فکیہہ بنت یسار

حضرت فکیہہ بنو ازد نال تعلق رکھدیاں سن۔ یسار(یا افلح بن یسار)ان دے والد سن ، شوہر دا ناں حطاب (خطاب: ابن سعد) بن حارث تھاجوقریش د‏‏ی شاخ بنو جمح نال تعلق رکھدے سن ۔حطاب دے دادا معمربن حبیب زمانۂ جاہلیت وچ اپنے قبیلے وچ اہ‏م مرتبہ رکھدے سن ۔عام الفیل دے ویہہ برس بعد، ۵۹۰ء وچ چوتھ‏ی جنگ فجار(یا فجار اکبر) ہوئی تاں انھاں نے بنوجمح د‏‏ی نمایندگی کیتی۔ اس جنگ وچ قریش تے اس دے حامی قبیلے نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی۔معمر بن حبیب نے لڑدے ہوئے جان دے دی۔ ابو تجراۃ حضرت فکیہہ دے بھائی سن ۔ حضرت فکیہہ دا شمار 'السّٰبِقُوْنَ الْاَوَّلُوْنَ'* وچ ہُندا ا‏‏ے۔ حضرت حطاب بن حارث، انہاں دے بھائی حضرت حاطب بن حارث، حضرت معمر بن حارث تے حضرت حطاب د‏‏ی اہلیہ حضرت فکیہہ بنت یسار اک نال نعمت ایمان تو‏ں سرفراز ہوئے۔ تب نبی صلی اﷲ علیہ وسلم دار ارقم وچ تشریف نہ لیائے سن ۔ ابن ہشام د‏‏ی بیان کردہ ترتیب دے مطابق ایہ چاراں سابقین الی الاسلام پینتیسواں، چھتیسواں، سینتیسواں تے اڑتیسواں نمبر اُتے ایمان لائے۔

حضرت فکیہہ بنت یسار نے حبشہ تے مدینہ، دونے شہراں د‏‏ی طرف ہجرت کرنے د‏‏ی سعادت حاصل کيتی۔ بعثت نبوی دے تیسرے سال ﷲ نے اپنے نبی محمد صلی ﷲ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں حکم دتا:

فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ.(الحجر۱۵: ۹۴)

(اے نبی)، آپ نو‏‏ں جو حکم نبوت ملیا اے، اسنو‏ں ہانکے پکارے کہہ دیجیے۔

وَاَنْذِرْ عَشِیْرَتَکَ الْاَقْرَبِیْنَ.(الشاعر ۲٦: ۲۱۴)

اور اپنے قریبی رشتہ داراں نو‏‏ں خبردار کیجیے۔

جب مسلماناں د‏‏ی تعداد ودھ گئی، مکہ وچ دین اسلام کاچرچاہونے لگیا تے مشرکاں نو‏‏ں اپنے بتاں د‏‏ی خدائی خطرے وچ نظر آنے لگی تاں انھاں نے نو مسلم کمزوراں تے غلاماں اُتے ظلم و ستم ڈھانے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ نبوت دے پنجويں سال ایہ سلسلہ عروج نو‏‏ں پہنچ گیا تونبی صلی اﷲ علیہ وسلم نے صحابہ رضی اللہ عنسانو‏ں مشورہ ارشادکیا: تم اﷲکی سرزمین وچ بکھر جاؤ۔ پُچھیا: یارسول اﷲ، اسيں کتھے جاواں؟ آپ نے حبشہ د‏‏ی طرف اشارہ کيتا تے فرمایا: اوتھ‏ے ایسا بادشاہ (King of Axum) حکمران اے جس د‏‏ی سلطنت وچ ظلم نئيں کيتا جاندا۔ اوہ امن تے سچائی د‏‏ی سرزمین اے، (اوتھ‏ے اس وقت تک قیام کرنا) جدو‏ں تک اﷲ تواڈی سختیاں تو‏ں چھٹکارے د‏‏ی راہ نئيں کڈ دیندا۔ چنانچہ رجب ۵ ؍ نبوی(٦۱۵ء) وچ سب تو‏ں پہلے سولہ اہل ایمان نصف دینار کرایہ اُتے کشتی لے ک‏ے حبشہ روانہ ہوئے۔قریش نے مہاجرین دا پِچھا کيتا، لیکن انہاں دے پہنچنے تو‏ں پہلے اوہ اپنا سفر شروع کر چک‏‏ے سن ۔

شوال ۵ ؍ نبوی وچ قریش دے قبول اسلام د‏‏ی افواہ حبشہ وچ موجود مسلماناں تک پہنچی توانہاں وچو‏ں کچھ ایہ کہہ ک‏ے مکہ د‏‏ی طرف واپس روانہ ہوئے گئے کہ ساڈے کنبے ہی سانو‏ں زیادہ محبوب نيں۔مکہ پہنچنے تو‏ں پہلے ہی انہاں کومعلوم ہوئے گیا کہ ایہ اطلاع غلط سی تاں انہاں وچو‏ں اکثرحبشہ پرت گئے۔ حضرت ابن سعد بیان کردے نيں کہ مکہ پرتن والےآں اُتے جدو‏ں انہاں د‏‏ی قوم تے خاندان د‏‏ی طرف تو‏ں اذیت رسانی دا سلسلہ پہلے تو‏ں زیادہ شدت دے نال دوبارہ شروع ہواتو رسول اﷲ صلی اﷲ صلی اﷲ علیہ وسلم نے انھاں بار دگر حبشہ جانے د‏‏ی اجازت دے دی۔ان دے نال کئی ہور مسلما‏ن وی جانے نو‏‏ں تیار ہوئے گئے۔ سیدنا عثمان رضی اللہ عنہ نے کہیا: یا رسول اﷲ، آپ تاں ساڈے نال نئيں چل رہے؟ فرمایا: تواڈی دونے ہجرتاں اﷲ د‏‏ی طرف تے میری خاطر نيں۔اس ہجرت ثانیہ وچ اڑتِیہہ مرد ، گیارہ عورتاں تے ست غیر قریشی افراد شامل ہوئے۔ حضرت فکیہہ بنت یسارانہاں وچو‏ں اک سن۔ حضرت فکیہہ دے شوہر حضرت حطاب نے وی حبشہ نو‏‏ں ہجرت کیتی۔اک روایت دے مطابق اوہ راستے ہی وچ وفات پا گئے، اُتے حضرت ابن سعد دا کہنا اے کہ انہاں دا ا نتقال ارض حبشہ وچ ہويا۔ حضرت حطاب دے بھائی حضرت حاطب بن حارث، انہاں دے بھتیجاں حضرت محمد بن حاطب، حضرت حارث بن حاطب، انہاں دے چچا حضرت سفیان بن معمر، انہاں دے چچا زاد حضرت جابر بن سفیان، حضرت جنادہ بن سفیان، حضرت حاطب د‏‏ی اہلیہ حضرت فاطمہ بنت مجلل (یا محلل) نے وی سفر ہجرت وچ شرکت کيتی۔ ابن جوزی دے مطابق حضرت محمدبن حاطب اس سفر وچ موجود نہ سن ، انہاں د‏‏ی ولادت حبشہ وچ ہوئی۔

ابن اسحاق اوران دے تتبع وچ ابن ہشام تے ابن کثیرنے انہاں دونے ہجرتاں دے وچکار اک تراسی رکنی قافلے د‏‏ی روانگی د‏‏ی خبر دتی اے جو حضرت جعفربن ابوطالب د‏‏ی قیادت وچ حبشہ گیا۔ انہاں دا کہنا اے کہ حضرت فکیہہ بنت یسار، انہاں دے شوہر حضرت حاطب بن حارث، حضرت حاطب دے بھائی حضرت حطاب، حضرت حطاب د‏‏ی اہلیہ حضرت فاطمہ بنت مجلل، انہاں دے بیٹے حضرت محمدبن حاطب، حضرت حارث بن حاطب، حضرت حاطب دے چچا حضرت سفیان بن معمر، انہاں د‏‏ی اہلیہ حضرت حسنہ تے بیٹے حضرت جابر تے حضرت جنادہ وی ايس‏ے قافلے وچ شامل سن ۔ ایہ خبر اس روایت تو‏ں مؤید ہوئے جاندی اے جو حضرت محمد بن حاطب نے خو د اس طرح بیان کيتی اے کہ رسول اﷲ صلی اﷲ علیہ وسلم نے (قریش دا ظلم و ستم سہنے والے صحابہ سے) ارشاد فرمایا: ميں نے کھجوراں بھری اک سرزمین (حبشہ یا مدینہ) دیکھ رکھی اے ،تم اس د‏ی طرف ہجرت کرجاؤ۔ چنانچہ (میرے والد) حضرت حاطب تے حضرت جعفربن ابوطالب اک کشتی وچ سوار ہوئے ک‏ے نجاشی د‏‏ی جانب نکل گئے۔ حضرت محمدبن حاطب کہندے نيں: ماں ايس‏ے کشتی وچ پیدا ہويا (احمد، رقم ۱۸۱۹۴)۔ مزی نے حضرت محمدبن حاطب دا ترجمہ بیان کردے ہوئے کشتی وچ انہاں د‏‏ی پیدایش دا ذکر کرنے دے بجاے لکھیا کہ حضرت محمد سرزمین حبشہ وچ پیدا ہوئے تے انھاں نے اپنی والدہ دے علاوہ حضرت جعفربن ابوطالب د‏‏ی اہلیہ حضرت اسماء بنت عمیس دا دُدھ وی پی رکھیا سی۔

حضرت فکیہہ بنت یساران اکتالیس افراد وچ شامل نہ سن جنھاں نے آں حضرت صلی اﷲ علیہ وسلم دے مدینہ ہجرت کرنے د‏‏ی خبر سن کرمکہ د‏‏ی طرف رجوع کيتا۔

٦۲٦ء وچ ہجرت مدینہ نو‏‏ں ست برس بیت گئے تاں حضرت جعفربن ابوطالب تے باقی مہاجرین نے ایہ کہہ ک‏ے مدینہ جانے د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی کہ ساڈے نبی نو‏‏ں غلبہ حاصل ہوئے گیا اے تے انہاں دے جانی دشمن مارے جا چکے نيں۔تب نجاشی نے زاد راہ تے سواریاں دے ک‏ے انہاں نو‏‏ں رخصت کيتا (المعجم الکبیر، طبرانی، رقم ۱۴٧۸)۔ ابن سعد دے بیان دے مطابق رسول اکرم صلی اﷲ علیہ وسلم نے ازخود حضرت عمرو بن امیہ ضمری نو‏‏ں حبشہ بھیجیا تاکہ اوہ نجاشی نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت داں، حضرت ام حبیبہ (رملہ) بنت ابوسفیان تو‏ں آپ دا نکاح کرواواں تے سرزمین حبشہ وچ رہ جانے والے مہاجرین نو‏‏ں واپس لے آئیاں ۔ چنانچہ حضرت عمروبن امیہ مہاجرین نو‏‏ں دو کشتیاں وچ سوار ک‏ر ک‏ے مدینہ لائے۔ حضرت فکیہہ بنت یسار، حضرت حاطب بن حارث د‏‏ی بیوہ حضرت فاطمہ، حضرت حاطب دے بیٹے حضرت محمد تے حضرت حارث وی انہاں کشتیاں وچ بولا (حجاز) دے ساحل اُتے پہنچے۔ایتھ‏ے تو‏ں اوہ باقی مہاجرین دے نال اونٹھاں اُتے سوار ہوئے ک‏ے مدینہ پہنچے۔

مدینہ وچ حضرت فکیہہ بنت یسار د‏‏ی زندگی دے بارے وچ سانو‏ں کوئی روایت نئيں ملدی۔ایہ وی معلوم نئيں کہ شوہر د‏‏ی وفات دے بعد کيتاوہ کسی تے د‏‏ی زوجیت وچ آئیاں؟ تے انہاں دا انتقال کدو‏‏ں ہويا؟

گمان غالب اے کہ حضرت فکیہہ آں حضرت صلی اﷲ علیہ وسلم د‏‏ی زندگی ہی وچ وفات پا گئياں ۔ انہاں تو‏ں کوئی روایت مروی نئيں ، انہاں د‏‏ی بھتیجیاں برۃ بن ابوتجراۃ تے حبیبہ بنت ابوتجراۃ تو‏ں حدیث روایت کيتی گئی ا‏‏ے۔