فرہنگ اصطلاحات فن خطاطی
فن خطاطی اک فن تحریر اے جو دنیا دے ہر گوشے تے ہر بولی وچ پایا جاندا اے۔ ذیل وچ درج اصطلاحات ايسے فن توں متعلق نيں، انہاں دا وڈا حصہ محمد راشد شیخ دی کتاب "تذکرہ خطاطین"، ایم ایم صابری دی "رہنمائے خوشنویسی"، خلیق ٹونکی دی "رہنمائے اردو خوشنویسی" تے نصر اللہ مہر دی "فن خوشنویسی" توں ماخوذ اے۔ انہاں حضرات نے اپنی کتاباں وچ فن خطاطی دی مختلف اصطلاحاں دا مختصر تے جامع تعارف پیش کيتا اے۔
لسٹ سودھو
| اصطلاح | تفصیل |
|---|---|
| اجازہ | اجازہ اک سند یا ڈپلوما اے جو استاد خطاط اپنے طالب علم نوں مخصوص استعداد دے حاصل کرنے دے بعد عطا کردا اے۔ اجازہ دے حصول دے لئی ضروری اے کہ طالب علم مخصوص امتحان وچ کامیابی حاصل کرے۔ اس امتحان وچ طالب علم استاداں دی موجودگی وچ دتی گئی عبارت دی خطاطی کردا اے۔ ترکی وچ ایہ روایت صدیاں توں موجود اے کہ اجازہ حاصل کیتے بغیر کوئی خطاط اپنے نمونے اُتے توقیع (دستخط) نئيں کردا۔ |
| اعراب | اعراب زبر، زیر، پیش نوں کہندے نيں۔ اولین تحریراں اعراب تے نقطاں دے بغیر سن۔ پنجاہ ہجری وچ ابو الاسود دویلی نے وضع کیتے۔ بعد وچ انہاں نقطاں نوں جنہاں نوں مختلف رنگاں توں لکھیا جاندا سی، اعراب دے طور اُتے استعمال کيتا گیا۔ |
| انسی | قلم دے خط دی کھبے طرف والی نوک جو لکھدے وقت کاتب توں نسبتاً نیڑے ہُندی اے، انسی کہلاندی اے۔ جدوں کہ سجے طرف والی نوں وحشی کہیا جاندا اے۔ |
| بین السطور | مسطر دی لکیراں دے درمیان وچ کچھ فاصلہ وی رکھیا جاندا اے تاکہ اُتے تے تھلے دی لکیراں اُتے لکھے ہوئے لفظاں آپس وچ نہ ٹکراواں، ایہی فاصلہ بین السطور کہلاندا اے۔ |
| تذہیب | تذہیب لفظ ذہب توں مشتق اے جس دے معنی عربی وچ سونے دے نيں۔ تے تذہیب دے لغوی معنی سونے دا ملمع کرنا اے لیکن اسلامی فنون وچ اس دا اطلاق ہر اس سجاوٹ یا نقاشی اُتے ہُندا اے جس وچ سنہری رنگ دا کم کيتا گیا ہوئے۔ موجودہ عہد وچ خطاطی دے نمونےآں دے گرد سنہری نقش تے نگار دے علاوہ فرشیاں تے قالین اُتے سنہری نقش تے نگار وی تذہیب دے گٹھ وچ آندے نيں۔ |
| تعلیق | عربی بولی وچ لٹکانے یا معلق کرنے نوں کہندے نيں۔ خط تعلیق وچ حروف اک دوسرے توں معلق ہُندے نيں۔ اس خط نوں ایران وچ ستويں صدی ہجری وچ خواجہ تاج الدین نے ایجاد کيتا۔ ایہ خط ایران دے قدیم خطوط مثلاً پہلوی، اوستائی تے کوفی توں اثر ق ول کرکے وجود وچ آیا۔ بعد وچ ضرورت دی بنا اُتے ہور کثرت استعمال کیتی وجہ توں درباراں وچ رائج ہوئے گیا۔ اس خط دی سہل تے آسان شکل نوں ترسیل کہندے نيں۔ خط تعلیق وچ تمام حروف خمیدہ تے ترچھی شکلاں دی جانب مائل نظر آندے نيں۔ |
| توقیع | توقيع دے لفظی معنی دستخط یا فرمان شاہی دے نيں۔ ایہ خط ثلث دی ترمیم شدہ شکل اے، جس دے لفظاں ثلث توں چھوٹے ہُندے نيں۔ سلطنت عثمانیہ دی سرکاری دستاویزات دی کتابت دے لئی ایہ خط مستعمل سی۔ عموماً قرآن مجید دی کتابت دے دوران وچ سورتاں دے ناں اس خط وچ لکھے جاندے نيں۔ توقیع خطاط دے مختصر دستخط نوں وی کہندے نيں جو عموماً ہر خطاط اپنے خطی نمونے دے بعد اس وچ مناسب جگہ اُتے لکھدا اے۔ دیکھیا گیا اے کہ اک ہی خطاط اپنی پوری فنی زندگی دے مختلف ادوار وچ اک یا اک توں ودھ توقیعات لکھدا اے۔ |
| ثلث | ثلث عربی وچ اک تہائی نوں کہندے نيں۔ خط ثلث تمام اسلامی خطوط وچ خوبصورت ترین خط اے۔ اس دی ناں وجہ دے بارے وچ مختلف آراء پائی جاندیاں نيں۔ مثلاً
1) ایہ مشکل ترین خط اے تے جو شخص اس خط اُتے عبور حاصل کرلے اوہ باقی خطوط وی بآسانی لکھ سکدا اے گویا ایسا شخص اک تہائی خطاطی اُتے حاوی ہوجاندا اے۔ 1) اس خط وچ چھ حصےآں وچوں گردش دو حصے تے سطح چار حصے ہُندی اے۔ ايسے تناسب دی وجہ توں اسنوں ثلث کہندے نيں۔ 3) ثلث( تہائی )، نصف( ادھا )، ثلثين( دوتہائی ) مختلف خطوط دے ناں نيں۔ ایہ ناں ہر خط نوں لکھنے دے لئی درکار وقت دی بنا اُتے پئے۔ 4) مختلف خطوط لکھنے دے لئی کاغذ دے مختلف سائز مخصوص سن ۔ سب توں وڈے سائز دا کاغذ طومار کہلاندا سی جس دی چوڑائی گھوڑے دے چوبیس بالاں دے برابر سی۔ خط ثلث لکھنے دے لئی اس کاغذ دا اک تہائی کاغذ( یعنی اٹھ بالاں دی چوڑائی) درکار سی۔ ايسے لئی اسنوں ثلث کہیا گیا۔ |
| جلی | جلی دے معنی اے صاف تے واضح۔ جے کسی خط نوں وڈے تے آسانی توں پڑھے جانے والے حروف وچ لکھیا جائے تاں اسنوں جلی کہندے نيں۔ جلی کوئی علاحدہ خط نئيں بلکہ عام طور اُتے خط دے ناں دے بعد لکھیا جاندا اے مثلاً ثلث جلی، نستعلیق جلی، دیوانی جلی وغیرہ۔ عموماً جلی لکھنے دے لئی قلم دا قط اک سینٹی میٹر یا اس توں ودھ رکھیا جاندا اے۔ اس دا متضاد خفی اے۔ |
| جلی دیوانی | یہ خط دیوانی دی زیادہ پیچیدہ تے زیادہ آرائش والی شکل اے۔ سلطنت عثمانیہ دے عہد وچ ایہ خط، سلطان تے شاہی محل دی اہم ترین دستاویزات دی کتابت دے لئی مستعمل سی۔ اس دا پڑھنا آسان نئيں اس لئی اسنوں پڑھنے دے لئی خاص مہارت درکار اے۔ |
| جوڑ پیوند | حروف دے جوڑ دی جگہ نوں جوڑ تے جس حرف نوں لیا کے جوڑا جائے اسنوں پیوند کہندے نيں۔ |
| چلیپا | قطعہ یا رباعی یعنی چار مصرعے جو فن پارہ بنانے دی غرض توں خطاطی کیتے جاندے نيں، انہاں نوں چلیپا کہیا جاندا اے۔ عام طور اُتے ایہ ذرا ترچھے کر کے 30 دے زاویے وچ لکھیا جاندا اے تے تمام مصرعے متناسب حروف وچ لکھے جاندے نيں۔ فن دے اس اظہار نوں "چلیپا نویسی" کہندے نيں۔ |
| حلیہ | حلیہ یا حلیۃ النبی صلی اللہ علیہ تے آلہ تے سلم خطاطی دے اس خوبصورت نمونے نوں کہندے نيں جس وچ حضرت علی کرم اللہ وجہ توں مروی اک روایت کيتی خطاطی کيتی جاندی اے جس وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ تے سلم دے اوصاف مبارکہ بیان کیتے گئے نيں۔ حلیہ لکھنے دی ابتدا قرآن مجید دی کتابت دے حوالے توں مشہور ترک خطاط حافظ عثمان( 1642–1698) نے کيتی۔ اس دے بعد تمام ترک خطاطاں نے حلیہ ہائے مبارکہ لکھے تے ایہ روایت برابر قائم اے۔ |
| خط | ابتدا وچ خط اس لکیر نوں کہندے سن جسنوں زمین اُتے کھود کر یا ریت پر، لکڑی دی نوک یا انگلی توں بنایا جائے۔ بعد دے ادوار وچ خط دے معنی رسم کتابت دے ہوئے گئے یعنی عربی بولی لکھنے دا طریقہ۔ د نواں دی کسی قوم نے مسلماناں توں زیادہ اپنے خط وچ حسن تے جمال دے پہلو پیدا نئيں کیتے تے نہ ہی کسی قوم نے اپنے خط دی اِنّی قسماں ایجاد دی جِنّی مسلماناں نے کيتی۔ |
| دامن | ج تے ع تے انہاں دے مشابہ حروف دی گولائی نوں دامن کہندے نيں۔ |
| دیوانی | دیوانی دے معنی نيں سرکاری۔ ایہ خط ترکاں دا ایجاد کردہ اے۔ سلطنت عثمانیہ دے عہد وچ دیوان شاہی دے فرامین تے اہم کاغذات دی کتابت دے لئی مستعمل سی اس لئی دیوانی اکھوایا۔ اس خط نوں خط ہمایونی وی کہیا جاندا اے۔ |
| رقاع | رقاع جمع اے رقعہ (کاغذ دا پرزہ یا مکتوب) کيتی۔ حسابی کم رقعاں اُتے ايسے خط وچ کیہ جاندا سی۔ ہور ایہ خط رقعات تے مکاتیب لکھنے دے لئی وی مستعمل سی۔ خط رقاع نوں خط اجازہ وی کہیا جاندا اے۔ |
| رقعہ | رقعہ مکتوب نوں کہندے نيں۔ ایہ خط خطِ رقاع وچ کئی تبدیلیاں دے بعد عالمِ وجود وچ آیاـ اس دی ایجاد دا اصل مقصد روزمرّہ تے عام تحریر دے لئی اک ایداں دے خط دی ضرورت سی جسنوں سہولت تے تیز رفتاری توں لکھیا جاسکے ـ اس وچ ہور خطوط دی بہ نسبت سیدھا پن زیادہ اے۔ اج کل روگٹھ خط کتابت دے لئی عرب ملکاں وچ ایہی خط مستعمل اے۔ اس دے علاوہ اخبارات واشتہارات دی سرخیاں دے لئی وی ایہی خط استعمال کيتا جاندا اے۔ |
| ریحانی | اسنوں خط محقق توں اختراع کيتا گیا اے چنانچہ ایہ خط محقق دے تابع تے محقق دی خوبصورت شکل اے ـ ایہ خوبصورتی وچ ریحان دی سی نزاکت رکھدا اے اس نازکی تے نفاست دی وجہ توں خط ریحانی اکھوایا ـ |
| زلفِ عروس | اسنوں زلفِ عروس اس لئی کہیا جاندا اے کہ اس خط دے شروع وچ تے آخر وچ نیم گولائی دے کے زلف دی ہیئت پیدا کيتی جاندی اے ـ دیکھنے توں ایويں معلوم ہُندا اے کہ زلف دے بال حروف دے دامن توں گزر رہے نيں ـ |
| مشق ________؟؟ | زیر مشق چمڑے یا موٹے کاغذ دی اس تہ نوں کہندے نيں جس اُتے کاغذ پھیلیا کے کتابت کيتی جاندی اے ـ |
| سیاقت | ایہ خط مختصر نویسی (short hands) توں مشابہ اے۔ اس دی ابتدا ترکاں نے دی ـ ایہ خط صرف بیع ناواں تے جائداد توں متعلق کاغذات دی کتابت دے لئی مستعمل سی ـ اس دی ایجاد دا اصل مقصد رازداری سی تاکہ کاغذات نوں کوئی غیر متعلقہ شخص نہ پڑھ سکے ـ اس خط وچ حروف دے نقاط وی نئيں لکھے جاندے سن تاکہ بہ مشکل پڑھیا جاسکے ـ |
| سیاہ مشق | سیاہ مشق خطاطی دی اک خاص قسم اے ـ اس وچ حروف یا لفظاں بار بار لکھے جاندے نيں۔ جے حرف یا لفظ صحیح لکھیا گیا ہوئے تاں مکرر لکھنے توں خوشنویس دی گرفت وچ آجاندا اے ـ جے غلط لکھیا گیا ہوئے تاں مکرر لکھنے توں اسنوں صحیح لکھیا جاسکدا اے۔ عربی بولی وچ اس انداز دی مشق نوں -_-_-؟ کہندے نيں ـ |
| شکستہ | خط نستعلیق دا لکھنا محنت طلب تے دقت طلب ہُندا اے۔ مرتضٰی قلی شاملو ،حاکم ہرات نے تعلیق تے نستعلیق دی آمیزش توں خط شکستہ وضع کيتا۔ اس دے دائرے تے شوشے کٹے ہوئے ہُندے نيں۔ خط شکستہ نوں تیز رفتاری توں بآسانی لکھیا جاسکدا اے۔ |
| صعود حقیقی | صعود حقیقی قلم دی تھلے توں اُتے دی جانب حرکت نوں کہندے نيں۔ اس وچ قلم بالکل مستقیم تھلے توں اُتے دی جانب جاندا اے۔ |
| صعود مجاز | صعود مجازی وی قلم دی تھلے توں اُتے دی جانب حرکت نوں کہندے نيں مگر اس وچ قلم سیدھا اُتے دی جانب نئيں جاندا بلکہ حرف دی شکل دے مطابق ایہ حرکت خم دار ہُندی اے ـ |
| طغریٰ | یہ خط عہد بنی عباس وچ ایجاد ہويا۔ اس وچ تن عدد عمود لکھے جاندے نيں۔ انہاں دے گرد بقیہ عبارت لکھی جاندی اے۔ اول اول سلاطین دے ناں اس خط وچ لکھے جاندے سن فیر عام افراد وی اس خط وچ اپنے ناں لکھوانے لگے۔ سلاطین عثمانی دے طغرے اس فن وچ ترک خطاطاں دے مہارتِ دے شاھد نيں۔ بعض خطاطاں نے کہیا بسم اللہ، کلمہء طیبہ، احادیث مبارکہ تے آیات قرآنی وی خطِ طغری' وچ لکھایاں نيں ـ |
| غبار | یہ بہت باریک خط اے۔ اسنوں غبار( خاک) دی طرح نہایت باریک لکھیا جاندا اے کہ اکھ بہ مشکل پڑھ سکے۔ اس خط دی ظاہری شکل غبار توں مماثلت رکھدی اے۔ اس خط نوں رقاع تے نسخ توں اختراع کيتا گیا اے ـ |
| قط | مختصراً قلم دی اک نوک توں دوسری نوک تک دے فاصلہ نوں قط کہندے نيں۔ قلم نوں کاغذ یا تختی اُتے جے اس طرح جما کر رکھن کہ قلم دی دونے نوکاں صاف لگ جاواں تے قلم دا نشان کاغذ یا تختی اُتے پڑ جائے تاں اس صورت نوں قط کہندے نيں۔ قط خوش نویسی دے ہر اصول دی بنیاد اے۔ کِداں ہر حرف دی پیمائش، قامت تے بناوٹ ايسے نال کيتی جاندی اے تے ایہ گھٹتا بڑھدا نئيں اے۔ |
| قطعہ | قطعہ اک مخصوص خطی نمونے دا ناں اے جس دا ناں سائز عموماً درمیانی سائز دی کتاب دے برابر ہُندا اے ـ حلیۃ النبی صلی اللہ علیہ تے آلہ تے سلم دی طرح قطعہ دی ایجاد دا سہرا وی ترکاں ہی دے سر اے۔
اس وچ کاغذ دے اک جانب یا تاں اک خط( مثلاً نسخ یا تعلیق ) یا دو خطوط( مثلاً ثلث+نسخ یا محقق +ریحانی) وچ خطاطی کيتی جاندی اے۔ سب توں زیادہ ثلث + نسخ وچ قطعے لکھے گئے۔ قطعے دے درمیان وچ تے چاراں طرف خوبصورت رنگین نقش تے نگار بنائے جاندے نيں۔ اس دے بعد اسنوں گتے اُتے چسپاں کر کے فریم کر دتا جاندا اے۔ |
| کراسہ | موجودہ عربی بولی وچ کراسہ نوٹ بک یا کاپی نوں کہندے نيں۔ فن خطاطی وچ کراسہ خطاطی سیکھنے دے لئی رہنما کتاب نوں کہیا جاندا اے جس وچ مفردات تے مرکبات اصول دے تحت لکھنے دے لئی رہنمائی کيتی گئی ہوئے۔ مختلف عربی خطوط سیکھنے دے لئی جو کراسنوں معروف نيں انہاں وچ محمد شوقی آفندی، شیخ عبد العزیز الرفاعی، مصطفٰی عزت، ہاشم محمد بغدادی، سید ابراہیم وغیرہ دے کراسنوں فنی حیثیت توں بلند مقام دے حامل نيں۔ لاہوری طرز نستعلیق سیکھنے والےآں دے لئی تاج الدین زريں رقم دی معروف کتاب "مرقع زريں" وی کراسہ کہی جا سکدی اے۔ |
| کرسی | ذیل وچ نشست تے کرسی ملاحظہ فرماواں۔ |
| کوفی | خط کوفی شہر کوفہ وچ ایجاد ہويا ايسے لئی کوفی اکھوایا۔ ایہ مروجہ عربی خطوط وچ قدیم ترین اے۔ اسنوں خلیل بن احمد بصری نے 6٠ھ وچ خط حری وچ اصلاح دے بعد ایجاد کيتا۔ اس زمانے توں قرآن مجید دی کتابت خط کوفی وچ ہونے لگی ہور مسیتاں تے عمارتاں وچ بطور تزئینی خط دے وی اس دا استعمال شروع ہويا۔ خط کوفی دے اجزاء وچ مستقیم سطور تے مختلف زاویے شامل نيں۔ خط کوفی دے بے شمار قسماں نيں جنہاں وچ کوفی اولیہ، کوفی سادہ، کوفی بنایی، کوفی تربیعی، کوفی تزئینی، کوفی جمیل، کوفی مبسوط، کوفی مورق، کوفی مشجر، کوفی مشکول، کوفی موشح وغیرہ شامل نيں۔ |
| گلزار | اس خط وچ حروف دے داخلی حصہ نوں گل بوٹاں تے پتےآں توں ماہرانہ انداز وچ مزین کيتا جاندا اے۔ گویا کہ اک گلزار دا منظر پیش کردا اے۔ اس خط دے لکھنے دے دوران وچ اس نے گل دا لحاظ رکھیا جاندا اے کہ خوش نویسی دے اصول دی رعایت باقی رہے۔ عموماً نستعلیق ہی وچ لکھیا جاندا اے۔ |
| متعاکس۔۔۔ متناظر | کسی وی خط نوں جے اس طرح لکھیا جائے کہ اک طرف اصل خط تے دوسری طرف اس دا عکس الٹی لکھادی دی صورت وچ لکھیا جائے تاں اسنوں متعاکس یا متناظر کہندے نيں۔ ایسا لکھنے دے لئی انتہائی مہارت درکار اے کیونجے اک جانب لکھے حروف نوں بالکل الٹ ايسے طرح لکھنا کہ کوئی فرق نہ نظر آئے نہایت مشکل کم اے۔ |
| محقق | یہ خط ثلث توں ماخوذ اے۔ پڑھنے وچ صاف ہونے دی بنا اُتے محقق اکھوایا۔ ایہ خط اسناد تے دستاویزات دی کتاب دے لئی مستعمل سی۔ |
| مرقع | مرقع اس البم نوں کہندے نيں جس وچ کئی قطعے یا خطاطی دے ہور نمونے ترتیب توں رکھے گئے ہون۔ مرقع وچ تمام نمونے علاحدہ علاحدہ یا یکجا ہُندے نيں۔ |
| مرکب | دو حرفی جداں بابت، حاجت وغیرہ دی باقی گیارہ تقطیعات مرکبات کہلاندی نيں۔ |
| مسطر | کاغذ یا تختی اُتے قط توں پیمائش کرکے چار لکیراں لگائی جاندیاں نيں تے بیشتر لفظاں انہاں لکیراں دے اندر ہی لکھے جاندے نيں۔ ایسی لکیراں دا مجموعہ مسطر کہلاندا اے۔ |
| مسلسل | ایہ کوئی علاحدہ خط نئيں بلکہ جے کسی خط نوں اس طرح لکھیا جائے کہ تمام حروف باہم پیوست ہاں تے کوئی دوسرے حروف توں جدا نہ ہوئے تاں اوہ خط مسلسل اکھوائے گا مثلاً ثلث مسلسل، دیوانی مسلسل، کوفی مسلسل وغیرہ۔ خط دی تمام قسماں نوں بشرط حفاظت اصول تے معیار خط مسلسل توں مربوط کرکے لکھیا جاسکدا اے۔ |
| مرکز | ترچھی کشش نوں مرکز کہندے نيں۔ |
| مفرد | الف توں ے تک وکھ وکھ حروف مفردات کہلاندے نيں |
| ناخنی ب | چھوٹی ب نوں ناخنی ب کہندے نيں جو تین، پنج یا ست قط دی ہُندی اے تے اس دے پیٹ دا گہراؤ اک قط دا ہُندا اے۔ |
| نزول حقیقی | جے قلم دی حرکت اُتے توں تھلے دی جانب ہوئے تے خط مستقیم وچ ہوئے تاں ایہ نزول حقیقی کہلاندا اے۔ |
| نزول مجازی | قلم دی حرکت اُتے توں تھلے ہوئے لیکن خط۔ مستقیم وچ نہ ہوئے تاں ایہ نزول مجازی کہلاندا اے۔ |
| نسخ | قخط نسخ دی ناں وجہ دے بارے وچ دو آراء پائی جاندی اے۔ پہلی رائے دے مطابق خط نسخ دی ایجاد توں پہلے کتابت قرآن مجید خط کوفی وچ ہُندی سی۔ خط نسخ نے خط کوفی نوں منسوخ کر دتا اس لئی ایہ نسخ اکھوایا۔ اس دے بعد کتابت قرآن مجید ايسے خط وچ ہونے لگی۔ دوسری رائے دے مطابق چونکہ قرآن مجید دی کتابت اک نسخے توں دوسرے نوں نقل کر کے کيتی جاندی سی اس لئی ایہ نسخ(یعنی نقل کرنا) اکھوایا۔ ایہ اوہ معروف ترین خط اے جو تقریباً اک ہزار سال توں اپنی خوبیاں دی بنا اُتے کتابت قرآن مجید دے لئی مستعمل تے پسندیدہ اے۔ اس خط دی خوبی ایہ اے کہ لفظاں دا عرض طوالت دے مقابلے وچ کدرے زیادہ ہُندا اے اس لئی حروف اُتے اعراب تے نقاط اپنے صحیح مقام اُتے بآسانی لگائے جاسکدے نيں۔ |
| نشست تے کرسی | خوش خطی وچ حرفاں دی نشست تے کرسی دا خیال رکھنا ضروری ہُندا اے۔ اس دے بغیر سطور دے سلسلے وچ فتور پڑدا اے۔ حرفاں دا کرسی توں گر جانا عیب کہلاندا اے۔ حرفاں دی نشست تے کرسی دے لئی قلم دے لحاظ توں دو دو قط دے فاصلے اُتے چار متوازی لائناں کاغذ یا تختی اُتے کھینچاں۔ ایہ چاراں لائناں صرف اک سطر دے حروف لکھنے وچ مدد داں گی۔ سب توں اُتے والی لائن توں بعض حرفاں دے سرے شروع ہون گے۔ دوسری لائن توں بعض حرف ملے رہن گے۔ تیسری تے چوتھی لائن بعض حرفاں دے لئی نشست تے کرسی دا کم داں گی۔ دائراں دے بغیر حروف دے لئی تیسری لکیر تے دائراں دے لئی چوتھی لکیر کرسی دا کم دیندی اے۔ کسی حرف دا نشست تے کرسی توں گر جانا، یا اُتے چڑھ جانا وڈا عیب اے۔ |