عبد المصطفٰی اعظمی
شیخ الحدیث علامہ عبد المصطفیٰ الاعظمی مسلک اہل سنت و جماعت دے بریلوی مکتب فکر دے اکابر عالماں توں نيں۔
ولادت سودھو
الحاج مولانا عبد المصطفیٰ الاعظمی ذیقعدہ 1333ھ نوں اپنے آبائی وطن گھوسی اعظم گڑھ ضلع وچ پیدا ہوئے ۔
شجرہ نسب سودھو
شجرہ نسب ایہ اے محمد عبد المصطفیٰ بن شیخ حافظ عبد الرحیم بن شیخ حاجی عبد الوہاب بن شیخ چمن بن شیخ نور محمد بن شیخ مٹھوبابا ۔
والد سودھو
آپ دے والد گرامی حافظ عبد الرحیم صاحب حافظ قرآن، اردو خواں، واقف مسائل دینیہ، متقی، پرہیزگارسن ۔ پنڈ دے مشہور بزرگ حافظ عبد الستار صاحب توں شرف تلمذ حاصل سی جو حضرت اشرفی میاں کچھوچھوی دے وڈے بھائی شاہ سید اشرف حسین صاحب قبلہ کچھوچھوی دے مرید سن ۔
تعلیم سودھو
علامہ اعظمی صاحب قرآن مجید اوراردو دی ابتدائی تعلیم اپنے والد ماجد توں حاصل کر کے مدرسہ اسلامیہ گھوسی وچ داخل ہوئے اوراردوفارسی دی ہور تعلیم پائی۔ چند ماہ مدرسہ ناصر العلوم گھوسی وچ وی تعلیم حاصل کيتی۔ اس دے بعد مدرسہ معروفیہ معروف پورہ وچ میزان توں شرح جامی تک پڑھیا۔ فیر 1351ھ وچ مدرسہ محمدیہ حنفیہ امروہہ ضلع مرادآباد (اتر پردیش) دا رخ کیتا اوراوتھے شیخ العلماء مولانا شاہ اویس حسن عرف غلام جیلانی اعظمی (شیخ الحدیث دار العلوم فیض الرسول براواں شریف متوفی 1397ھ تے مولانا حکمت اللہ صاحب قبلہ امراوہی تے مولانا سید محمد خلیل صاحب چشتی کاظمی امراوہی دی خدمت وچ اک سال رہ کے اکتساب فیض کیتا۔
اس دے بعد 1352ھ وچ صدرالشریعہ مولانا حکیم محمد امجد علی صاحب اعظمی دے ہمراہ بریلی شریف تشریف لے گئے اورمدرسہ منظر اسلام محلہ سوداگران بریلی وچ داخل ہوکے تعلیمی سلسلہ شروع فرمایا۔ ملیا حسن، میبذی وغیرہ چند کتاباں محدث اعظم پاکستان مولانا محمد سرداراحمد صاحب چشتی گورداسپوری توں پڑھیاں باقی کتاباں صدرالشریعہ توں پڑھیاں۔
ا س دوران وچ حجۃ الاسلام مولانا شاہ حامدرضا خان صاحب (خلف اکبرسرکاراعلیٰ حضرت امام احمد رضا )کی خدمت وچ حاضری دتی تے شرفیاب ہوئے۔ موصوف آپ اُتے وڈا کرم فرمایا کردے سن ۔ اعلیٰ حضرت دے برادرخورد مولانا محمد رضا خان صاحب عرف ننھے میاں توں فرائض دی مشق دی تے مفتی اعظم ہند مولانا شاہ مصطفیٰ رضا خان نوری (زیب سجادہ عالیہ قادریہ رضویہ بریلی شریف، خلف اصغرحضور اعلیٰ حضرت )کے دارالافتاء وچ وی حاضری دی۔
بریلی شریف وچ دوران وچ طالب علمی آپ دی اقتصادی حالت اچھی نئيں سی۔ مسجدکی امامت اورٹیوشن توں اخراجات پورے کردے سن ۔ جدوں صدر الشریعہ مولانا امجد علی صاحب بریلی توں رخصت ہوکے مدرسہ حافظیہ سعیدیہ داداں ضلع علی گڑھ وچ مسند تدریس اُتے جلوہ فرما ہوئے تاں مولانا اعظمی صاحب وی بریلی شریف نہ رہ سکے تے10 شوال 1355ھ نوں علی گڑھ صدرالشریعہ دی خدمت وچ حاضر ہوئے اورمدرسہ حافظیہ سعیدیہ وچ داخلہ لیا تے امتحانات وچ اچھی پوزیشن توں کامیاب ہوکے انعامات وی حاصل کیتے ۔
علی گڑھ دے دورانِ قیام حضر ت مولانا سید سلیمان اشرف بہاری پروفیسر دینیات مسلم یونیورسٹی علی گڑھ (خلیفہ اعلیٰ حضرت قدس سرہ) دی خدمت وچ وی حاضری دیندے اورعلمی اکتساب فرماندے رہے ۔ 1356ھ وچ مدرسہ حافظیہ سعیدیہ داداں توں سند فراغ حاصل کیتا۔ حضرت مولاناسید شاہ مصباح الحسن صاحب چشتی رحمۃ اللہ تعالیٰ علیہ نے سر پردستار فضیلت بنھی۔
بیعت سودھو
17 صفرالمظفر 1353ھ وچ قاضی ابن عباس صاحب عباسی نقشبندی دے پہلے عرس وچ الحاج حافظ شاہ ابرارحسن خان صاحب نقشبندی شاہ جہانپوری (جو قاضی صاحب موصوف دے پیر بھائی سن ) توں مرید ہوئے ۔
2 ذیقعدہ 1370ھ نوں شاہ ابرار حسن صاحب نقشبندی دا انتقال ہو گیا تاں اس دے بعدآپ دے خلیفہ برحق الحاج قاضی محبوب احمد صاحب عباسی نقشبندی توں وی اکتساب فیض کیتا۔ چونکہ شروع ہی توں موصوف دا رجحان سلسلہ نقشبندیہ دی طرف زیادہ سی اسی لئی اس سلسلے وچ مرید ہوئے مگر ہور سلاسل دے بزرگاں توں وی اکتساب فیض وبرکات دا سلسلہ جاری رکھیا۔ 25 صفرالمظفر 1358ء وچ عرس رضوی دے مبارک ومسعود موقع اُتے حجۃ الاسلام مولانا حامد رضا خان نے سلسلہ عالیہ قادریہ رضویہ دی خلافت واجازت توں سرفرازفرمایا۔
سلسلہ تدریس سودھو
فارغ التحصیل ہونے دے بعد سب توں پہلے مدرسہ اسحاقیہ جودھ پور (راجستھان) وچ مدرس ہوئے۔ درس نظامی دا افتتاح فرمایااورمدرسہ ترقی دی راہ اُتے چل نکلیا سی کہ اچانک جودھ پور وچ ہندو مسلم فساد ہونے دی و جہ توں بوہت سارے بیرونی عالماں دے نال آپ نوں گرفتار کیتا گیا اوربعد وچ اشتعال انگیز تقریر کرنے دا الزام لگیا کر حکومت نے شہر بدرکردتا جس توں مدرسہ کوبھی نقصان ہويا اورمولانا موصوف نوں وی اوتھے توں آنا پيا۔
ستمبر 1939ء قاضی محبوب احمد دی دعوت اُتے امروہہ تشریف لے گئے اوراوتھے مدرسہ محمدیہ حنفیہ وچ تدریسی خدمات انجام دتیاں جس دا سلسلہ تن سال تک رہیا۔ اس وقت اوتھے اُتے مولانا سیدمحمد خلیل صاحب کاظمی امراوہی صدر مدرس سن اس دوران وچ وی موصوف توں استفادہ کیندا۔ اس دے بعد 1942ء وچ دار العلوم اشرفیہ مبارکپور وچ تدریسی خدمات دا آغاز فرمایا تے گیارہ سال تک ایتھے وی درس دیندے رہے تے اس دی تعمیر وترقی وچ بھرپور حصہ لیا۔
1952ء وچ آپ دا احمد آباد گجرات (بھارت) وچ بسلسلہ تقریر دورہ ہويا۔ متعدد تقاریر دے سبب لوک گرویدہ ہوئے اورجب اوتھے اُتے اک دار العلوم دا قیام عمل وچ آیا تاں احمد آباد دے عمائد اہل سنت نے بہ اصرار مبارک پورسے بلواکر دار العلوم شاہ عالم وچ مدرس رکھیا۔ اس سلسلے وچ مولانا ابراہیم رضا خاں صاحب نبیرہ اعلیٰ حضرت اورحضورمفتی اعظم ہند نے وی دار العلوم دے قیام اورترقی وچ بھر پور حصہ لیا۔
مولانانے اس دار العلوم دی ترقی اوربقا وچ بھر پور اورجان توڑکر کوشش کيتی تے اسنوں عروج تک پہنچیا کر دم لیا۔
اس دے بعد حج بیت اللہ نوں روانہ ہوئے۔ واپسی اُتے دار العلوم صمدیہ بھیونڈی (مہاراشٹر)کی طلبی اُتے طلبہ دی اک جماعت دے نال مدرسہ مذکور وچ تشریف لے گئے اورچار برس تک جم کر اوتھے تدریسی خدمات نوں انجام دتا تے مدرسہ مذکور دی تعمیر وچ وی بھرپورکوشش فرمائی، جس دے طفیل اک شاندار عمارت اج وی موجود وشاہد اے ۔
اس دے بعد فوراً دار العلوم مسکینیہ دھوراجی گجرات توں طلبی آگئی اورمولانا حکیم علی محمد صاحب اشرفی دے اوردوسرے لوکاں دے اصرار اُتے اوتھے مع جمعیۃ طلبہ تشریف لے گئے مگر اوتھے وی زیادہ دناں قیام نہ کرسکے تے بالآخردارالعلوم منظر حق ٹانڈہ فیض آباد (یوپی)ماں بعہدہ صدرالمدرسین وشیخ الحدیث تشریف لے گئے جتھے تقریباًدس سال توں علوم و معارف دے گوہر لٹا رہے نيں۔ خدا نے تفہیم دی خوب خوب صلاحیت بخشی اے۔ تمام متداول کتاباں اُتے یکساں قدرت رکھدے نيں اورپوری مہارت توں درس دیندے نيں اورطلبہ خوب مانوس ہُندے نيں۔ تدریس دی اس طویل مدت وچ طلبہ دی اک تعدادتیار ہو گئی تے اج ملک وبیرون ملک آپ دے تلامذہ تدریس و تقریرتے مناظرہ و تصنیف کيتی خدمات انجام دے رہے نيں۔
افتاء سودھو
تدریس دے نال نال فتوی نویسی دا کا م وی کردے رہے نيں۔ تحریر کردہ فتوےآں دی نقلاں کم محفوظ نيں فیر وی چھ سوسے زیادہ فتاوے منقول نيں ۔
وعظ ونصیحت کيتی صلاحیت اچھی اے۔ ملک دے گوشے گوشے وچ آپ دے مواعظ حسنہ دا چرچا اے اوربوہت سارے مواعظ تاں مطبوعہ وی نيں جنہاں توں عوام استفادہ کر رہے نيں۔
ذوقِ سخن سودھو
زمانہ طالب علمی ہی توں شعر وشاعری دا ذوق اے۔ نعت شریف، قومی نظماں اورغزل وچ وی طبع آزمائی فرمائی اے۔ کوئی مجموعہ کلام مطبوعہ نئيں اے۔
تصنیفات سودھو
آپ نے تصنیف وتالیف دا وی بہت چنگا اورخوب ذوق پایا اے۔ اوراس دی طرف خاصی توجہ مبذول فرمائی اے۔ مختلف موضوعات اُتے آپ دی مطبوعہ اردو لکھتاں مندرجہ ذیل نيں:
- (1)موسم رحمت (سب توں پہلی تصنیف جومتبرک راتاں اورمبارک ایام دے فضائل پرمشتمل اے )
- (2)معمولات الابراربمعانی الآثار(تصوف دے بیان وچ )
- (3)اولیاء رجال الحدیث(اولیائے محدثین دی سوانح)
- (4)مشائخ نقشبندیہ(نقشبندی بزرگاں دا سلسلہ وارتذکرہ)
- (5)روحانی حکایات (دوحصے)
- (6)ایمانی تقریراں
- (7)نورانی تقریراں
- (8)حقانی تقریراں
- (9)عرفانی تقریراں
- (10)قرآنی تقریراں
- (11)سیرۃ المصطفیٰ
- (12)نوادرالحدیث(چالیس حدیثاں دی عمدہ اورمفید شرح)
- (13)کرامات صحابہ
- (14)جندی زیور
- (15)قیامت کدوں آئے گی۔[۱]
حوالے سودھو
- ↑ بہشت دی کنجیاں،مؤلف، عبد المصطفیٰ الاعظمی،مکتبۃ المدینہ باب المد ینہ کراچی