انقلاب فرانس

باستیل دے جیل خانے تے چڑھائی 14 جولائی 1789ء

انقلاب فرانس (1789–1799) اک تیز سماجی تے سیاسی اتھل پتھل دا ویلہ سی جینے فرانس تے یورپ تے گوڑے رنگ چھڈے۔ اوہ بادشاہی پربندھ جیہڑا صدیاں توں راج کر ریا سی تے اپنے آکھے نوں قنون کیندا سی تن وریاں وچ مک گیا۔ فرانسیسی سماج نے اک وڈا پلٹا کھادا تے مذہبی، نوابی تے جگیرداری چودھراہٹاں تیز سوج رکھن والیاں سیاسی ٹولیاں، گلیں وچ اکٹھاں تے زمیناں تے کم کرن والے ہالیاں نے ہوا وج اڑادتیاں تے ایہناں دی تھاں نویں سیانف دے اصولاں: برابری ازادی تے آپسی پائیوالی نے تھاں بنائی۔

انقلاب فرانس دا مڈھ مئی 1789 نوں فرانس دے لوکاں دی اسمبلی دی ملنی رکھیا جاندا اے۔

وجہاں

• سماج دے ماڑے لوکاں لئی کھان پین تے ہور مڈھلیاں لوڑاں مینگیاں تے وسوں باہر سن۔ پیڑے موسماں باجوں فصلاں چنگیاں نئیں سی ہویاں۔
• امریکہ دی ازادی وچ حصہ لین باجوں تے ست سالہ لڑائی باجوں فرانسیسی سرکار دیوالیہ ہوچکی سی۔
• امریکا توں واپس آن والے سپاہی امریکہ دیاں ازادی دیاں سوجاں تے لوکراج تے برابری ورگیاں سوچاں نال بھرے واپس فرانس آندے نیں تے ایہناں دا چانن فرانس دے پنڈاں تھانواں وچ وی ہوئیا ، جدوں کہ شہری پدھراں پہلے ای روسو تے والٹیر ورگے سوجھواناں دی وجہ توں اینہاں سوچاں نوں جاندے سن۔

انقلاب توں پہلے فرانسیسی سماج تن پدھراں وچ ونڈیا ہویا سی: پہلی پدھر کلرجی یا پادری سن جیہڑے لوک گنتی دا 1٪ سن۔ دوجی پدھر وچ اتلی پدھر دے لوک سن جیہرس لوک گنتی دا 2٪ سن، لوک گنتی دے ریندے 97٪ وچ تیجی پدھر دے لوک سن، تے ایہ تنے رل کے فرانس دی پارلیمنٹ جینوں اسٹیٹس جنرل کیندے سن بندی سی۔ مئی 1789 وچ فرانس دے بادشاہ نے ورسائی وچ دیس دے پیسے ٹکے دے رپھڑ نوں مکان لئی اسٹیٹس جنرل دی ملنی بلائی۔ تیسری پدھر دے لوک خفکی وچ سن اوہ سب توں غریب سن تے ٹیکساں دا پار وی اوہنان نوں جوکھا جکنا پیندا سی اوہ تے فنانس دے آگو جیکوئس نیکر دی سوچ سی جے پادریاں تے امیر پدھر نوں ٹیکساں دا ہور پار جکناں چائیدا اے۔

جدوں پہلی تے دوجی سماجی پدھر نے اوہناں دی کل ناں منی تے اوہناں نے اپنی وکھری ملنی فومی اسمبلی دے ناں توں 10 جون 1789 نوں بادشاہ دے روکن تے وی اک ٹینس ویہڑے وچ کیتی۔ 20 جون 178 نوں اوہ سوں کھاندے نیں جے اوہ فرانس لئی اک نویں قنون دے بنن تک اپنے کم وج لکے رین گے۔ جولائی 1789 نوں قومی اسمبلی بندی اے۔ بادشاہ تے امیر پدھر نیکر توں نراض سن تے اوہنوں اوہ کم توں لآ دیندے نے۔ کئی پیرسی ایہ سوچدے نیں جے بادشاہ قومی اسمبلی نوں وی مکادیویگا۔ پیرس وچ افراتفری تے لٹمار ہون لگ جاندی اے۔

باستیل دا ٹینا

11 جولائی 1789 نوں بادشاہ نے فنانس منسٹر نیکر نوں وزارت توں لا دتا۔ پیرس دے لوکاں ایس گل نوں پسند ناں کیتا۔ پیرس دے لبرل لوکاں نے بدیسی فوجاں دے آن نوں وی اپنے لئی خطرہ سمجیا۔ باستیل دا جیل خانہ بادشائی تے ظلم دا نشان سی۔ اے نالے اسلحے دا گودام وی سی۔ فرنچ گارڈ پیرس دے لوکاں نال رل جاندے نیں۔ باستیل چ اوس ویلے 7 بندی سن۔ 14 جولائی دی سویر نے پیرس دے لوک باستیل تے ہلہ بول دندے نیں۔ بندیاں نوں ازاد کرالیاجاندا اے تے جیلر نوں مار دتا جاندا اے۔ پیرس ورگے کم پورے دیس چ ہوۓ لوکاں نے اپنے حقاں لئی ہتھیار چک لۓ۔ باستیل دا ٹعایا جانا انقلاب فرانس دا سب توں وڈا واقعہ سی۔ نیکر نوں واپس فنانس دا وزیر لادتا جاندا اے تے بیلی جیہڑا قومی اسمبلی دا پردھان وی سی اوہ پیرس دا میئر بن جاندا اے۔ بادشاہ نال ای پیرس آندا اے تے انقلاب دے رنگ لال چٹا تے نیلا اپنا لیندا اے۔

قومی اسمبلی

فومی اسمبلی نویاں تبدیلیاں لیاندی اے۔ 4 اگست نوں جگیرداری دا انت ہوندا اے امیر پدھر دے عام لوکاں توں ود حق مکدے نیں تے پادری جیہڑے اچیچے ٹیکس لیندے سن اوہناں تے روک لادتی جاندی اے۔ 26 اگست نوں قومی اسمبلی انسان تے عام شہریاں دے حقاں دا سدا دیندی اے جینوں مارکوئیس لیفائیٹ نے لکھیا سی۔ فومی اسمبلی اپنے کم تے اپنے آپ بارے سوجدی اے جے ایہ کیویں چلے گی۔ کج لوک ایس اپر اک سینیٹ وی بنان چاندے نیں پر ایہ گل نئیں منی جاندی۔ بادشاہ ایہ اختیار تے دتا گیا جے اوہ کسے قنون نوں بنن توں دیر کر سکدا اے پر اوہنوں روک نئیں سکدا۔ اکتوبر 1789 نوں جدوں 7000 سوانیاں دی اک ٹولی نے بادشاہ تے جڑھائی کیتی تے لافائیٹ نے بادشاہ نوں کیا جے اوہ ورسائی چھڈ کے پیرس دے ٹویلیریز دے محل وچ چلا جاۓ۔

اسمبلی ہولی ہولی تن ٹولیاں وچ ونڈی گئی: اک جیہڑی سجے پاسے بیٹھی سی ایہ انقلاب دے حلاف تے امیراں تے پادریاں دا وکھالہ سی، دوجی پارٹی شاہی لوکراج دے حامیاں دی سے جیہڑے برطانیہ ورگا سیاسی پربندھ چاہندے سن جیہڑی قنونی بادشاہی ہووے تے جتھے بادشاہ وی سرکار دا انگ ہووے۔ جیکوئس نیکر ایس پارٹی وچ سی۔ تیجی پارٹی نیشنل پارٹی سی جیہی کھبے پاسے بیٹھدی سی تے لافائیٹ تے میرابیو ایہدے آگو سن۔

رومن کیتھولک چرچ کولوں زور تے اختیار لے لۓ جاندے نیں۔ نویں سرکار وچ اوہدے کولوں زمین لی لئی جاندی اے تے اچیچے ٹیکس جیہڑے اوہنے لاۓ ہوۓ سن مکا دتے جاندے نیں۔ 12 جولائی 1790 نوں کیتولک چرچ لئی نواں قنون لاگو ہوندا اے تے پادری سرکار دے ملازم بن جاندے نیں۔ کئی پادری تے پوپ نویں قنون نوں نئیں مندے۔

14 جولائی 1790 نوں باستیل دے ٹٹن دے اک سال مگروں اک وڈی ملنی ٹالیرانڈ دی اگوائی وچ شا ڈی مارز، پیرس وچ ہوندی اے جتھے شاہی ٹبر تے عام لوک کٹھے ہوندے نیں تے 'قوم قنون تے بادشاہ' نال وفاداری دی سوں کھاندے نیں۔ اتلی پدھر دے چوکھے لوک انقلاب توں خوش نئیں سن تے کئی دیس چھڈ کے دوجے دیساں ول ٹر جاندے نیں۔

اسٹیٹس جنرل اک سال لئی بنی سی پر اوہنے ایہ وی سوں کھادی سی جے اوہ نواں قنون بنن تک اپنے کم وچ لگی رۓ گی۔ اوہ ایہ قنون بناندی اے جے امیر پدھر دے لوک اپنے وکھرے ناں اپنے نیانیاں نوں نئیں دے سکن گے صرف بادشاہ ای اینج کرسکے گا۔ ہر مقدمہ عدالت وچ پیش ہوویگا۔ فرانس وچ کاروبار وچ اک تھاں توں دوجی تھاں جنیاں روکاں سن اوہ مکا دتیاں جاندیاں نیں تے ہڑتال کرن تے وی روک لا دتی جاندی اے۔

کئی لوک اپنیاں تیز سوجاں تے سیاسی کلب بناندے نیں جیکوبن کلب سب توں چوکھا منیا پرمنیا سی ایہ کھبے پس ول لفیا سی مونارچی کلب سجے پاسے لفیا سی۔ 1791 وچ ایہ سوچ ابھردی اے جے ایسا قنون بنایا جاوے جیہڑا لوکاں نوں دیس چھڈن توں روکے۔ فرانس دا بادشاہ لوئی XVI اپنی ٹبری میری اینتوینت نوں لے کے 20 جون 1781 نوں عام لوکاں دے کپڑیاں وچ دیس توں باہر جاندا اے پر بیلجیم دے بارڈر توں پچھے وارنے دی تھاں تے 21 جون نوں پچھانیا جاندا اے تے پھڑ کے واپس لیایا جاندا اے۔ بادشاہ دے اختیار تے روک لا دتی جاندی اے۔ بادشاہ دے نسن دے باوجود اسمبلی ایہ چاندی اے جے بادشاہ فرانس دا آگو روے بجاۓ ایسدے جے اک ایسا لوکراج جیدے وچ کوئی بادشاہ ناں ہووے۔ بادشاہ بس سرکار دی اک نشانی ہووے تے اوہدے کول کوئی زور ناں ہووے۔ بادشاہ نوں ایس قنون دی سوں کھانی پوویگی جے اگر اوہ اینج نئیں کردا، اگر اوہ فرانس دے خلاف اک فوج بناندا اے تے فیر اوہ بادشاہ نئیں رویگا۔ کئی لوک جناں وچوں جیکس پیری برسوٹ وی سن اوہناں بادشاہ دا سرکار دا آگو ہونا، تحت تے بینا تے قنون وج رہنا پسند نئیں سی۔ اوہ شا ڈی مارز وچ لوکاں نوں کٹھیاں کرکے ایس گل تے دسخط لیندا اے۔ نیشنل گارڈ نوں لاقائیٹ دی اگوائی وچ لوکاں نوں قابو وچ رکھن لئی بلایا جاندا اے۔ اوہ جدوں لوکاں دے سراں دے اتوں گولیاں چلاندے نیں تے لوک اوہناں نوں وٹے ماردے نیں۔ ایس تے لافائیٹ دے کہن تے اوہ لوکاں تے گولیاں چلاندے نیں جس نال 50 لوک مرجاندے نیں۔ یس دے مگروں سارے سیاسی کلب تے اخبار بند کردتے جاندے نیں۔ ڈانٹن ورگے کھبے پا سے دی سوچ رکھن والے کئی لوک دیس چوں نس جاندے نیں یا لک جاندے نیں. 30 ستمبر 1791 نوں قنون بنان مگروں اسمبلی اپنی انتویں ملنی کرکے مک جاندی اے۔ بادشاہ ایسدے بنے قنون نوں مندا اے تے ایدے اگے تقریر کردا اے تے اوہدی وی واہ واہ ہوندی اے۔

نویں قنون بنانوالی اسمبلی اکتوبر 1791 نوں اپنی پہلی ملنی کردی اے۔ 1791 دے قنون باجوں فرانس اک قنونی بادشائی سی۔ بادشاہ قنون بنانوالی اسمبلی نال سرکار وچ اک حصےدار سی تے کسے قنون نوں جینون اوہ پسند ناں کردا ہوے روکن دا اختیار وی ہے سی۔ اوہدے کول وزیر چنن دا وی اختیار سی۔ اسمبلی دے 745 سنگی سن جناں وچوں 165 قنونی بادشاہت چاہندے سن، 330 جیکوبن جیہڑے بادشاہ دے بنا فرانس چاہندے سن تے 250 ازاد سن۔ بادشاہ نے اپنے ویٹو دا اختیار کئی واری باہر جان والے لوکاں دی جان بچان لئی ورتیا تے ایہ گل کئی لوکاں جنہاں وچ کھبے پاسے والے سن پسند نئیں سی۔

دوجے دیساں دے بادشاہ فرانسیسی انقلاب توں تنگ سن۔ اوہ ایس انقلاب نوں اپنے دیس وچ نئیں ویکھنا چاندے سن تے ایہنوں فرانس وچ ای مکادینا چاہندے سن۔ 27 اگست 1791 نوں آسٹریا تے پرشیا ایہ مانگ کردے نیں جے بادشاہ نوں ازاد کیتا جاوے تے نیشنل اسمبلی بند کردتی جاوے۔ اگر اوہناں دی مانگ ناں منی گئی تے اوہناں وعدہ کیتا جے اوہ فرانس تے چڑھائی کردین گے۔ ای گل فرانسیسی انقلابیاں نوں بڑی چبھی۔

10 اگست 1792 دی رات نوں پیرس دے انقلابی تے ملیشیا سوئس راکھیاں نوں جیہڑے کے بادشاہ دی راکھی کر رۓ سن مار دیندے نیں۔ شاہی ٹبر نوں بندی بنا لیا جاندا اے تے قنون بنانوالی اسمبلی دی اک ملنی وچ جدوں صرف اسمبلی دا تیجا حصہ ای سی تے اوہ وی جیکوبن، بادشائی تے روک لادیندی اے۔ پیرس کمیون نے اپنیاں عدالتاں لا کے لوکاں نوں جیلاں وچوں کڈ کے ماریا۔ 20 ستمبر 1792 نوں نویاں چوناں مگروں نیشنل کنونشن دی سرکار بندی اے۔ اگلے دن ایہ بادشائی مکان تے فرانس دے اک لوکراج ہون دا ہوکا دیندی اے۔ اوس توں اگلا دن 22 ستمبر 1792 نوں جیہڑا لوکراج دا پہلا دن بندا سی اک نواں کیلنڈر لاگو کیتا جاندا اے جینوں فرانسیسی لوکراجی کیلنڈر کیا گیا اوہدے پہلے سال دا پہلا دن سی۔

حالات تے ویلہ فرانس نوں اوہدے گوانڈیاں نال لڑائی ول لیجاندا اے۔ بادشاہ دی وی مرظی سی جے لڑائی ہووے، ہار ہون تے اوہدی جان انقلابیاں کولوں چھٹ سکدی سی تے جت نال وی اوہدی گڈی اچی چڑھنی سی۔ یروندی ٹولی انقلاب نوں پورے یورپ وچ پھیلانا جاندی سی تے فرانس وچ وی ایہدا بچاؤ کرنا چاہندی سی۔ اوہ لوک جیہڑے لڑائی دے خلاف سن بڑے ماڑے سن اوہنے دی سوچ وچ ہار ہون تے انقلاب ہور خونی ہوسکدا اے۔ روبسپیری دو وجہاں توں لڑائی دے خلاف سی اک ایہ جے انقلاب دے خرچے تے بادشائی تے فوج نے تکڑا ہونا اے دوجے ایہ جے ای اسٹریا تے ہور تھانواں تے عام لوکاں نوں وٹ چڑھاوے گی۔ فرانس 20 اپریل 1792 نوں آسٹریا دے خلاف لڑائی دا ہوکا دیندا اے کج ہفتیاں مگروں پرشیا آسٹریا نال رلدا اے۔ پرشیا دی فوج فرانس وچ آندی اے۔ شیمپین-اردن دے علاقے وچ 20 ستمبر 1792 نوں والمی دی لڑائی وچ انقلابی فرانس دی فوج ایس فوج نوں ہرادیندی اے۔ ایس جت نے فرانسیسی انقلابیاں دا دل ودھا دتا۔

17 جنوری 1793 نوں نیشنل کنونشن دی سرکار لوکاں دی ازادی تے بچاؤ دے خلاف بادشاہ دی سازش جیہڑی اوہناں دے شبداں وچ اوہ باہر والیاں سرکاراں نال رل کے کر ریا سی اوہنوں موت دی سزا سناندی اے۔ جنوری 1793 نوں لوئی XVI فرانس دے بادشاہ نوں جیہڑا ہن صرف شہری لوئی کاپٹ سی موت دی سزا دے دتی گئی ۔ اوہنوں گلوٹائن نال پیرس دے کنکورڈ ویہڑے وچ ماریا گیا۔ ایس گل نے پورے یورپ نوں ڈرا دتا تے اوہ دیس جیہڑے ہلے تکر نیوٹرل سن اوہ وی فرانسیسی انقلاب دے خلاف ہوگۓ تے ایدے خلاف لڑائیاں وچ حصہ لیا۔

16 اکتوبر 1793 نوں فرانس دی ملکہ میری اینتوینت نوں وی عوامی عدالتی کاروائی دے مگروں موت دی سزا دے دتی گئی ۔10 نومبر 1793ء نوں " خدائی عبادت" دے خلاف قنون پاس ہوئیا ۔ اس سارے ویلے دے دوران فرانس چ کسے دی وی جان محفوظ نئیں رہی ، 1793ء تے 1794ء دے درمیان ہزاراں لوکاں نوں مار دتا گئیا ۔ 8 جون 1795 فرانس دے ہوننوالے بادشاہ نوں وی قتل کردتا گئیا ۔ آخر مئی 1804 چ نیپولین بونا پارٹ راج تے مل ماردا اے ۔ جہڑا کہ خود نوں " ق‍سمت دا تعنی" کہندا سی تے فرانس دی تریخ دا اک نواں بوا کھلیا۔

اسرات

انقلاب فرانس نے دنیا دے تے گوڑے اسر پاے۔ دنیا دی ماڈرن تریخ انقلب فرانس توں ٹردی اے۔ ایس انقلاب نے فرانس چ ہمیش لئی جگیردار تے نوب ٹولے دا بی مکاچھڈیا۔ لوک پہلی واری وکھری وانگوں سوچن گل کرن تے پڑھن لگے۔ لوکاں چ برابری دی سوچ اگے ودی۔ ایس انقلاب نے یورپ دے دیساں نوں وی ہلا دتا۔ تھوڑے تھوڑے ویلے نال دوجے دیسان چ وی انقلاب فرانس ورگے انقلاب آۓ۔ اینے روسی انقلاب تے چینی انقلاب نوں وی متاسر کیتا۔

پاکستان تے

انقلاب فرانس دا اسر پاکستان تے وی گوڑا اے۔ پاکستان دے سب توں وڈے قنون بنان والے ادارے دا ناں فرانس دے سب توں وڈے ادارے نیشنل اسمبلی دے ناں تے پاکستان نیشنل اسمبلی اے۔