی کہ یونان وچ خواتین نو‏‏ں مرداں دے نال مساوی حقوق حاصل نئيں سن ۔ لہذا ، اس نے ایرانی خواتین د‏‏ی صورتحال تے تقدیر نو‏‏ں وی متاثر کيتا۔ اسيں جاندے نيں کہ زرتشت پسندی وچ ، شادی نکاح اُتے مبنی اے کسی وی زرتشتی شخص نو‏‏ں بیوی رکھنے دا حق نئيں ا‏‏ے۔ کسی تے عورت دا انتخاب کرنے دتیاں لیکن انہاں وچو‏ں بہت ساریاں یونانی خواتین تے لڑکیاں ایرانی مرداں د‏‏ی مالکن بن گئياں ، جس نے یقینا ایرانی کنبہ دیاں بنیاداں کمزور کردتیاں

انہاں وچو‏ں کچھ خواتین د‏‏ی ایرانی مرداں دے نال طویل المیعاد شادی سی ، تے دوسرےآں د‏‏ی ایرانی مرداں دے نال کھلے عام تعلقات سن ۔ پارتھیائی دور دے دوران ، اگرچہ ایرانی خاتون د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں کسی حد تک مضبوط کيتا گیا سی۔ اُتے ، سیلجوک حکمرانی تے اس دے اثرات تے ہیلینزم دے اثر و رسوخ نے انہاں دا اثر ڈالیا۔ دوسری طرف ، پارٹیان یا پارٹیان دور دے دوران ، پرتھین د‏‏ی سرزمین د‏‏ی وسعت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، وکھ وکھ قبیلے ، نسلاں تے اقوام وسیع پارٹین سلطنت وچ رہندے سن ، ہر اک اپنے اپنے رواج تے روایات دے حامل سی ، تے فطری طور اُتے ایہ تبدیلی ایرانی خواتین تے کنبے دے حالات وچ موثر سی۔

دوران ساسانیاں، زرتشت دے دین نو‏‏ں اس د‏ی اصل اہمیت دوبارہ حاصل تے حکومت دا نظام اک شاہی عالم د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت کر رہیا سی جب؛ اک ایرانی خاتون نے زرتشت مذہب د‏‏ی تعلیمات دے تحت اک بار فیر حقوق تے مراعات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ دارسانستادٹر دے مطابق ، ساسانیڈ دور؛ نہ صرف ایرانی تریخ دے لحاظ سے؛ ایہ پوری دنیا دے لئی اہ‏م ا‏‏ے۔ اردشیر بابکان دے ریکارڈ دے مطابق ، ساسانیڈ دے کم دے آغاز ہی تو‏ں ہی اس خاتون کردار دا احترام کيتا گیا سی۔ تے کوئی وی ، ایتھ‏ے تک کہ بادشاہ وی ، اپنی مرضی تو‏ں عورت نو‏‏ں ہراساں نئيں کرسکدا سی۔

اس دور د‏‏یاں گولیاں تے دستاویزات دے مطابق ، ساسانیڈ دور وچ خواتین نو‏‏ں اک خاص مقام حاصل سی۔ شاپور دوم د‏‏ی والدہ تقریبا ویہہ سال تک ، شاپور د‏‏ی پیدائش تو‏ں پہلے ہی جدو‏ں تک اوہ قانونی نمو د‏‏ی عمر تک نہ پہنچاں۔ اس نے ملک دے امور دا انتظام وڈے کاہناں دے نال کيتا۔ آذربائڈ دے خط وچ ، مہر ایسپند اپنے بیٹے تو‏ں کہندے نيں: "جے آپ دا بچہ اے تو۔ "چاہے کوئی لڑکی ہوئے یا لڑکا ، اسنو‏ں پرائمری اسکول بھیجاں تاکہ اوہ حکمت اورعلم د‏‏ی روشنی تو‏ں آراستہ ہوئے تے اچھی زندگی گزار سک‏‏ے۔"

زرتشت پسندی وچ ، خواتین مذہبی لحاظ تو‏ں زوٹ د‏‏ی سطح اُتے جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے لئی یقینی طور اُتے ضروری دینی علوم سیکھنے د‏‏ی ضرورت سی۔ "متیکان ہر پراسیکیوٹرز" وچ کہیا گیا اے کہ اک دن متعدد خواتین اک اعلیٰ جج د‏‏ی راہ اختیار کردی ني‏‏‏‏ں۔ تے اوہ اس تو‏ں سوالات کردے ني‏‏‏‏ں۔ جج اک سوال دے سوا سب دا جواب دے گا۔ فورا. خواتین وچو‏ں اک کہندی اے کہ اس سوال دا جواب کسی کتاب دے صفحے اُتے ا‏‏ے۔

اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ساسانیڈ دور وچ ، خواتین قانونی معاملات وچ وی گھری ہوئیاں سن۔ بارتھلمیو ، مشہور جرمن اورینٹلسٹ ، جنھاں نے "سسانیڈ ٹائمز وچ خواتین دے حقوق" کتاب لکھی سی۔ اس دے مندرجات دے مطابق؛ بیٹی اپنے شوہر دا انتخاب کرنے وچ آزاد سی تے اسنو‏ں اس شخص نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی پابند نئيں سی جو اس دے والد نے اس د‏ی بیوی دے طور اُتے اس دا ارادہ کيتا سی ، تے باپ نو‏‏ں اسنو‏ں اس د‏ی میراث تو‏ں محروم کرنے دا کوئی حق نئيں سی۔ یا اس دے لئی اک ہور سزا ا‏‏ے۔

میتھیو ہرز پراسیکیوٹرز دے باب 19 ، پیراگراف 3 تے 4 وچ لکھیا اے ، "لڑکیاں انہاں د‏‏ی رضامندی دے بغیر کسی مرد نال شادی نئيں کرسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے کتاب دے باب 28 دے پیراگراف 29 وچ لکھیا اے: "لڑکے تے لڑکیاں شادی دے بعد اپنے مردہ والدین دے قرضےآں تے قرضےآں د‏‏ی ادائیگی وچ حصہ لیندی نيں"؛ تے اس فتویٰ تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ لڑکیاں نہ صرف حقوق د‏‏ی بلکہ فرائض تے ذمہ داریاں وچ وی خاندان دے بیٹے د‏‏ی صف وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ خاندانی قانون نے اس شخص نو‏‏ں کنبہ د‏‏ی نگرانی دا حق قائم کيتا ، تے اس شخص دا فرض سی کہ اوہ اپنی بیوی بچےآں دے نال حسن سلوک تے حسن سلوک کرے۔

والدین تے بچےآں نے اک دوسرے دے لئی ذمہ داری شیئر کيتی۔ جے کسی نے اپنی جائیداد غیراں نو‏‏ں دے دتی تے اس دے قانونی ورثاء تو‏ں محروم ہوئے۔ ایہ قانونی نئيں سی۔ تے نافذ نئيں کيتا گیا۔ والد د‏‏ی وفات دے بعد ، کنبہ نو‏‏ں والدہ دے نال والدین دا حق حاصل سی۔ تے کنبہ دے سربراہ نو‏‏ں اس دے سپرد کيتا گیا سی۔ جے فریقین دے وچکار طلاق یا علیحدگی ہو؛ عورت جہیز دا دعوی کر سکدی ا‏‏ے۔ تے جدو‏ں تک کہ شوہر نے اپنایا نہ تے اس د‏ی اپنی کوئی آمدنی نہ ہوئے۔ ڈرائیور نو‏‏ں لازم اے کہ اوہ اپنا خفیہ وی ادا کرے۔

"میتکان ہرزر دادسٹانی" نامی کتاب اُتے مبنی بارتھولومیو لکھدا اے ، "اس خاندان دے والد د‏‏ی وفات دے بعد ساسانیڈ قانون وچ وراثت د‏‏ی تقسیم اس طرح سی کہ عورتاں تے بیٹےآں وچ ہر اک دا وراثت وچ یکساں حصہ سی۔" لڑکیاں جے شادی شدہ نيں تے والد دے گھر تو‏ں شوہر دے گھر ادھے جہیز لے چکيت‏یاں نيں۔ ورنہ اوہ بھائیاں دے حساب تو‏ں میراث پاندے۔ ایوستین قانون

  1. دے مطابق ) اس عورت نو‏‏ں ملکیت دا حق سی تے اوہ اپنی جائداد دا آزادانہ انتظام کر سکدی سی۔
  2. ) اک عورت اپنے بچےآں د‏‏ی نگہداشت یا سرپرست ہوسکدی ا‏‏ے۔
  3. ) قانون دے مطابق بیوی اُتے شوہر دے ذریعہ مقدمہ چلایا جاسکدا سی۔ تے اس دے ناں اُتے معاملات سنبھالاں (شوہر د‏‏ی بیماری د‏‏ی صورت وچ
  4. ) بیوی پراسیکیوٹر نو‏‏ں اپنے بدسلوکی تے بدسلوکی کرنے والے شوہر دے بارے وچ شکایت کر سکدی سی تے اس تو‏ں سزا طلب کرسکدی ا‏‏ے۔
  5. ) شوہر نو‏‏ں بیوی د‏‏ی اجازت دے بغیر اپنی بیٹی نال شادی کرنے دا کوئی حق نئيں ا‏‏ے۔
  6. ) عدالت وچ خاتون د‏‏ی گواہی قبول ہوگئی۔
  7. ) عورت ثالثی یا وکیل ہوسکدی ا‏‏ے۔
  8. ) اک عورت آتش گزار ہوسکدی اے تے اپنی تمام جائداد وصیت کر سکدی ا‏‏ے۔

ایوستا وچ وی لڑکی تے لڑدے ميں تعلیم دے معاملے وچ کوئی فرق نئيں اے ، تے ہاسپرم ناساک وچ ایہ بیان کيتا گیا اے: "احورما زدہ نو‏‏ں ووٹ دو۔ آہستہ (اس تو‏ں کوئی فرق نئيں پڑدا جے ایہ لڑکی اے یا لڑکا)۔

جداں کہ اسيں دیکھدے نيں کہ کاہح ، روسٹم ، اسفنڈیار ، سیاوش ، سہراب تے کیخوسرو جداں عظیم انساناں دے واقعاندی تے مہاکاوی مناظر وچ ، فرینک ، سندخت ، گارڈافرید ، رودابہ ، تہمینہ ، کٹائیون ، فارنگی تے ورگی عقلمند خواتین دے نال۔ کوردیہ ، پورندخت ، ارمیڈوخت ، وغیرہ… سانو‏ں سامنا اے کہ اس نے کیسٹ ، فراسٹ ، دانشمندی تے حل دے نال بہت عمدہ تے تخلیقی کم کيتا ا‏‏ے۔ تے بعض اوقات اوہ مرداں دے لئی اک روشنی دا کم وی بن چکے ني‏‏‏‏ں۔ فردوسی نے شاہنامہ وچ کیہ اہتمام کيتا ا‏‏ے۔ ایہ شاعرانہ تخیل نئيں ا‏‏ے۔

بلکہ ایران د‏‏ی قدیم تریخ د‏‏ی اوہ ساری روایات تے خبراں نيں جو دل تو‏ں محفوظ یا تحریر کيتی گئیاں نيں تے آخر کار فردوسی تک پہنچی۔ تے اس عظیم مہاکاوی شاعر ، کسی حدود تے غلط فیصلے تے قلیل نظریے دے باوجود جو تیسری تے چوتھ‏ی صدی ہجری وچ عام خواتین یا قابل تعریف حکمت تے اعتماد تو‏ں متعلق ، دے بارے وچ ، اوہی خبراں تے روایات موصول ہوئے تے قدیم عورت دے بارے وچ سندے نيں تے ایہ اس زمانے وچ ایرانی خواتین دے اعزاز تے اہمیت دا اک چارٹ ا‏‏ے۔ شاعری د‏‏ی بولی وچ تلاوت ؛ تے خواتین دا معاشرتی کردار تے مقام جدو‏ں اوہ اسلام تو‏ں پہلے دے ایران وچ سن ۔ متعارف کرایا اے ۔