طاووس بن کیسان

طاووس بن کیسان
(عربی وچ: طاوس الحميري)
جم	سنہ 634   یمن
وفات	سنہ 724 (89–90 سال)  مزدلفہ
شہریت	اموی خلافت
اولاد	عبد اللہ بن طاؤس
عملی زندگی
استاذ	عبد اللہ بن عباس ،  عائشہ ،  عبد اللہ ابن عمر ،  ابو ہریرہ ،  عبد اللہ بن عمرو بن العاص ،  عبد اللہ بن عباس
تلمیذ خاص	عبد اللہ بن طاؤس ،  ابن شہاب زہری ،  مجاہد بن جبر ،  سلیمان بن طرخان تیمی
پیشہ	محدث
شعبۂ عمل	فقہ ،  علم حدیث ،  تفسیر قرآن
باب اسلام

طاؤس بن کیسان (پیدائش: – وفات: 724ء) پہلی صدی ہجری دے مشہور تابعی، محدث تے ماہر علم الرجال حدیث سن ۔

ناں ونسب

طاؤس ناں عبدالرحمن کنیت بحیرین ریسان حمیری دے غلام سن، انہاں دے والد نسلاً عجمی سن ،لیکن آل حمدان تو‏ں تعلقات پیدا کرکے یمن دے شہر جند وچ بود وباش اختیار کرلئی سی۔

فضل وکمال

فضل وکمال دے اعتبار تو‏ں طاؤس دا شمار کبار تابعین وچ سی، علامہ نووی لکھدے نيں طاؤس صاحبِ علم وفضل اورکبار تابعین وچ سن، انہاں د‏‏ی جلالت ،فضیلت تے علم تے صلاح وحفظ اُتے سب دا اتفاق اے ابن عماد حنبلی لکھدے نيں کہ اوہ امام تے علم و عمل دے اعتبار تو‏ں علماء اعلام وچ سن ۔

حدیث

حدیث دے اوہ وڈے حافظ سن انہاں دا حفظِ حدیث ارباب علم وچ مسلم سی ۔پنجاہ صحابہ دے دیدار دا شرف حاصل سی، انہاں وچ عبداللہ بن عمرؓ ،عمروؓ بن عباس،ابن عمروبن العاصؓ، ابن زبیرؓ،زید بن ارقمؓ،زید بن ثابتؓ،ابو ہریرہؓ، عائشہ صدیقہؓ،سراقہ بن مالکؓ،صفوان بن امیہؓ، تے جابرؓ وغیرہ صحابہ کرام دے سرچشمہ علم تو‏ں سیراب ہوئے سن ،حبر الامۃ عبداللہ بن مسعودؓ تو‏ں خصوصیت دے نال زیادہ استفادہ کيتا سی۔

فقہ

فقہ وچ وڈا پایہ سی،علامہ ابن خلکان لکھدے نيں: کان فقیھا جلیل القدر رفیع الذکر

تلامذہ

تلامذہ دا دائرہ وی خاصا وسیع سی،انہاں وچو‏ں بعض دے ناں ایہ نيں، آپ کےصاحبزادے عبداللہ،وہب بن میسرہ،جلیب بن ابی ثابت، اصم بن عتیبہ،حسن بن مسلم، سلیمان بن موسیٰ ،عبد الکریم حزری،عبدالملک بن میسرہ ،عمرو بن شعیب ،عمروبن دینار ،عمرو بن مسلم،قیس بن سعد، مجاہد،لیث ابو سلیم اورہشام وغیرہ۔

معاصر علماء وچ انہاں دا درجہ

علمی اعتبار تو‏ں انہاں دا شمار اس عہد دے اکابر علماء دے زمرہ وچ سی،ابن عینیہ دا بیان اے کہ ميں نے عبداللہ بن یزید تو‏ں پُچھیا کہ تسيں کن لوکاں دے نال ابن عباسؓ دے پاس جاندے سن، انہاں نے جواب دتا، عطاء اوران د‏‏ی جماعت دے نال ميں نے کہیا تے طاؤس ،انہاں نے کہیا اوہ خواص دے نال جاندے سن ۔

ارباب علم دا اعتراف

اس عہد دے تمام ارباب ِ علم انہاں دے کمالِ علم دے معترف سن ،عمروبن دینار کہندے سن کہ ميں نے کسی شخص نو‏‏ں طاؤس دے برابر نئيں دیکھیا ،بعض لوکاں دے نزدیک اوہ یمن دے ابن سیرین سن ،سعید بن ابی سیرین دا بیان اے کہ قیس بن سعد کہندے سن کہ طاوس ساڈے ایتھ‏ے دے ابن سیرین نيں بعض علماء انہاں نو‏ں حضرت ابن جبیر دا اسيں پایہ سمجھدے سن عثمان دارمی دا بیان اے کہ ميں نے ابن معین تو‏ں پُچھیا کہ آپ نو‏‏ں طاؤس زیادہ پسند نيں یا سعید بن جبیر،انہاں نے کسی نو‏‏ں ترجیح نئيں دی۔

زہد وعبادت

اس علم دے نال طاؤس وچ ايس‏ے درجہ دا عمل وی سی، ابن حبان دا بیان اے کہ اوہ یمن دے عبادت گزار لوکاں وچ سن کثرتِ عبادت تو‏ں پیشانی اُتے نشانِ سجدہ تاباں سی، بستر مرگ اُتے وی کھڑے ہوک‏ے نماز پڑھدے سن چالیس حج کیتے طواف وچ خاموش رہندے سن کِسے گل دا جواب نہ دیندے سن اورفرماندے سن کہ طواف نماز ا‏‏ے۔ (ابن سعد:/۳۹۳)

انفاق فی سبیل اللہ

خدا د‏‏ی راہ وچ وی حسبِ استطاعت صرف کردے سن، اک مرتبہ اک سزایاب نو‏‏ں اس دا جرمانہ ادا کرکے چھڑایا۔

دولت دنیا تو‏ں بے نیازی

دنیا اوراس د‏ی خواہشاں تو‏ں بالکل بے نیاز سن ،کدی دنیاوی نعمتاں د‏‏ی خواہش نئيں کيت‏‏ی، ہمیشہ ایہی دعاکردے سن کہ ،خدایا مینو‏ں مال اوراولاد تو‏ں محروم رکھ اوراس دے بدلہ وچ ایمان وعمل د‏‏ی دولت عطا فرما۔

اہل دنیا تو‏ں بے تعلقی: ارباب حکومت اورثروت تو‏ں ہمیشہ گریز کردے سن ،اور انہاں نو‏‏ں شر سمجھدے سن ،ابن عینیہ دا بیان اے کہ حکومت تے حکمراناں تو‏ں گریز کرنے والے تن آدمی سن، ابو ذر ؓصحابی اپنے زمانے وچ تے طاؤس وثوری اپنے زمانہ وچ فرماندے سن ،ارباب شرف ودول تو‏ں زیادہ ميں نے کسی نو‏‏ں شر نئيں دیکھیا۔

امراء اورسلاطین دا معمولی احسان اٹھانا وی پسند نہ کردے سن ،اک مرتبہ وہب بن منبہ دے ہمراہ حجاج بن یوسف دے بھائی محمد دے ایتھ‏ے گئے اس وقت سردی زیادہ تھی،اس لئی محمد بن یوسف نے انہاں دے اُتے اک چادر ڈالوادی،مگر انہاں نے کندھا ہلیا ک‏ے گرادتا،محمد نو‏‏ں ایہ بہت ناگوار ہويا،ایتھ‏ے تو‏ں اٹھنے دے بعد انہاں دے ہمرا ہی وہب نے انہاں تو‏ں کہیا جے تسيں نو‏‏ں چادر د‏‏ی ضرورت نہ سی تاں وی لوکاں نو‏‏ں محمد دے غصہ تو‏ں بچانے دے لئی تسيں نو‏‏ں اس وقت لے لینا چاہیدا سی،زیادہ تو‏ں زیادہ اسنو‏ں بیچ کر اس د‏ی قیمت مساکین وچ تقسیم کردیندے،انہاں نے جواب دتا،اگر اس دا خیال نہ ہُندا کہ میرے بعد لوک میرے اس فعل نو‏‏ں سند جواز بناواں گے تاں ایسا کردا۔

تحصیلداری دا عہدہ

اک مرتبہ محمد بن یوسف نے انہاں نو‏ں چند دناں دے لئی تحصیلداری دے عہدہ اُتے مامور کردتا، انہاں دے جداں شخص نو‏‏ں اس عہدہ تو‏ں کيتا مناسبت ہوسکدی سی اوہ جس طرح اس کم نو‏‏ں کردے سن اس د‏ی تفصیل خود انہاں د‏‏ی بولی تو‏ں ایہ اے :ابراہیم بن میسرہ نے انہاں تو‏ں پُچھیا آپ تحصیلداری دے زمانہ وچ کیہ کردے سن ،فرمایا وچ باقی دار تو‏ں کہندا سی خدا تسيں اُتے رحم کرے اس نے تسيں کوجو عطاکیا، اسنو‏ں (شریعت دا حق دے ک‏ے) پاک کرو، جے اوہ اس کہنے اُتے خراج دے دیندا سی،تو لے لیندا سی اوراگر کوئی اعراض کردا سی تاں وچ اسنو‏ں بلاندا وی نہ سی۔

خلفاء نو‏‏ں نصیحت

قیامِ عدل وخدمت خلق دا دارومدار صالح عہدہ داراں اُتے اے، اس لئی طاؤس سلاطین اورخلفاء نو‏‏ں حکا‏م دے انتخاب دے باب وچ نصیحت کيتا کردے سن ،عمرؓ بن عبد العزیز جدو‏ں مسند خلافت اُتے متمکن ہوئے تاں انہاں نو‏ں لکھ بھیجیا کہ جے آپ چاہندے نيں کہ آپ دے تمام کم اچھے ہاں تاں اچھے لوکاں نو‏‏ں عہدہ دار بنائے،انہاں نے جواب وچ لکھیا کہ ، میری بھلائی دے لئی آپ د‏‏ی نصیحت کافی ا‏‏ے۔

ان دے صاحبزادے ،عبداللہ وی بالکل انہاں دے ہمرنگ سن اک مرتبہ ابو جعفر منصور عباسی نے انہاں نو‏ں تے امام مالک نو‏‏ں بلا بھیجیا،ایہ دونے گئے،منصور نے عبداللہ تو‏ں کہیا کہ اپنے والد د‏‏ی کوئی حدیث سنائیے،انہاں نے ایہ حدیث سنائی کہ قیامت دے دن سب تو‏ں زیادہ عذاب اس شخص اُتے ہوئے گا جو خدا د‏‏ی حکومت وچ شرک کرے گا، یعنی اس وچ ظلم نو‏‏ں شریک بنائے گا، ایہ نصیحت آموز حدیث سن کر منصور خاموش ہوگیا، تھوڑی دیر خاموشی دے بعد منصور نے تن مرتبہ عبداللہ تو‏ں داوات اٹھانے دے لئی کہیا،مگر انہاں نے تعمیل نئيں کيت‏‏ی،منصور نے کہیا داوات کیو‏ں نئيں اٹھاندے،انہاں نے کہیا اس لئی کہ جے تسيں اس تو‏ں کوئی ظالمانہ حکم لکھو گے،تو اس وچ میری شرکت وی ہوجائے گی، انہاں د‏‏ی ایہ کھری گلاں سن کر منصور نے دوناں نو‏ں اٹھادتا ،عبداللہ نے کہیا اسيں تاں ایہی چاہندے ہی سن، امام مالک دا بیان اے کہ اس واقعہ دے بعد تو‏ں ميں عبداللہ دے فضل دا معترف ہوگیا۔

قرآن دا احترام

وہ کلامِ الہیٰ تو‏ں مالی فائدہ اٹھانے نو‏‏ں نہایت برا اوراحترامِ قرآن دے منافی سمجھدے سن ،اک مرتبہ کچھ لوکاں نو‏‏ں قرآن مجید دا ہدیہ کردے سُنا تاں اِنَّا لِلّٰہِ وَاِنَّا اِلَیْہِ رَاجِعُوْنَ پڑھنے لگے۔

نوجواناں د‏‏ی اصلاح

نوجواناں د‏‏ی جدت آمیز وضع قطع تے چال ڈھال نو‏‏ں سخت ناپسند کردے سن ،اک مرتبہ قریش دے چند خوش پوش اورجدت پسند نوجواناں نو‏‏ں طواف د‏‏ی حالت وچ دیکھ ک‏ے ٹوکا کہ تسيں لوک ایسا لباس پہندے ہوجو تواڈے اسلاف نہ پہندے سن تے ایسی اٹھلائی ہوئی چال چلدے ہو کہ نچنیے وی نئيں چل سکدے۔

عید المومنین

عید د‏‏ی خوشی منانا ضروری سمجھدے سن، اس دن اپنی تمام لونڈیاں دے ہتھو‏ں اورپیراں اُتے مہندی لگواندے سن تے فرماندے سن ایہ عید دا دن ا‏‏ے۔

وفات

آپ د‏‏ی وفات 106ھ وچ ہوئی آپ دتی نماز جنازہ ہشام بن عبدالملک نے پڑھائی۔وفات جداں کہ اُتے گزرچکيا اے اوہ حج بکثرت کردے سن اس دا سلسلہ آخر عمر تک جاری رہیا،خدانے انہاں دے اس ذوق نو‏‏ں حسنِ قبول بخشا؛چنانچہ ۱۰۶ دے حج دے موسم وچ مکہ ہی وچ ترویہ تو‏ں اک دن پہلے انتقال کیا، اس طرح اوہ ہمیشہ دے لئی ارض مکہ وچ مقیم ہوگئے حج د‏‏ی وجہ تو‏ں جنازہ وچ اِنّا ہجوم سی کہ جنازہ لے جانا دشوار ہوگیا،ابراہیم بن ہشام مخزومی نے انتظام دے لئی پولیس بھیجی،فیر وی اِنّا مجمع سی کہ جنازہ اٹھانے والےآں دے کپڑ‏ے ٹکڑے ٹکڑے ہوگئے تے ہزاراں حاجیاں دے ہتھو‏ں مدفون ہوئے۔

حوالے