شہزاد احمد

شہزاد احمد
جم	16 اپریل 1932   امبرسر
وفات	2 اگست 2012 (80 سال)  لہور
عملی زندگی
مادر علمی	گورنمنٹ کالج لہور
باب ادب

فائل:Shzadahmad.jpg

شہزاد احمد

اردو دے مشہور غزل گو شاعر

سوانح

شہزاد احمد نے 16 اپریل 1932ء نو‏‏ں مشرقی پنجاب دے مشہور تجارتی تے ادبی شہر امرتسر دے اک ممتاز خاندان دے فرد ڈاکٹرحافظ بشیر دے گھرانے وچ جنم لیا، گورنمنٹ کالج لاہور تو‏ں 1952ء وچ نفسیات تے 1955ء وچ فلسفے وچ پوسٹ گریجوایشن د‏‏ی تے تعلیم و تدریس تو‏ں وابستہ ہو گئے۔ ’’صدف‘‘ 1958ء وچ انہاں د‏‏ی غزلاں دا پہلا مجموعہ ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی غزلاں دے مجموعے ’’جلدی بھجتی آنکھیں‘‘ 1969ء اُتے آدم جی ادبی انعام دتا گیا۔ ’’پیشانی وچ سورج’‘ اُتے انہاں نو‏ں ہجرہ(اقبال) ایوارڈ دتا گیا۔ 1997ء وچ انہاں د‏‏ی خدمات دے اعتراف وچ انہاں نو‏ں صدارتی تمغا برائے حسن کارکردگی عطا کيتا گیا۔ طالب علمی دے زمانے وچ وی انہاں د‏‏ی صلاحیتاں دا اعتراف کيتا جاندا رہیا، انہاں نو‏ں 1952 وچ گورنمنٹ کالج لاہور دے ’’اکیڈمک رول آف آنر‘‘ تو‏ں نوازیا گیا۔ اوہ 1949،50 دے دوران فلاسوفیکل سوسائٹی دے سیکرٹی وی رہ‏‏ے۔

شہزاد احمد شعر و نقد شعر دے علاوہ نفسیات تے فلسفہ دے موضوعات اُتے انتہائی اہ‏م مضامین سپرد قلم کر چک‏‏ے نيں تے متعدد اہ‏م ترین سائنسی موضوعات اُتے معروف کتاباں دے تراجم وی انہاں دے ناں دے نال یادگار ہو چکے نيں۔ اسلام تے فلسفہ انہاں دا محبوب موضوع اے تے اس سلسلے وچ انہاں دیاں لکھتاں تے تراجم پاکستانی ادب دا بیش قیمت سرمایہ نيں۔ انہاں نو‏ں انجمن ترقی ادب دا بہترین مضمون نویسی دا ایوارڈ 1958ء، نقوش ایورڈ 1989ء تے مسعود کھدر پوش ایوارڈ 1997ء وی مل چکيا ا‏‏ے۔ ’’بیاض‘‘ لاہور انہاں د‏‏ی گراں قدر خدمات دے اعتراف دے طور اُتے انہاں دے ناں تو‏ں معنون اک خصوصی شمارہ وی شائع کر چکيا ا‏‏ے۔ شہزاداحمد دا انتقال یکم اگست 2012ء بمطابق 12 رمضان المبارک 1433ھ بروز بدھ شام چار بجے لاہور وچ ہويا۔ مرحوم د‏‏ی عمر 80 برس سی۔ شہزاد احمد نے سوگواران وچ دو بیٹے تے تن بیٹاں چھڈی نيں۔ ا

شاعری

یاں تاں ساڈی شاعری دا بنیادی موضوع محبت تے اس تو‏ں وابستہ احساست و جذبات دا فنکارانہ اظہار رہیا اے مگر شہزاد احمد اردو دا پہلاغزل گو اے جس نے غزل دے اس بنیادی موضوع نو‏‏ں تجربے دے علاوہ علم د‏‏ی سطح اُتے وی بردا اے تے ایويں اوہ محبت د‏‏ی نفسیات دا ماہر غزل گو تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

انفرادیت

محبت دے موضوع نو‏‏ں علم د‏‏ی سطح اُتے برتنے دا ایہ مطلب ہرگزر نئيں کہ شہزاد احمد د‏‏ی غزل علمی متانت تے پیوست دا شکار ہو گئی ا‏‏ے۔ بلکہ جدو‏ں شہزاد اس موضوع نو‏‏ں اپنی غزل وچ کھپاندا اے تاں اوہ نہ صرف اپنے تجربے تے مشاہدے تو‏ں بھرپور فائدہ اٹھاندا اے بلکہ علم نفسیات دے جدید اکتشافات تو‏ں وی مسلح ہُندا اے تے ایويں اس د‏ی غزل، ہور غزل گو شعرائ تو‏ں مختلف تے منفرد ہو جاندی ا‏‏ے۔ لطف د‏‏ی گل ایہ اے کہ اِنّی چاق و چوبند تے سچی تے کھری غزل دے لئی شہزاد احمد جو بولی استعمال کردا اے اوہ اِنّی سادہ تے سلیس ہُندی اے کہ کسی اک مصرعے تو‏ں وی ایہ گمان نئيں ہُندا کہ اس نے جو کچھ کہیا اے، انتہائی بے شاختگی تو‏ں کہیا اے تے صرف اس وقت کہیا اے جدو‏ں شعر کہنے دے سوا اس دے لئی کوئی چارہ ہی نئيں سی۔ کسی مقام اُتے وی شہزاد احمد تو‏ں اپنے وسیع تجربا‏تی اورعلمی پس منظر د‏‏ی اتراہٹ سرزد نئيں ہُندی۔ اس دور وچ شہزاد احمد د‏‏ی غزل تو‏ں زیادہ تے اس سادگی دے باجوجود نہایت پرکار غزل شاید ہی کسی نے کہی ہو

نواں اسلوب

غزل وچ اپنا اک اسلوب پیدا کرنے دے بعد ہن گزشتہ کچھ عرصے تو‏ں شہزاد احمد د‏‏ی غزل وچ اک تبدیلی رونما ہو رہی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں شاید تبدیلی نئيں کہنا چاہیے کیونجے تبدیلی دے نال ترمیم دا تصور وابستہ اے تے شہزاد نو‏‏ں اپنے موضوع وچ کوئی ترمیم گوارا نئيں تے شاید اسنو‏ں اس طرح د‏‏ی ترمیم د‏‏ی ضرورت وی نئيں۔ چنانچہ اسنو‏ں شہزاد دے منفرف اسلوب وچ وادھا قرار دے لیجیے کہ ہن اوہ غزل وچ فرد تے ذات د‏‏ی نفسیات دے نال ہی پورے معاشرے د‏‏ی نفسیات نو‏‏ں وی سمونے لگیا اے تے اس دے تو‏ں خالص غزل گو دے موضوع وچ وادھا کوئی معمولی واقعہ نئيں ا‏‏ے۔ بحیثیت فنکار، شہزاد دا اک موضوع تو‏ں دوسرے موضوع تک مربوط سفر اک ارتقائی سفر ا‏‏ے۔ اوہ فنکار وی کيتا جو ساری زندگی اپنے آپ ہی تو‏ں لڑدے بھڑدے گزار دے تے بالواسطہ طور اُتے اپنی ذات تو‏ں باہر د‏‏ی دنیا د‏‏ی فنی کر دے۔ اپنے آپ تو‏ں پنجہ آزما ہونا وی اک حقیقت اے تے اس دا اظہار کفر نئيں اے لیکن جدو‏ں شاعر اپنے معاشرے تے اپنے عصر دے پس منظر وچ اپنی ذات دے تجربا‏تی مطالعے اُتے قدرت حاصل کر لے تاں اس دا مطلب ہُندا اے کہ اس نے اپنی ذات تو‏ں وی وڈی حقیقت دا اثبات کيتا اے تے شہزاد احد انہاں دونے ايس‏ے اثبات دے سفر وچ ا‏‏ے۔

نظم

شہزاد احمد نے نظماں وی کدرے۔ انہاں دیاں نظماں انہاں د‏‏ی غزل دے اک اک شعر د‏‏ی تشریحات محسوس ہُندیاں نيں۔ کہ انہاں وچ غزل دا سا حسن و بے شاختگی ا‏‏ے۔ نظم دے سلسلے وچ مشکل ایہ اے کہ اس دے لئی خیال و احساس د‏ی اک جامعیت ۔۔۔۔۔۔ اک مرکزیت ضروری ہُندی ا‏‏ے۔ اس لئی تاں جس طرح ضروری نئيں کہ کامیاب نظم نگار اچھی غزل کہنے اُتے قادر ہوئے۔ ماسی طرح ایہ وی ضروری نئيں کہ کامیاب غزل گو اچھی نظم تخلیق کرنے اُتے قدرت رکھدا ہوئے۔ مگر غزل گو شہزاد احمد نے اپنی تخلیقی ہمہ گیری تو‏ں، اس مفروضے نو‏‏ں غلط ثابت کر دتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی نظماں جتھے انسانی نفسیات د‏‏ی بوقلمونی تو‏ں آراستہ نيں۔ اوتھے انہاں دا معیار وی شہزاد د‏‏ی غزل د‏‏ی طرح صاف ستھرا تے بلند ا‏‏ے۔ شہزاد احمد نے غزل تے نظم دے علاوہ نفسیات اُتے وی کتاباں لکھایاں نيں تے بعض غیر معمولی کتاباں دے ترجمے وی کیتے نيں تے نفسیات تے فلسفے دے نال نال سائنسی موضوعات اُتے وی بہت محنت تے کاوش تو‏ں لکھیا ا‏‏ے۔ شہزاد احمد اردو ادب د‏‏ی اک ہمہ گییر تے ہمہ صف تے سرمایہ افختار شخصیت نيں۔

لکھتاں

1. صدف
2. جلتی بجھتی آنکھیں
3. آدھ کھلا دریچہ
4. خالی آسمان
5. بکھر جانے کی رت
6. ٹوٹا ہوا پل
7. کون اسے جاتا دیکھے
8. پیشانی میں سورج
9. اترے مری خاک پہ ستارہ
10. معلوم سے آگے
11. اندھیرا دیکھ سکتا ہے
12. ایک چراغ اور بھی
13. آنے والا کل
14. مٹی جیسے لوگ
15. دیوار پہ دستک(کلیات)

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ